«Երբ չարանում եմ, հիշում եմ, որ, երբ գաս, ինձ չես սիրի այսպիսին։ Աստծուց մի կտոր բարություն եմ խնդրում, որ դարձիդ չամաչեմ, ու որ ճանաչես ինձ։

Սրտիս մեջ ձգվող չարի արմատը հեռացնում եմ իմ կարճ կտրած եղունգներով ու ժպտում՝ գալուդ հավատը փայփայելով...

Երբ ներսումս Աստծո բացակայությունն է լճանում, աղոթքի փոխարեն անունդ եմ տալիս...»

Ես սղագրում եմ մի հուշ, որ առաջներում որեւէ միտում չուներ հանրայնացվելու։ Բայց խաղաղությունս երկար էր թաքնվում նրա մանկական աչուկների խորքում, ու ես փորձում եմ վերհիշել։ Ու ես փորձում եմ վերագտնել խաղաղությունս՝ նրա աչուկների հիշողությամբ...

***

- Փող չեմ ուզում,- կամաց ասում եմ հեռախոսի մեջ։

- Չես ուզում, որովհետեւ չունեմ,- հորս ծիծաղից անցած տարվա իր ցանած ու տոննաներով փչացած թութունի թաց դառնությունն է կաթում։

- Չեմ ուզում, որովհետեւ ունեմ, պապ ջան,- իմ ձայնից անձրեւի տակ բուկլետ բաժանելիս մարմինս մտած դողն է կաթում։

Հորս ձայնի դառնությունն ու իմ ձայնի դողն իրար են խառնվում ու կուլ չեն գնում ոչ իմ, ոչ իր կոկորդով։ Մտքերիս տակ ոտքերս ծանրանում են.դանդաղ, մարդկանց դիպչելով եմ քայլում։

- Ինչ-որ բանով կօգնե՞ք,- գլուխս բարձրացնում եմ, մոտ տասը տարեկան տղա է՝ գլխարկը մինչեւ աչքերը քաշած։

- Ի՞նչ։

- Ասում եմ՝ կօգնե՞ք ինչ-որ բանով,- արդեն արագ ու իմ նկատմամբ լրիվ անտարբեր ասում է երեխան։

- Ինչո՞վ,- ես դեռ մտովի մեր տանն եմ՝ հորս կողքին ու դժվար եմ վերադառնում Երեւան՝ Տիգրան Մեծ փողոց, որի մի անկյունում պեպենոտ այտերով ու բաց կապույտ աչքերով մի տղա նայում է ինձ նախամարդ տեսած հայացքով։

- Փողով, ինչո՞վ.քարե դարդից ա էս,-  համբերությունը սպառվում է երեւի։

Մեր կողքով մարդիկ են անցնում, որոնք, եթե ես չխանգարեի, հարցեր չէին տա երեխային ու իրենց գրպանի, կամ, չգիտեմ, խղճի ավելորդ 200 դրամը կնետեին երեխայի ափի մեջ՝ մտքում հաշվելով ՝ խղճի էդ ամսվա գինը լրացա՞վ, թե՞ չէ։

-Քանի՞ տարեկան ես։

-Տասը,- ասում է երեխան ու շարունակում՝ աչքերիս չնայելով,- քուրի՛կ, խանգարում ես։

 -Կներե՛ս։

Ես հենվում եմ նույն պատին, որին նա է հենված, ու լռում եմ։ Պատը սառը չէ, որովհետեւ ես հագած չեմ հորս հին, բարակ ու մաշված սպորտային թեթեւ վերարկուն, ինչպես նա։

Երեխան մի քանի րոպե լուռ կանգնած է կողքիս ու ոչ մեկի չի մեկնում ձեռքը։ Միայն երբեմն թաքուն նայում է ինձ.երեւի փորձում է հասկանալ՝ բարեկա՞մ եմ, թե՞ թշնամի։

- Բա դու ՞ քանի տարեկան ես,- վերջապես հարցնում է նա։

- Քո տարիքին բազմապատկի 2, ստացածդ թվին գումարի 1,- ասում եմ չարաճճի։

- 21,- արագ պատասխանում է նա։

- Ապրես,- ուրախանում եմ ես,- բա անունդ ի՞նչ ա։

- Գեւ, Գեւորգ։

- Գեւ,- ժպտում եմ ,- իմն էլ՝ Նարինէ։

Ձեռքս մեկնում եմ նրան։ Երեխան շփոթվում է, մի պահ նայում իր սեւացած, կեղտոտ, իրարից տարբեր ձեռնոցներին, հետո ձեռքը թաքուն հանում ձեռնոցի միջից ու սառած, ճաքճքած ձեռքը մեկնում ինձ։ Ես ամուր սեղմում եմ երեխայի ձեռքը, ափս ափից տեղափոխում եմ նրա ձեռքի ճաքճքած երեսին ու սարսռում եմ իմ ձեռքի նրբությունից...

«Քեզնից հետո ես անընդհատ ափերիս մեջ երեխայի սառը ձեռքերն եմ զգում.անընդհատ։»

- Դու չե՞ս մրսում,- հարցնում է Գեւը։

-Չէ, մի քիչ, - ասում եմ, - ե՞րբ պիտի տուն գնաս։

- Երեք ավտոբուս ա մնացել,- ասում է Գեւը։

- Այսինքն,- չեմ հասկանում երեխային։

- Ես ժամացույց չունեմ, էստեղ մնում եմ էնքան, մինչեւ ուղիղ 7 հատ 44 համարի էն կապույտ ավտոբուսից գա, հետո գնում եմ մամայիս մոտ։

- Իսկ մամադ որտե՞ղ ա։

- Եկեղեցու մոտ, տատիս էլ ա ընդեղ, Էմիլյան էլ։ Էմիլյան իմ ամենապուճուր քուրիկն ա, ինքը հիվանդ ա, հոդերը ցավում են, դրա համար չի քայլում, բայց գիտե՞ս, չէ՞, ինքը շա՜տ սիրուն ա, ամենասիրուն աղջիկն ա լինելու աշխարհի։

- Ամենաշատը իրե՞ն ես սիրում։

- Հա, բայց ախպորս էլ.ինքն էլ բանակում ա՝ Հադրութ, Ղարաբաղ։

«Ղարաբաղ» ասելիս ամբողջ դեմքից՝ քթից, կապտավուն շուրթերից հպարտությունը թափվում է։

Հետո Գեւն ինձ հորից է պատմում։ Հաշմանդամ է, պատերազմի է «մասնակցել», պատմում է, որ իր ծնվելուց հետո է հայրը հաշմանդամ դարձել, իրենց տունը չար մարդիկ խլել են։ Գեւը կցկտուր է պատմում այդ ամենը, հոր մասին անհասկանալի, իրար հետ քիչ կապ ունեցող տեղեկություններ է ասում։ Ես, իհարկե, հասկանում եմ, որ երեխան դեռ չգիտի, որ իրեն շատ բաներ ճիշտ չեն ասել, հոր մոտավոր տարիքն ու իր ծնվելու ժամանակը, պատերազմն ու տուն չունենալը, հաշմանդամությունը... Բայց ես տեսնում եմ նրա պսպղացող աչքերը հոր՝ պատերազմին մասնակից եղած լինելու մասին ասելիս, ու միայն ուզում եմ՝ երեխան ճշմարտության հետ բախվելիս քիչ ցավ ապրի, կամ չէ, թող ապրի, ապրի, որ ուղղելու բան ունենա։

Անցորդներին մեկնած նրա ձեռքին խղճահարված հայացք չի ուղեկցում, որովհետեւ նա այդ ձեռքը մեկնում է Էմիլյայի նկատմամբ ունեցած սիրուց, հոր, եղբոր նկատմամբ եղած հպարտությունից դրդված։

Տխուր է.ոչ մի երեխա աշխարհում ծնողի նկատմամբ ունեցած հպարտությունը կորցնելու վտանգին չպիտի ենթարկվի։

...Գեւը որոշում է չսպասել վերջին երկու ավտոբուսին։

- Դու ու՞ր ես գնում։ 

- Խանութ, այսինքն՝ եկեղեցի, գնա՞նք իրար հետ։

Մենք քայլում ենք կողք կողքի, ու ես տեսնում եմ Գեւի թաքուն հայացքները՝ մարդկանց ուղղված. իր կողքով, իր հետ մեծ, լավ հագնված աղջիկ է քայլում՝ երբեմն ձեռքի թեթեւ շարժումով գլուխը շոյելով։

Ես զգում եմ, թե դիմացից եկող ամբոխի մեջ երեխան ինչ ջանքերով է փորձում չկորցնել ինձ, ու, թվում է նաեւ, որ փորձում է պաշտպանել՝ խեթ հայացքներ նետելով դեկտեմբերին Երեւանն ու մասնավորապես Հանրապետության հրապարակի տարածքը գրոհով վերցրած պարսիկ տուրիստներից։

- Գեւ, իսկ դու եկեղեցի գնու՞մ ես։

- Հա, բայց մոմ չեմ վառում։

- Ինչի՞,- թեեւ ինձ դա չէր մտահոգել։

- Որովհետեւ ես ու Ռուբոն ենք բերում ու ծախում էդ մոմերը, ու դրանք սուրբ չեն։

Ես սսկվում եմ ու քարացած նայում երեխային։

¬- Գեւ, աստված կա՞,- հարցնում եմ շշուկով։

Ու պահում եմ շունչս։ Ասես վախենում եմ նրա դատավճռից, ասես նրա պատասխանից է կախված աստծո հետագա գոյությունը։

- Կան մարդիկ, ում համար կա, կան մարդիկ, ում համար չկա։

- Իսկ քե՞զ համար։

- Իմ Էմիլյայի համար չկա, ուրեմն ինչի՞ս ա պետք, որ իմ համար կա։

- Ինչի՞ ես էդպես ասում,- մի կերպ եմ հարցնում։

- Որովհետեւ, եթե Աստված լիներ, էնպես կաներ, որ Էմիլյան քայլեր ու հիվանդ չլիներ, ու պապան չխմեր...

- Ուրեմն ՝ չկա՞։

- Քեզ համար, տերտերների համար ու հարուստների համար՝ կա։

¬- Ես հարուստ չեմ,- կուլ եմ տալիս արցունքս։

Գեւն ինձ նայում է խեղճ ու խղճահարված։

- Նեղացա՞ր ինձանից։

- Չէ,- ասում եմ ու հիշում, որ նա, ախր, իմ կես տարիքն ունի։

Ժպտում եմ, փորձում թեման փոխել։

-Գեւ, անձեռոցիկ կվերցնե՞ս, քիթիկդ եկել ա,- անձեռոցիկ եմ տալիս, չի վերցնում։

-Պետք չի, թեւովս կսրբեմ։

Արագ կիսանստում եմ երեխայի առաջ ու իմ ձեռքով սրբում քիթը։ Իմ դիմաց կանգնած փոքրիկ տղամարդու այտերը կարմրում են։

Մենք շարունակում ենք քայլել, ու մի քիչ հետո Գեւն ինքն է անձեռոցիկ խնդրում ինձնից.

-Անձեռնոնցիկդ տուր,- ասում է ու խեղդվում ծիծաղից,- ասա՝ սալֆետկա էլի, սրա խելքին ես ընգել։

- Ան-ձե-ռո-ցիկ,- ուղղում եմ երեխային։

- Հա, քո ասածն ա,- շարունակում է ծիծաղել։

- Այ, որ փողոցում չթքել էլ սովորեիր,- խորամանկ ակնարկում եմ։

- Մեծերիդ մոտ լրիվ կտտցրած ա,- ասում է Գեւը,- որ թքելս գալիս ա, բա ի՞նչ անեմ։

Ես ուզում եմ երեխային բացատրել, որ «փողոցը բոլորինս է...», հետո աչքս ընկնում է նրա պատռված բոթասներին, ու նախադասությունս այդպես էլ չի սկսվում, որովհետեւ փողոցը նրանն է, հենց միայն նրանը, փողոցի տերը նա է. ի՜նչ եմ ուզում։

- Ես ուղղակի ասում եմ, որ սիրուն չի քայլել աղջկա կողքով ու թքել նրա աչքի առաջ։

- Լավ, համոզիր, կասեմ, աչքերդ կփակես,- հետս բարիշում է Գեւն, ու ժպտում ենք իրար. ինքը գոհ իր փոքրիկ տղամարդկության շոյված լինելուց, ես՝ վստահ, որ էլ չի թքի։

- Դու նշանած ունե՞ս։

- Ի՞նչ։

- Վայ, նշանած էլի՝ սիրած տղա, ընգեր։

- Չէ,- ասում եմ լուրջ։

- Բայց դու գեշ չես,- ինձ մխիթարում է Գեւը։

- Հա՞,- հազիվ եմ զսպում ծիծաղս։

- Հա, ու բարի ես,- հայտարարում է Գեւը, - ձեռքիդ էլ գիրք կա։

- Իսկ էդ... գիրքը՝ լա՞վ ա, թե վատ։

- Լավ,- ասում է կտրուկ ու փակում թեման։

Մենք հասնում ենք Գր. Լուսավորիչ եկեղեցու աստիճանների մոտ, Գեւն առաջ է անցնում, մոտենում աստիճանների սկզբնամասում հավաքված կանանց ու իր հասակակից տղաներին, որոնք սրբապատկեր ու մոմ են վաճառում, մի քանի բառ փոխանակում նրանց հետ։ Ես նկատում եմ, թե ինչպես են երեխայի զրուցակիցները հայացքները տեղափոխում ինձ վրա.ես ինձ մի պահ ոտքից գլուխ վաճառքի ապրանք եմ զգում,  հետո բոլորը միաձայն փախցնում են հայացքները։

Գեւը վերադառնում է դեմքի նոր՝ մեծավարի, գործնական արտահայտությամբ։ Գեւին համոզում եմ ասել՝ ինչ խոսեցին, վերջում կցկտուր ասում է՝ քեզ վրա չտալու պահեր  էին, ու ծիծաղում։

Եկեղեցում մարդիկ են՝ հայացքները տարբեր կետերի հառած։ Գեւը խաչակնքվում է արագ՝ առանց կոնկրետ հստակ կետերի ձեռքը ճակատից իջնեցնելով կրծքին։ Նրան երեւի երբեք խաչակնքվել չեն սովորեցրել, դրա համար էսպես անկեղծ է ստացվում՝ առանց ձեւերի ու ծեսի։

Մենք լուռ նստում ենք խորանի մոտի նստարանին, լուռ էլ դուրս գալիս։

- Ամեն օր, որ գալիս եմ, Աստվածին խնդրում եմ, որ գործը լավ լինի էդ օրը,- ինչ-որ բան սրտից ուզում է ասել երեխան,- բայց էսօր՝ չէ...

Եկեղեցու հակառակ կողմում Գեւի մայրն է՝ մանկասայլակով երեխայի հետ։ Արծաթի ու ոսկու հազար երանգ կա այդ կարճահասակ, ոսկրոտ կնոջ վարսերում։ Արեւահարված դեմքը չի ժպտում, ասես երբեք չի ժպտացել։ Կարմրավուն մաշկին կնճիռներ են, ու ինձ թվում է՝ նրա ժպիտն այդ կարմրավուն հաստ մաշկի կնճիռների տակ է մնացել։

Ես բարեւում եմ նրանց ու քաշվում մի կողմ, որպեսզի երեխան չկաշկանդվի մոր հետ զրույցում։ Գեւն առաջինը քրոջ սայլակին է մոտենում, անասելի քնքշանքով համբուրում նրան։ Փոքրիկ Էմիլյան իր բարակ ու թույլ թեւերը բարձրացնում է դեպի նա, կախվում եղբոր վզից։ Ես տեսնում եմ աղջնակի կիպ-կարճ կտրած մազերով գլուխն ու խաղողի նման խոշոր աչքերը։ Էմիլյան նույնպես չի ժպտում, ինչպես մայրը, թեեւ հաստ, կարմրավուն մաշկ չունի, որի տակ կթաքցներ ժպիտը...

Գեւը մորն է տալիս օրվա աշխատածը, մայրը դրան ավելացնում է մի փոքր էլ, ինչ-որ բան պատվիրում։ Գեւը մոտենում է ինձ.

- Պետք ա գնամ խանութ, քուրիկի համար կաթ առնեմ։

- Ես էլ գամ,- ասում եմ։

Մենք քայլում ենք շարային քայլով՝ ձախ-աջ, ձախ... Ես նայում եմ մեր՝ հավասար դրվող քայլերին ու ամաչում եմ իմ նոր գնած կոշիկների համար։

Սուպերմարկետում վազվզում ենք իրար հետեւից։ Դրամարկղի մոտ ես երկու հատ շոկոլադ եմ վերցնում՝ Սնիկերս ու Մարս, հարցնում եմ՝ որից է սիրում, Գեւը նեղսրտում է՝ պետք չի՜... Ապա քաշում է թեւիցս ու կամաց ասում.

- Կլինի՞ Մարսի փոխարեն Թվիքս վերցնենք։

- Թվի՞քս ես սիրում։

- Չէ՜, ըտենց եմ ուզում առնենք, որովհետեւ Թվիքսի մեջ երկու հատ  ա՝ մեկը ինձ, մեկը՝ Էմիլյային։

- Խելա՜ռ, առանց դրա էլ մեկը քոնն ա, մյուսը՝ Էմիլյայինը։

- Չէ, դե ուրեմն թվիքս վերցրու, որ ես ու դու կիսվենք։

Ես չափերով փոքրանում եմ ասես, ես անօգնական եմ ինձ զգում։ Ու ամեն հաջորդ վայրկյանին ատում եմ ինձ, որ նախորդ վայրկյանում չգրկեցի նրան...

Վճարում եմ կաթի ու շոկոլադի համար, ու դուրս ենք գալիս։

- Ինչի՞ դու տվեցիր փողը,- վրա է տալիս Գեւը։

- Ի՞նչ կա դրանում։ Մենք ընկերներ ենք արդեն, չէ՞։

- Հա,- հոնքերի տակից նետում է նա։

- Դրա համար էլ վճարեցի, Գեւ։ Եթե ընկերներ չլինեինք, փողոցում քեզ փող կտայի, կամ չէի տա։ Հիմա ընկերներ ենք.ես չեմ կարա քեզ փող տալ, բայց կարող եմ երկուսիս համար շոկոլադ առնել։ Ընկերությունն էլ ա մի քիչ, մի տեսակ առեւտուր, բայց հաշվարկ չպիտի լինի, փողը հաշվարկ ա, շոկոլադն ու կաթը՝ չէ։

Գեւը նայում է ինձ հասկացած ու զարմացած կապույտ-մոխրագույն աչքերով։ Մոխրագույնում դեռ ինչ-որ բան հասկանալի չի։

- Դու որ մեծանաս, ո՞վ ես դառնալու։

- Համայնքային։

- Ի՞նչ, էդ ի՞նչ ա,- զարմանում եմ ես։

- Դու լրիվ քարե դարդից ես, մելիցա, էլի։

- Գեւ, իսկ քարե դարդը ի՞նչ ա։

- Վախ, հորս արեւ, որ ասու՞մ եմ.քարե դարդից էլ մի երկու շենք ներքեւ ես,- ծիծաղում է վրաս,- էդ սերիալը չե՞ս նայել։

- Չէ՜, -ասում եմ խեղճ-խեղճ։

- Լավ, մի նեղվի, անկապ բան ա,- ասում է Գեւը։

- Գեւ, բայց ինչի՞ հենց համայնքային,- վերադառնում եմ մեր զրույցին,- ինչի՞ ոստիկան։

- Որովհետեւ համայնքայինն ա որոշում՝ ով որտեղ աշխատի, ում տարածքը որն ա, ինքը երբ ուզի՝ կարա սաղիս քշի էդ տարածքից։

-Գեւ, այսինքն՝ համայնքային ես ուզում դառնաս, որ դու՞ որոշես՝ ով որտեղ աշխատի, որ դու՞ քշես մարդկանց,- ասում եմ զարմացած ու հիասթափված։

- Գի՞ժ ես, -խեթում է երեխան,- համայնքային եմ ուզում դառնամ, որ չնեղացնեմ ոչ մեկի։

- Չեմ հասկանում, ուզում ես ինչ-որ բան դառնաս, որ ինչ-որ բան չանե՞ս։ Մարդիկ մասնագիտություն են ընտրում, որպեսզի հստակ ինչ-որ բան անեն, ոչ թե՝ չանեն ինչ-որ բան։

- Լավ բաներ էլ կանեմ... Լսի, բա ի՞նչ դառնամ։

- Բժիշկ,- առաջարկում եմ ես։

- Հա՞։ Կմտածեմ,- խոստանում է Գեւը։

Մենք հասնում ենք եկեղեցու բակ։ Գեւը աղերսող հայացքով նայում է մորը, մայրը ժպիտի նմանող մի բան է գծագրում դեմքին։ Գեւն ուրախացած Էմիլյային է մեկնում շոկոլադը։ 

- Իրան շատ չի կարելի, բայց շատ ա սիրում,- շրջվում, բացատրում է Գեւը։

Ժպտում ենք իրար։ 

- Ես էն իմ տեղս պիտի գնամ,- ասում է Գեւը։

- Դե լավ...

- Դու հեռախոս ունե՞ս։ Ես չունեմ։ Մամաս ունի.ասե՞մ համարը։

- Չէ, Գեւ, ես քեզ կգտնեմ։ Հաստատ էլի էսպես պատահական կհանդիպենք։ Ընկերները միշտ էլի հանդիպում են,- ասում եմ ես՝ երեւի դրամատիկ մի բան եմ ուզում։

- Գնամ,- ասում եմ ու շրջվում։

- Պակա,- ասում է Գեւը։

Փոշմանած հետ եմ շրջվում, որ գրկեմ նրան։ Գեւը հետ չի նայում։ Նա դեռ չի սովորել մեծերի նման կեղծ ու անվճռական լինել. ես սովորել եմ։ Ես իջնում եմ աստիճաններով ու կռիվ եմ տալիս ինձ հետ.«Երկու անգամ ուզեցիր գրկել երեխային, երկու անգամն էլ վախեցար, քաշվեցիր, անվճռական, անկապի մեկը...»։

Մեջքիս հետեւում մեկի վազքն ու հեւքն եմ զգում.Գեւն է։ Լուռ, շնչակտուր ինձ է մեկնում Թվիքսի մի ձողիկը։ Ես ամուր-ամուր գրկում եմ երեխայի հեւացող մարմինը...

...Փողոցներում էլ երբեք չտեսա նրան։ Կարգին չփնտրեցի էլ։ Երբեմն երկար քայլում էի Տիգրան Մեծ փողոցով, իսկ Գեւը չկար։

Մնաց միայն նրա կերպարը՝ փոքրիկ, պեպենոտ դեմքը հիշողությանս մեջ։ Ու հաճախ Հայաստանի կապույտ-մոխրագույն աչքերի մեջ նայելիս՝ մտքիս մեջ կրկնում էի. «Դու էլ, իմ պուճուր հայրենիք, դու էլ Գեւի նման ազնիվ ու խեղճ ես, դու էլ խաբված ես տեղ-տեղ՝ մանավանդ անցյալում, ու մեղավոր չես։ Քեզ էլ են հավատացրել, որ անցյալդ հերոսաբար է հաշմված, ու շատ բաներ դու էլ դեռ չգիտես, բայց մեղավոր չես։

Երեւի գոյությանդ համար հպարտությունը՝ կեղծված կամ ոչ, անհրաժեշտություն է։ Պարզապես իսկական հպարտանալիքներդ դեռ չես գտել։ Դու դեռ պիտի մեծանաս, ուժեղ, խելացի, կիրթ մարդ դառնաս...»։

Իմ պուճուր, Գեւակերպ հայրենիք։

Կար ժամանակ, որ ես Հայաստանն էլ երեւի Գեւին սիրելու նման էի սիրում՝ խղճալով, ցավ զգալով, ճաքճքած թաթիկները գրկել, գուրգուրելու անդիմադրելի ցանկությամբ... Ու... հեռվից։ Վստահ, որ կա, կողքիս է, ես եմ իր կողքին, բայց չփնտրելով ու չգտնելով նրան։ Չգտնելով հայրենիքը։

Հայրենիքը գտա։

Հիմա՝ տարիներ անց, երբ իմ փոքրիկ ընկերն երեւի 15-16 տարեկան է, հայրենիքը գտա։

Գտա ինչ-որ մեկի՝ ուրիշ մեկի ամուր, ուժեղ, մկանուտ ձեռքերի մեջ։ Ու թվում է՝ գտա նաեւ Գեւին՝ քթից կախված հպարտությունն ու աչքերում՝ Հայաստանի կապույտ-մոխրագույնը։

Նարինէ Վարդանեանը լրագրող է, այժմ դասավանդում է Արցախում:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: