- Պարոն Աֆեյան, ասում են, Դուք եք «100 կյանք» (100Lives) նախագծի հայտնի #BeArmenian, #BeAlive (#Եղիր հայ, #Ապրիր)  հեշթեգերի հեղինակը: Ի՞նչ է ընկած #BeArmenian, #BeAlive  գաղափարի հիմքում:

-Սկզբում մտածում էինք պարզապես ասել #BeArmenian, բայց մտահոգությունս նրանում էր, որ հայերի համար այս արտահայտությունը շատ տարբեր իմաստներ ունի, իսկ ոչ հայերի համար մեծ բան չի նշանակում: Եվ ես հասկացա, որ քանի դեռ մեզանով հետաքրքրված են մարդկանց լայն զանգվածներ, մենք կարիք ունենք ինքներս մեզ համար ճշգրտելու, թե ինչ ասել է #BeArmenian:

Մարդիկ սովորաբար փրկվում են թաքնվելով կամ չեզոք մնալով, որպեսզի չնկատվեն: Ռուբեն Վարդանյանն ու ես միշտ մտածել ենք, որ պետք է անել ավելին, քան պարզապես փրկվելն է: Մենք շարունակ բախվում ենք նորանոր մարտահրավերների եւ ողջ մնալու համար մեզ ուժ եւ ոգի է պետք: Մենք եկանք այն եզրակացության, որ փրկվել նշանակում է ստանալ երկրորդ հնարավորություն:

Հուսով եմ, որ ժամանակի հետ հայերն ու ոչ հայերը  «ողջ լինելը» կհամարեն այն մարդկանց պատվո շքանշանը, որոնք փրկվել են եւ ուզում են կանխարգելել այդ ցավն այլոց համար կամ փորձում են որոշակի ներդրում ունենալ աշխարհում՝ նվիրաբերելով իրենց ուժերի առավելագույնը:

 -2015-ի ընթացքում ոգեկոչման բազմաթիվ արարողություններ են եղել եւ Դուք մեծ դեր եք ունեցել մայիսին Վաշինգտոնում դրանց կազմակերպման գործում: Բայց չե՞ք կարծում, որ պակասում է ամենակարեւորը ՝ մենք չենք քննարկում, թե ի՞նչ ենք անելու առաջիկա 15, 20, 40 տարիների ընթացքում:

- Նախեւառաջ, պետք է ասեմ, որ Հարյուրամյակի ոգեկոչման արարողությունները գերազանցեցին բոլոր սպասելիքները: Ես սա ասում եմ, քանի որ տարիներ շարունակ  ներգրավված եմ եղել տարբեր քննարկումներում, որտեղ շատերը կարծում էին, որ Հայաստանի պետությունն ու հայերն առհասարակ ի վիճակի չեն լինի կազմակերպել համաշխարհային կարգի, խելամիտ եւ պատվաբեր միջոցառումների շարք, որոնք կլինեն վայելուչ: Համոզված եմ, որ կարող էինք ավելին անել, բայց ամեն ինչ չափազանց լավ անցավ աշխարհի ուշադրությունը գրավելու առումով, ինչը հնարավորություն տվեց հայերին զգալ պահի վեհությունը եւ ինչ-որ ձեւով կապված լինել այդ պատմությանը: Սպասվածից ավելին արեցինք:

Հիմա, ինչպե՞ս պետք է վարվենք այս խթանի հետ եւ ինչպե՞ս պետք է խուսափենք  մինչեւ այս պահը մեր ունեցած առավելությունը կորցնելուց: Առաջ գնալու ճանապարհին սա մեզ համար հսկայական խնդիր է. աշխարհի արձագանքը մեր խնդրին եւ կարեկցանքը ցույց տվեցին, որ մարդիկ մեր նկատմամբ սպասվածից ավելի բարյացակամ են:  Մենք պետք է այդ հանգամանքի վրա հիմնվենք: Ես նաեւ կարծում եմ, որ պետք է ի հայտ գան «100 կյանքի» նման նախագծեր եւ բարձրաձայնեն պատմություններ փրկության ճանապարհի եւ մեզ օգնած մարդկանց հերոսության մասին: Սա հայերին տալիս է այդ ցավը կանխարգելելու եւ, դրա մասին պատմելու հնարավորություն, ինչպես նաեւ ուսուցանելու այն մարդկանց, որոնք նմանատիպ ճանապարհ են անցնում կամ փորձում են վերականգնվել այդ ցավից հետո:

Հայերը կարող են շատ լավ օրինակ հանդիսանալ Սուդանի, Ռուանդայի բնակիչների, եւ բոլոր այն մարդկանց համար, ովքեր անցնում են այդ ցավի միջով: Այսպիսով, հայերը կարող են օրինակ հանդիսանալ այլոց համար եւ դա հսկայական քայլ է մեզ համար, քանի որ այն թույլ կտա մեզ վերականգնվել, առողջանալ եւ վերաիմաստավորել մեր փորձառությունը:

2015թ.-ը ասես նոր դարաշրջանի ծնունդը լինի: Ապրիլի 24-ին ես Երեւանում էի եւ շատերին ասում էի, որ հաջորդ տարին՝ 2016թ.-ի ապրիլի 24-ը, լինելու է այն դարաշրջանի առաջին տարեդարձը, որ գալիս է Հարյուրամյակից հետո: «100 կյանքի» եւ «Ավրորա» մրցանակի հետ մենք մեկ տարի անց կոգեկոչենք փրկության 100 տարին: Մենք որդեգրել ենք ոտքի կանգնելու ճանապարհը, որպեսզի անենք այն, ինչ ուզում ենք եւ օգուտ քաղենք դրանից՝ ոգեկոչելով նոր դարաշրջանը, եւ ոչ թե Ցեղասպանության 101-րդ տարելիցը: Մենք՝ հայերս, երկխոսություն պետք է կառուցենք այս հարցի շուրջ:

Թուրքական ներկայիս պետությունը ստեղծվել է 1923թ: Համոզված եմ, որ նրանք ցանկություն կունենան տոնել իրենց պետության 100-ամյա տարեդարձը, եւ այդ հարցը մեզ համար պետք է արդիական դառնա հիմայի եւ հետոյի միջեւ ընկած ժամանակահատվածում:  Մենք պետք է աշխատենք ժխտողականության, արդարության, փրկության եւ հերոսության մոտեցումների վրա, որովհետեւ այս ժամանակաշրջանը նշանավորում է նաեւ ժխտելու 100 տարին, քանի որ թուրքական ժամանակակից պետությունը, որի համար պատասխանատու է ներկայիս կառավարությունը, ժխտողականություն է որդեգրել ձեւավորման առաջին իսկ օրից: Այսպիսով, մենք ունենք ոչ միայն Ցեղասպանության հարյուրամյակ, այլ նաեւ ժխտողականության հարյուրամյակ: Դուք կհարցնեք՝ իսկ ո՞ւմ պետքն է: Իմ կարծիքով, այս հարցը պետք է առաջիկա տարիներին դառնա ողջ աշխարհի ոգու եւ համաշխարհային քննարկումների մի նշանակալի մասը:

- Հարցազրույցների այս շարքը ինձ հետեւյալ եզրակացության բերեց՝ բոլորն ընդունում են այն գաղափարը, որ Հայաստանը, Սփյուռքը եւ ողջ աշխարհի հայերը իրար հետ երկխոսելու կարիք ունեն, ինչն այսօր իսկապես պակասում է: Ի՞նչ եք կարծում, որեւէ պաշտոնական հարթակ կամ կազմակերպություն կարո՞ղ է այդ երկխոսությունը հնարավոր դարձնել, թե՞ երբ ինչ-որ բան չափազանց պաշտոնական է դառնում, չի ծնում լավ գաղափարներ: Երկու-երեք տարին մեկ մենք ունենում ենք Հայաստան-Սփյուռք համաժողովները, բայց դրանք ապագայի քննարկման հարթակ չեն դառնում:

- Քննարկումներն ու հավաքները հիասքանչ են, սակայն մենք բազմաթիվ խնդիրների հետ պետք է գործ ունենանք, այնպե՞ս չէ: Ես իմ տեսանկյունից  կխոսեմ դրանցից մի քանիսի վերաբերյալ: Ես մեծացել եմ Սփյուռքում եւ իմ մեծացած Սփյուռքում հայկական պետության հասկացություն չկար: Երբ ապրում էի Լիբանանում կամ հետո Կանադայում, Հայաստան երկիրը գոյություն չուներ: Այդ ժամանակ կար Խորհրդային Հայաստան, եւ մեզնից ոչ մեկը այն Հայաստան պետություն չէր համարում:

Սփյուռքի հաստատությունները կառուցվել, վերակառուցվել եւ ուժեղացել են առանց Հայաստան պետության նախադրյալի: Երբ 25 տարի առաջ մենք ունեցանք անկախ պետություն, այդ հաստատությունները նշանակալի փոփոխություններ չկրեցին, չէին էլ կարող, քանի որ նրանցից շատերը հսկայական միջազգային միավորումներ էին:  Նրանց նպատակը, ինչպես ես ասել եմ Սփյուռքի համաժողովի ժամանակ մի քանի տարի առաջ, ոչ թե հայ ինքնության պահպանությունն էր, այլ Սփյուռքի հայկական ինքնության պահպանությունն էր: Կարելի է ասել, որ հայ ինքնության պահպանության գաղափարը արդեն 25 տարի է մեր ոգու մեջ արտացոլված չէ:

Կարծում եմ, մեր ունեցած խնդիրներից մեկն այն է, որ այս հավաքներին գերակայում են Սփյուռքի կազմակերպված հաստատությունները, եւ հրավիրված մարդիկ հիմնականում ինչ-ինչ կազմակերպությունների անդամներ են եւ կազմակերպված են ճիշտ այնպես, ինչպես ենթադրում է իրենց անվանումը: Այդպիսի հավաքներից մեկի ժամանակ ես երկու օր անցկացրեցի Հրանտ Դինքի հետ, եւ մենք ընկերացանք: Նա, ինչպես եւ ես, իրեն չէր զգում ինչպես ձուկը ջրում, նա նույնպես որեւէ մեկին չէր ներկայացնում: Այնտեղ էինք, որովհետեւ մեզ համար կարեւոր էր քննարկվող հարցը:

Այնտեղ ես հասկացա, որ մենք անցնելու ենք հաստատությունների վերահիմնադրման երկարատեւ եւ ցավալի գործընթացով:

Նուբար Աֆեյանը եւ Ռուբեն Վարդանյանը

Լուսանկարը՝ Դանիլ Կոլոդին/UWC Dilijan

Խնդիրն այն է, որ մենք բավականին ցրված իրավիճակում ենք այս պահին. կազմակերպությունները, ինչպես արդեն ասացի, ստեղծված են մի բանի համար, որի պահանջարկն այսօր չունենք: Մյուս կողմից, մենք ունենք Հայաստան պետություն, որը չի գտնում, որ Սփյուռքը կազմակերպելը իր հիմնական աշխատանքն է, եւ, փաստացի, Սփյուռքը կարող է կազմակերպման չենթարկվել այն առումով, որ բոլորը պատկանում են այն երկրին, որտեղ ապրում են եւ ստիպված են հետեւել այդ երկրի օրենքներին: Միգուցե հնարավոր է նրանց միավորել բարեգործության կամ Հայաստանի սոցիալական, տնտեսական կամ մասնագիտական զարգացումների շուրջ: Դա այն ճանապարհն է, որի ուղղությամբ ես, Ռուբեն Վարդանյանը եւ այլոք ներդրել ենք մեծ ջանքեր եւ ինչին մենք իրապես հավատում ենք: Մենք պետք է սկզբունքորեն մտածենք այն մասին, թե ո՞ր մոդելը կաշխատի հայ ժողովրդի նոր իրականության մեջ:

-Ապագայի մասին խոսելիս, մենք չենք փորձում ձեւակերպել այն: Ուզում ենք հավատալ, որ վաղն ավելի լավ է լինելու, քան այսօր: Բայց ո՞ րն է «ավելի լավի» մեր ընկալումը: Կարծես թե մենք գլխավորապես նյութականի մասին ենք մտածում՝ ունենալ ավելի բարձր աշխատավարձ, արձակուրդն ավելի լավ հանգստավայրում անցկացնել, բայց չենք քննարկում, թե ո՞ րն է ավելի լավ հավաքական ապագան մեր ազգի համար:

- Դուք հարցը բաժանում եք երկու բաղադրիչների, ինչի հետ ես համամիտ եմ. դրանցից մեկն ինքնությունն է, իսկ մյուսը՝ բարգավաճումը:  Պարտադիր չէ,  որ բարգավաճումը լինի նյութական. բարգավաճում կարող է լինել բազում ուղղություններով՝ արվեստի, ստեղծարարության, բազում այլ բաների, որտեղ արտադրանքը ներդրած ռեսուրսներից ավելի մեծ արժեք է ունենում: Դա մի բան է, որին մշտապես ձգտում ենք: Ես սա համարում եմ ազգի բարգավաճման ցուցանիշ:

Ինքնությունն այլ հարց է: Ինքնությունը մեր բացառիկ փորձի մի մասն է, եւ այն մեր բացառիկությունը աշխարհ բերելու հնարավորություն է տալիս: Ինքնությունը մեզ բացառիկ է դարձնում: Ինձ շատ են հարցրել #BeArmenian, #BeAlive-ի վերաբերյալ: Փրկության տեսանկյունից մենք օգտագործում ենք #BeAlive արտահայտությունը, բայց եթե դա չլիներ Ցեղասպանության ոգեկոչման համար, ուրիշ ինչպե՞ս կասեի: Կկիրառեի #BeArmenian, #BeOriginal արտահայտությունը, քանի որ ես իսկապես կարծում եմ, որ մեր ինքնությունն առավելագույնս պատկերող հասկացությունը յուրօրինակությունն է: Յուրօրինակությունը հետաքրքիր երեւույթ է, քանի որ շատ իմաստներ ունի: Մի կողմից, այն նշանակում է բնօրինակ եւ ոչ թե պատճեն:  Այն նաեւ նշանակում է ինքնատիպ, մի փոքր տարբերվող, երբ հոգ չէ որ տարբերվում ես, չես ամաչում սեփական ավանդույթներից եւ սովորույթներից, չես փորձում լինել ուրիշ մեկը, այլ փորձում ես լինել այնպիսին, ինչպիսին կաս: Մենք իսլամացվելու կամ մեզ իր հովանու տակ առնող ավելի մեծ Քրիստոնեական եկեղեցու հետ միանալու բազմաթիվ աշխարհաքաղաքական առիթներ ենք ունեցել:Բայց մենք այդ քայլին չենք դիմել, ինչ էլ լինի, այդպիսին է եղել մեր պատմությունը, եւ այն պետք է միահյուսվի ինքնատիպության այս տարրի հետ: Ի դեպ, յուրօրինակ լինել նաեւ նշանակում է լինել ստեղծարար:

Պետք է հասկանանք, թե որտեղից ենք ոգեշնչում գտնելու մեր նորացված ինքնության համար, որը կկարողանա գոյություն ունենալ ե՛ւ Սփյուռքում, ե՛ւ թե Հայաստանում: Սա հետաքրքիր մարտահրավեր է: Գիտնականները, փիլիսոփաները, գրողները եւ շատ այլ մարդիկ պետք է արտահայտվեն այս հարցի շուրջ եւ իրենց գաղափարները հանձնեն հանրությանը, որպեսզի վերջիններս յուրացնեն, ընդունեն եւ սկսեն կրկնել, որպեսզի այդ ինքնությունն իսկապես ի հայտ գա: Այդ ինքնությունը կամ նորացված ինքնությունը, որ դեռ պետք է հայտնվի, չի կարող լինել ինչ-որ մեկի սեփականությունը: Առաջիկա 5, 10, 15, 20 տարիների ընթացքում մենք պետք է նորովի դիտարկենք ինքնության հարցը՝ ինքնություն, որը, մի կողմից, համահունչ է մեր պատմության հետ, եւ մյուս կողմից, մեզ տալիս է ինքնակազմակերպման հնարավորություն, որն ուղղված է որոշակի նպատակների:

Իմ կարծիքով, ամենակարեւոր եւ հրատապ նպատակը Հայաստանի զարգացումն է բոլոր ուղղություններով, ոչ միայն տնտեսական: Կարիք ունենք մի այնպիսի տնտեսական բաշխման, որը ավելի շատ մարդկանց թույլ կտա զբաղվել քաղաքականությամբ: Դա էլ հնարավոր կդառնա այն ժամանակ, երբ բոլոր հայերը իրենց առջեւ նպատակ դնեն լինելու Հայաստանի զարգացման մի մասնիկը, այդպիսի ինքնությունը կկարողանա սոսնձել կապերը Հայաստանի եւ Սփյուռքի միջեւ: Մեզ հարկավոր է, որ Սփյուռքի գործող կազմակերպություններն ավելի շատ համագործակցեն եւ ստեղծեն կառույցներ, որոնք կկարողանան միավորել ջանքերը՝ ստեղծելով մի կրիտիկական զանգված:

Սփյուռքն, անշուշտ, ունի կարեւոր մարդկանց եւ ֆինանսական կապիտալը տեղակայելու եւ դա Հայաստանի զարգացմանն ուղղելու կարողություն: Այսօր օգտագործվում է այդ կարողության նվազագույնը, երեւի թե 10%-ը: Սակայն առաջիկա տարիներին այն ավելի մեծ չափով օգտագործելու համար, մենք պետք է լուծենք մի շարք խնդիրներ, ինչպես օրինակ, որո՞նք են մեր զարգացման ողջամիտ եւ իրագործելի նպատակներն ու հեռանկարները: Եվ ո՞րն է հայ լինելու այն սահմանումը, որը բավարարում է մեզ: Մեզ հարկավոր է ունենալ նաեւ մի բարեբեր երկխոսություն, թե ի՞նչ է նշանակում լինել հայ եւ այդ ի՞նչն է, որ փորձում ենք պահպանել:

Նուբար Աֆեյանի հետ զրուցել է Արա Թադեւոսյանը

Կարդացեք նաեւ.

Վիգեն Չիթերյանի  հարցազրույցը

Արամ Մեհրաբյանի հարցազրույցը

Ռոնալդ Սյունիի հարցազրույցը

Տեր Մեսրոպ քահանա Արամյանի հարցազրույցը

Մարկ Գրիգորյանի հարցացրույցը

Ռալֆ Յիրիկյանի հարցացրույցը

Ավետիք Չալաբյանի հարցացրույցը

Ռուբեն Վարդանյանի հարցացրույցը

Ռազմիկ Փանոսյանի հարցացրույցը

Ժիրայր Լիպարիտյանի հարցացրույցը