Հայոց Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի շեմին Մեդիամաքս-ը հարցազրույցների շարք է նախաձեռնել Հայաստանում եւ սփյուռքում ապրող մտավորականների հետ: Փորձում ենք տարբեր կարծիքներ լսել այն մասին, թե արդյո՞ք Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը կարող է որոշակի «նոր սկիզբ» դառնալ հայության համար:

Այսօր մեր զրուցակիցն է Տեր Մեսրոպ քահանա Արամյանը:

- Ի՞նչ խորհուրդ ունի Հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակը Ձեզ համար:

- Դժվար է մեկ հստակ բնորոշում տալ: Մանկությունից այդ թեման միշտ ճնշող է եղել եւ ներքուստ մեծ ցանկություն եմ ունեցել ազատագրվել դրանից: Բայց միթե՞ հնարավոր է ազատագրվել հիշողությունից, որը քո ինքնության մի մասն է:

Ցեղասպանությունը խզում է մեր բնական կապը մեր հնության հետ, չափազանց դժվարացնում է սեփական պատմության հետ հաղորդակցությունը:

Երբ «Արարատից Սիոն» ֆիլմն էինք նկարահանում, առիթ ունեցա լինելու իմ նախնիների երկրում, այցելեցի Մուշ, եղա Մշո Առաքելոց վանքում: Սարսափելի զգացողություն էր… ոսկորներ էին թափված. այնտեղ անընդհատ «հայերի ոսկին» են փնտրում: Չգիտես` այդ ոսկորները ումն են: Մովսես Խորենացո՞ւնն են, Դավիթ Անհաղթի՞նն են, ու՞մն են դրանք: Մեր մեծերի գերեզմանից հետք չի մնացել:

Գողացված պատմության զգացողություն ունեցա: Մենք ծագումնաբանորեն հին ազգ ենք, բայց իրականում մեր հնության եւ ներկայի միջեւ Մեծ Եղեռնի անդունդն է: Ցեղասպանությունը խզում է մեր բնական կապը մեր հնության հետ, չափազանց դժվարացնում է սեփական պատմության հետ հաղորդակցությունը:

Այս առումով մենք նաեւ նոր ժողովուրդ ենք եւ մեր ներկան որոշակիորեն Ցեղասպանությամբ է պայմանավորված: Այս ողբերգությունը ճեղքել է մեր ինքնությունը, եւ դժվար է հասկանալ՝ ինչպե՞ս վերաբերվել դրան:

100-ամյակը մեզ համար պետք է նոր մտածողության, նոր սկզբի առիթ լինի: Հիշողությունը սրբություն է մեզ համար, որի շնորհիվ պետք է մաքրվենք եւ ազատագրվենք որոշ բարդույթներից եւ հասկանանք, որ մեր ուժը պետք է արարման մեջ լինի: Դա է եղել մեր ազգի խորհուրդը: Մենք դարերով արարող ազգ ենք եղել: Դարերով կարողացել ենք մերը ստեղծել արվեստի, կրթության, հոգեւոր ոլորտներում: Ամեն ինչի մեջ կարողացել ենք ինքնատիպ հետքեր թողնել: Դրա շնորհիվ կարող ենք հաղթահարել ցեղասպանության հետեւանքները՝ ներքին բարդույթները, զոհի բարդույթը:

Շատ կուզենայի, որ այս հազարամյակը հայերի համար լիներ արարման ոգու հազարամյակ: Մարտահրավերները շատ են, մենք շատ բարդ ժամանակաշրջանում ենք ապրում: Հիմա առանց արյան կարելի է ցեղասպանություններ իրականացնել՝ հոգեւոր, մշակութային, կրթական: Այն ազգերը, որոնք չեն գիտակցի պահի լրջությունը, շատ արագ հայտնվելու են պատմության լուսանցքներում:

- Ի՞նչ պետք է անենք, որ մեզ հետ դա տեղի չունենա:

- Ազգերը պետք է միավորված լինեն ոչ միայն իրենց անցյալով եւ ներկայով, այլեւ ապագայով: Երբ հասկանում ենք, թե ուր ենք միասին գնում, եւ այդ ճանապարհը ներշնչող է, կարող ենք մոռանալ առկա հակասությունները, որովհետեւ նպատակը վեհ է եւ ոգեւորող:

Ապագայի ցանկացած ծրագիր կախված է մարդկային որակներից, ռեսուրսներից: Ցավոք, Հայաստանում եւ Սփյուռքում շատ ենք սիրում շենքեր սարքել, բայց մոռանում ենք, որ այդ շենքերը պետք է կարողություն ունեցող մարդկանցով լցվեն:

Շատ քիչ ներդրում է կատարվում մարդկային ռեսուրսների նախագծման, համապատասխան որակների ստեղծման մեջ: Դա ակնհայտորեն երեւում է կրթության ոլորտում: Պետք է մտածենք, թե կրթությամբ ի՞նչ մարդ ենք պատրաստում, որպեսզի այդ ծրագիրը իրագործեն: 

Մեզ հաճախ թվում է, որ, եթե մեր հայրերը իմաստուն են եղել, մենք ապահովագրված ենք հիմարությունից: Այդպես չէ:

Ինչո՞վ ենք դարերով ուժեղ եղել: Ո՞րն է հայերի ֆենոմենը պատմության մեջ՝ մեր յուրահատուկ հոգեւոր արժեքները եւ կրթությունը: Սրանով ենք գոյատեւել առնվազն վերջին 1500 տարին: 21-րդ դարում, երբ բոլոր ժողովուրդները գտնվում են կրթության բուռն զարգացման շրջանում, մենք մեր դիրքերը զիջելու իրավունք չունենք: Չենք կարող ասել, որ այսօր կրթության ոլորտում առաջատար ազգերից ենք, ինչպիսինն էինք 20-րդ դարի սկզբին, երբ Պոլսո, Թիֆլիսի, Մոսկվայի հայկական դպրոցները լավագույնն էին համարվում:

Հոգեւորի նկատմամբ մեր վերաբերմունքը եւս պետք է փոխենք: Մեզ հաճախ թվում է, որ, եթե մեր հայրերը իմաստուն են եղել, մենք ապահովագրված ենք հիմարությունից: Այդպես չէ: Իմաստությունը կերտվել է որոշակի ոգու շնորհիվ: Երբ այդ ոգին ունենք, մենք դրա ժառանգորդն ենք, չունենք՝ աղքատ ենք:

Հաճախ են զուգահեռներ տարվում մեր եւ հրեաների միջեւ: Իսկապես նմանություններ կան, բայց կան նաեւ շատ մեծ տարբերություններ: Դրանք ակնհայտ են հենց հրեաների վերաբերմունքի մեջ՝ սեփական կրոնի եւ հոգեւոր արժեքների նկատմամբ: Հենց այդ հանգամանքն է, որ նրանց ահռելի ուժ է դարձնում աշխարհում:

Մշակույթը սոսկ ժառանգություն չէ, այն պետք է կենդանի լինի, ապրի մարդու սրտում: Երբ մի բան քեզ համար սրբություն է, դու պատրաստ ես դրա համար պայքարել:

- Ձեր մշակած Կրթության գերազանցության ազգային ծրագիրը կարո՞ղ է նպաստել նշված խնդիրների հաղթահարմանը:

- «Կրթության գերազանցության ազգային ծրագիրը» կրթական բարեփոխումների մեջ մեր ամենակարեւոր ծրագրերից մեկն է: «Այբ» հիմնադրամի եւ «Այբ» դպրոցի մշակումների ու փորձառության հիման վրա ստեղծել ենք մի կրթական ծրագիր, որը մրցունակ է բոլոր առումներով: Դա հաստատում են միջազգային հեղինակավոր մասնագետներն ու կառույցները: Ցանկություն ունեցանք այդ փորձը հասանելի դարձնել բոլոր հայ երեխաներին, որ որեւէ երեխա զրկված չլինի այդ հնարավորությունից:

«Կրթության գերազանցության ազգային ծրագիրը» երկու բաղադրիչ ունի: Մեկը կրթական ծրագիրն է, մյուսը՝ ուսուցիչը: Ակնհայտ է, որ ուսուցչի որակից է կախված կրթության որակը: Իհարկե, ուսուցչին էլ պետք է զինել համապատասխան կրթական տեխնոլոգիաներով: Այսօր վերջնական տեսքի է բերվում մեր կրթական ծրագիրը` «Արարատյան բակալավրիատը»: Մինչեւ տարեվերջ նախատեսում ենք ավարտել նրա միջազգային գրանցումը:

Հիմա ստեղծում ենք ուսուցիչների վերապատրաստման ընթացակարգերը եւ պատրաստում մասնագետներին: Ըստ էության, հիմնում ենք մի ամբողջ ինստիտուտ, որը պետք է կարողանա նոր սերնդի ուսուցիչներ պատրաստել:

Ծրագիրը քննարկվել է Հայաստանի բոլոր մարզերում, բոլոր շահագրգիռ կողմերի հետ, անցել է հասարակական քննարկումների մի մեծ փուլ: Հետաքրքրությունը բավականին մեծ էր. քննարկմանը մասնակցել են հազարավոր մարդիկ:

Քննարկումների արդյունքում զգացել ենք հարգանք, սեր եւ վստահություն մեր արած գործի նկատմամբ: Սակայն, մարդիկ գալիս էին ոչ միայն ծրագրի մասին տեղեկություններ լսելու, այլեւ նորից հավատալու, որ միասին մի բան կարող ենք անել:

Թեպետեւ քննարկումները ծավալուն էին, այսուհանդերձ վերլուծական, քննադատական մտածողության ու խոսքի մեծ պակաս եմ նկատում: Ընդհանրապես միտքը եւ Խոսքն ընդհանրապես նահանջել է մեր հասարակությունում:

- Իսկ ի՞նչ կարող ենք անել, որ խոսքը եւ բովանդակությունը մեր առօրյա կյանքում ավելի կարեւոր լինեն: Ձեր ծրագրի քննարկումներից մեկի ժամանակ ասել էիք. «20-րդ դարի սկզբում Գեւորգյան ճեմարանում դասավանդում էին Աճառյանը, Մանանդյանը, Օրմանյանը, Կոմիտասը: Նրանց հետ հանդիպումն արդեն իսկ հեղաշրջում էր մարդկանց հոգիները եւ կրակ վառում նրանց սրտերում»: Բայց այսօր մենք Աճառյաններ կամ Կոմիտասներ չունենք:

- Իսկապես, հզոր ինտելեկտուալ հեղինակությունների պակաս կա: Բայց դարաշրջանն էլ է փոխվել: Այսօր այլ, տեխնոկրատ մտածելակերպի դարաշրջան է:

Այո, այսօրվա իրականության մեջ Աճառյաններ եւ Կոմիտասներ չունենք: Բայց դա չի նշանակում, որ չենք կարող ունենալ: Կոմիտասներն ու Աճառյանները հասարակական բաղձանքների արդյունք եւ ծնունդ պետք է լինեն: Երբ ապրում ես որոշակի իդեալներով՝ այդ իդեալներին համապատասխան մարդիկ են ի հայտ գալիս:

Եթե այս ժողովուրդը Նարեկացի է ծնել, նշանակում է, որ աղոթքով կատարելություն փնտրող մարդկանց մի հսկա բանակ է եղել: Նարեկացին էլ իր ներածության մեջ գրում է, որ այս գիրքը պատվեր է: Պատվերով գրված գիրք է՝ հազարավոր եղբայրների, վանականների, որոնք ճգնում էին տարբեր տեղերում: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ այդ ժամանակ առանձնացած հոգեւոր կատարելություն էին փնտրում եւ խնդրել էին ամենապայծառ, ամենահանճարեղ մարդուն իրենց համար հոգեւոր կյանքի աղոթքի ուղեցույց գրել: Այդպես ծնվել է Մատյանը:

Գործընթաց է պետք, որի արդյունքում մարդիկ պետք է ի հայտ գան: Վստահ եմ, որ մենք անընդհատ տաղանդներ, հանճարներ ծնում ենք, բայց նրանք տարրալուծվում կամ փչանում են:

Կոմիտասներն ու Աճառյանները հասարակական բաղձանքների արդյունք եւ ծնունդ պետք է լինեն:

Հաճախ հասարակությունները հայտնվում են կեղծ արժեքների որոգայթում: Այսօր էլ հայ հասարակությունը ընկած է կեղծ արժեքների խաբկանքների մեջ: Դա երեւում է նրանից, թե երեխաները ինչ են ուզում դառնալ, երբ գալիս են հարցազրույցի՝ «Այբ» դպրոց ընդունվելիս: Գրեթե բոլորը ուզում են տնտեսագետ դառնալ եւ բանկում աշխատել՝ փողին մոտ: Փողի մոլուցքը դարձել է մեր հասարակական հիվանդություններից մեկը: Անկումային ժամանակներ լինում են, բայց եթե մարդիկ ճիշտ ազդակներ են գտնում, իրականությունը փոխվում է: Երբեմն մարդն իրեն խաբում է, բայց հետո կանգնում է սեփական դատարկության առաջ: Կարեւորը այդ զգացողությանը հաջորդող քայլերն են, թէ ինչպես եւ ինչով լցնել դատարկությունը:

Հույն փիլիսոփայի` «ինչ ես ունեմ՝ իմ մեջ է» արտահայտությունը կարեւոր նշանաբան պետք է լինի մեր ժողովրդի համար: Եթե ուզում ենք ազատ մարդիկ լինել, պետք է հասկանանք՝ այն ինչ ունենք, դա մեր մեջ է: Փողով մենք չենք կարող հարստանալ եւ լուսավորվել: Ընդհակառակը, կարող ենք ավելի աղքատանալ ու կուրանալ:

- Ինչը՞ պետք է նոր սերնդին հայ լինելու հպարտություն պատճառի:

- Մեր ժառանգությամբ մենք աշխարհի ամենահարուստ ժողովուրդներից մեկն ենք: Շատ քիչ ժողովուրդներ կան, որ այդպիսի արժեքներ ունեն կուտակած:

Սակայն պետք է նաեւ ներկան ուժեղացնել: Մենք ուժեղ պատմությունների եւ դրանց ծավալը մեծացնելու կարիք ունենք: «Այբ»-ը, Թումոն, Դիլիջանի միջազգային դպրոցը ուժեղ պատմություններ են: Կարիք կա, որ դրանք շատանան եւ ծավալվեն:

«Կրթության գերազանցության ազգային ծրագիրը» արդեն իրականություն է: Հույս ունենք այս տարի ավարտել «Արարատյան բակալավրիատի» միջազագային գրանցման գործընթացը: Այն լինելու է աշխարհի սակավաթիվ գերազանցության հարթակներից մեկը եւ միակը, որ հայալեզու է: Հայաստանում եւ Արցախում մինչեւ 2019 թվականը ունենալու ենք «Արարատյան բակալավրիատի» 13 դպրոցներ: Այնուհետեւ այս կրթական ծրագիրը մտնելու է բոլոր ավագ դպրոցներ: Սփյուռքից նույնպես ցանկություն կա` դպրոցներ միացնելու այս ցանցին:

Մենք պետք է հպարտանանք, որ հաղթահարել ենք այնպիսի դժվարություններ, որոնք այլ ժողովուրդները չկարողացան հաղթահարել եւ պարզապես կործանվեցին: Ի վերջո, հաղթահարել ենք հենց Ցեղասպանությունը, վերապրող ժողովուրդ ենք դարձել: Մեր այսօրվա կյանքը հենց դրա ապացույցն է: Կարիք կա այդ կյանքը շատ ուժեղ դարձնելու:

Դրա համար երազ եւ տեսլական պետք է ունենանք, ոչ թե երազկոտություն եւ չհիմնավորված ծրագրեր: Իրագործելի երազանքը ծնվում է հավատքից եւ ծառայություն է բոլորիս համար: Մենք ունենք բոլոր նախադրյալները մեծ թռիչքի, ունենք բարձունքներ հաղթահարելու հզոր մարդկային ներուժ: Այս ամեննը հնարավոր է: Կարեւորը հավատքն է, որին հաջորդում է գործն ու արարումը:

Տեր Մեսրոպ քահանա Արամյանի հետ զրուցել է Արա Թադեւոսյանը

Կարդացեք նաեւ.

Մարկ Գրիգորյանի հարցացրույցը

Ռալֆ Յիրիկյանի հարցացրույցը

Ավետիք Չալաբյանի հարցացրույցը

Ռուբեն Վարդանյանի հարցացրույցը

Ռազմիկ Փանոսյանի հարցացրույցը

Ժիրայր Լիպարիտյանի հարցացրույցը