1997-ին աշխատանքի անցա ՀՀ Սոցիալական ապահովության նախարարությունում՝ իբրև մամլո քարտուղար: Տարիների հեռվից գնահատելով՝ ծանր աշխատանք էր՝ առավոտյան 9-ից մինչև նախարար Հրանուշ Հակոբյանը տուն գնար, իսկ նա սիրում էր բուն աշխատանքը սկսել, երբ աշխատանքային ժամն ավարտվում էր: Ծանր էր նաև այն պատճառով, որ սոցիալական վիճակն էր ծանր երկրում: Իմ աշխատասենյակը նախարարի աշխատասենյակի դեմդիմաց էր ու շատ հաճախ նրա ընդունելությանը սպասողները հանգրվանում էին իմ սենյակում ու պատմում իրենց կյանքը… Բայց այդ տարիներին ես կուտակեցի մեեեծ փորձ ու ծանոթացա հիանալի մարդկանց հետ:

Գագիկ Եգանյանը այդ ժամանակ սոցապ փոխնախարար էր, մեկը, որ նույնիսկ Հրանուշ Հակոբյանից շուտ էր գալիս ու ուշ էր գնում՝ ոչ այն պատճառով, որ նախարարը ցանկացած պահի կարող էր կանչել, ուղղակի իր գործն էր անում: Գագիկ Եգանյանը հետո փոխարինեց Հրանուշ Հակոբյանին նախարարի պաշտոնում, ու մենք շարունակեցինք աշխատել:



Հարցազրույցներ նրա հետ՝ իր տարբեր պաշտոններում, հետագա տարիներին շատ եմ արել, որ տպագրվել են «Հայաստանի Հանրապետությունում» ու «Իրատեսում», բայց ընտրել եմ այս մեկը, որովհետև այստեղ ավելի շատ մարդն է, քան՝ պաշտոնյան: Իսկ նա հրաշալի մարդ է… Այս հարցազրույցը «Խաչդ առ ու իմ հետևից արի» վերնագրով տպագրվել է «Իրատեսում», 2013-ին:

***

-Կա՞ աշխարհում ինչ-որ բան, որ դեռ չգիտեք:

-Իմացածս է չնչին, չիմացածս անսահման է՝ իմացածիս համեմատ: Ամեն երեկո ապրածս օրը գնահատելիս, զգում եմ, որ վերափոխվելու, ճշտելու կարիք ունեմ, նշանակում է՝ պարզելու, իմանալու խնդիր կա:

-Իմանալ-չիմանալու չափանիշը ո՞րն է:

-Քրիստոնեական վարդապետությունը:

-Չե՞ք կարծում, որ 21-րդ դարում մտածողության փոփոխության, նոր տեխնոլոգիաների ի հայտ գալով, անձնական պատճառներով քրիստոնեական վարդապետությունից շատ ենք հեռացել:

-21-րդ դարը չէ խնդիրը, խնդիրը անցյալ դարի 70-80 տարիների աթեիզմի մեջ է, որովհետև մեր ազգը ամենանվիրյալ, հավատքին շատ ամուր կառչած ազգերից է: Մեր մեկնիչները, մեր գրիչները այնպիսի վկայություններ են թողել, որ համահավասար արժեք ունեն ընդհանուր քրիստոնեական գրականության մեջ: Հայաստանում եթե որոնես, պատմամշակութային արժեքներից կտեսնես հավատքի նշանակության կոթոողներ: Չես տեսնի պալատներ, ապարանքներ, կենցաղային նշանակության շինություններ: Եթե եղել է ֆինանսական հնարավորություն, ընտրությունը մեծ չի եղել, կառուցվել է եկեղեցի կամ դպրոց: Դա մեր հավատքի ուժն է ցույց տալիս, քրիստոնեական վարդապետության տեղն ու դերը: Ցավոք, խորհրդային շրջանում այդ ավանդույթը ավերվել է և մեր ժողովրդի զգալի մասն այսօր, արտահայտության համար ներողություն եմ խնդրում, բայց շտամպավորված քրիստոնյա է: Առանց հասկանալու վարդապետության պարզ մեկնությունները, իմաստը, քրիստոնեական արժեքային համակարգը, մենք գնում ենք եկեղեցի մոմ վառելու և Աստծուն մեր պահանջները ներկայացնելու: Առանց նույնիսկ հասկանալու մոմավառության խորհուրդը, առանց կարողանալու տարբերել աղոթքը խնդրանքից, հոգևոր ոլորտը գանձապետական համակարգից: Բայց հուրախություն բոլորիս՝ պիտի արձանագրեմ, որ հավատավոր մարդկանց թվաքանակը մեծանում է: Մարդիկ, որ քրիստոնեության հետ առնչվում են բովանդակային ըմբռնումով ու հավատով: Ունենք շատ նվիրյալ քահանաներ, որ եկեղեցին աշխատատեղ չեն համարում, այլ խորապես հավատում են ու հավատացյալների կողքին են օրը 24 ժամ:

-Ամբողջ աշխարհում չէ՞ այդպես:

-Դեռ Հիսուսն էր ասում, որ հավատը գնալով պակասելու է: Ի՞նչ է կյանքը՝ խաչդ առ ու իմ հետևից արի, նեղ, տատասկոտ ճանապարհ ընտրիր: Իսկ մարդիկ գերադասում են դյուրինը: Քրիստոնեությունը իր սահմանման մեջ արդեն իսկ ենթադրում է զրկանքներ, որոշակի վերաքննություններ՝ արածի ու չարածի, բերում է որոշակի կենսակերպ՝ մեղանչեցի՞ր՝ ապաշխարիր: Անկեղծ ապրիր:

-301-ին քրիստոնեություն ընդունելուց հետո 5-րդ դարում ունեցանք ոսկեդար, հետո սկսվեց դարի լռությունը՝ համարյա մինչև միջնադար: Հետո՝ Նարեկացի, նրանից հետո դարձյալ լռություն՝ մի քանի դար: Ինչու՞ յուրաքանչյուր հաջորդ դարը նախորդի փորձառությունն ու իմաստնությունը չի օգտագործում: Ինչու՞ այսօր շատ լավ գիտենք եվրոպացիներին, քան հայերին: Անանիա Շիրակացին ումի՞ց է պակաս: Դավիթ Անհաղթը ի՞նչ չի ասել, որ ասել են ուրիշները, բայց մենք հաճույքով մեջբերում ենք Բեկոնից, Կանտից, Դեկարտից, Լայբնիցից ու ումից ասես, բայց ոչ մերոնցից:

 -Այո, 301-ին քրիստոնեության ընդունումից հետո մենք անցանք քաղաքակրթական ննոր որակի, ինչը հաստատեցին մեր ոսկեդարի պատմիչները: Բայց ինչու՞ եք կարծում, որ մինչև Նարեկացի անկում է եղել: Դարի լռություն անվանված շրջանում եղել են հենց այն կուտակումները, որ հետո պիտի անձնավորվեին հերթական փիլիսոփայի, պատմիչի, մտածողի գործերում:

-Գուցե, բայց սկսելով 0 կետից:

-Դուք դա զուտ հայկակա՞ն երևույթ եք համարում:

-Ոչ, 16-րդ դարում ունենալով Լեոնարդո դա Վինչի, իտալացիները միայն 18-ի վերջին ու 19-ի սկզբին նրան հիշեցին:

-Եվրոպայի պարագայում ավելի է եղել՝ սերունդներ են եղել, որ ոչ թե առաջընթաց, հետընթաց են ապրել՝ ի՞նչ էր նշանակում ինկվիզիցիան: Թերևս դա պայմանավորված էր ժամանակի մտայնությամբ, անձերով, պատմական միջավայրով: Մարդկության զարգացումը պարզ վերելք չի եղել, բնականաբար: Խորհրդային ժամանակներում Շիրակացին ու Անհաղթը մեր դասագրքերում միայն հիշատակվում էին, նրանց աշխատությունները, մտքերը, գաղափարները չէին ուսուցանվում, իսկ եվրոպացիներին շատ ավելի մեծ տեղ էր տրվում: Մեր սերունդը ոչ թե չի գնահատում իր մեծերին, այլ տեղյակ չէ նրանց գործունեությանը: Ներկա սերունդն ավելի մեծ տեխնիկական հնարավորություններ ունի նրանց ուսումնասիրելու ու պատմական գնահատական տալու, բայց համացանցը քիչ է, համակարգված ուսուցումը պիտի ապահովի նախ դպրոցը, հետո՝ բարձրագույն կրթությունը: Եթե մեր ժամանակներում կրոնական գործիչները մնում էին ստվերում, հիմա այդ արգելքը չկա:

-Տաբուներին ինչպե՞ս եք վերաբերվում՝ մարդը տաբուներ պիտի՞ ունենա, թե՞ բացարձակ ազատություն:

-Հիսուսն ասում է, որ բացարձակ ազատությունը պիտի գա ճշմարտությունից: Եթե դու քո կյանքում զգում ես իր ներկայությունն ու ապրում ես պատվիրանների համաձայն, որը համարյա հնարավոր չի լինում, դու կունենաս ազատարար ճշմարտություն և կստանաս՝ ինչ ակնկալում ես: Քչերին է հաջողվում այդ աստիճանին հասնել, բայց դա ամենաերանելի վիճակն է:

-Փաստորեն ազատարար ճշմարտությունը հենց տաբուների անհրաժեշտությունն է արձանագրում:

-Այո, բայց այդ տաբուները արդեն դառնում են համոզմունք, որոնց հետևում ես հաճույքով ու քո կամքով: Տաբուները ընդամենը կանոնակարգում են ու հորդորում են մեղքեր չգործել: Նախ կա երկյուղը, որ իմաստնացնում է, իսկ ավելի գերագույն մակարդակում ենթադրում է, որ չես մեղանչի սիրուց դրդված: Մեղք գործելով՝ անհաճո ես դառնում Արարչին:

-Հնարավո՞ր է կյանքն ապրել գիտակցական այդ սահմաններում:

-Քրիստոնեությունը դա է ուսուցաում, չսխալվել, մեղանչելուց հետո ապաշխարել:

-Ձանձրալի չէ՞:

-Եթե ազատարար ճշմարտությունը դառնում է քո էությունը, եթե մտածողությամբ ու զգացումներով ես ընդունում, ձանձրույթի հարցն իսկ չի ծագում:

-Ձեր շրջապատում կամ հասարակության մեջ ինչքա՞ն մարդ կգտնեք, որ ապրում է արժեքային այդ համակարգով:

-Այցելեք մեր եկեղեցի և կտեսնեք՝ ինչքան հավատավոր մարդիկ կան մեր համայնքում՝ Արգավանդի սուրբ Սարգիս եկեղեցի, 19-րդ դարի վերջին կառուցված գողտրիկ եկեղեցի է: Եվ ոչ միայն մեզ մոտ, սովորաբար ավելի շատ երևում են անհավատները, իսկ հավատավոր մարդիկ չեն ցուցադրում իրենց հավատը:

-Ձեր կարծիքով՝ մենք ունե՞նք արժեքային համակարգ: 20-25 տարի է՝ բոլորը խոսում են գաղափարախոսության անհրաժեշտությունից, բայց որպեսզի գաղափարախոսություն ձևավորվի, արժեքային համակարգ է պետք:

-Որոնել պետք չէ, կա քրիստոնեական արժեքային համակարգը, ավելին հնարավոր չէ հնարել:

-Քրիստոնեական արժեքային համակարգը կա 2013 տարի, այդ համակարգի վրա կառուցված գաղափարախոսությունը շատ ընդհանրական չէ՞: 10 պատվիրանները Հիսուսից առաջ էլ եղել են, բայց խախտվել են ու խախտվում են հիմա էլ: Մարդկությունը մեղքեր է գործում, պատերազմում ու համարյա չի էլ ապաշխարում:

-Արժեքային համակարգը ամեն օրվա մեջ փոխվող չի կարող լինել: Աստված մարդուն տվեց ազատ կամք, որպեսզի ինքն անցնի ճանապարհը, այլապես հանգիստ կարող էր ծեփել զինվորիկներ, որ միշտ կատարում են իր հրամանը: Բայց դա Աստծուն չէր կարող բավարարել, դա շատ հեշտ էր: Մարդը իր ընտրության, իր աշխատանքի, իր ջանքերի միջով պիտի հասնի լավին, չարը մեր միջով անցկացնելով՝ պիտի գանք դեպի բարին:

-Նկատի ունեք կատարելությա՞ն ճանապարհը:

-Այո, 10 պատվիրանները երբ տրվեցին, մարդկությունը զարգացման ուրիշ մակարդակի վրա էր: Հիսուսը եկավ և 10 պատվիրանները պահպանելով հանդերձ՝ անհրաժեշտ խմբագրումներն արեց, ասաց՝ սեր է պետք, սիրով պետք է այդ ամեն ինչն անել: Արժեքային համակարգի հիմքում սերը պետք է լինի, իսկ եթե սխալներ ես գործել, վերլուծելու ու խոստովանելու հնարավորություն կա, այդ ճանապարհով կարող ես հասնել կատարելության: Ամբողջ կյանքիդ ընթացքում:

-Երաժշտությու՞նը ևս կատարելության ճանապարհ է:

-Երաժշտությունը մաքրվելու, գեղեցիկի հետ շփվելու մշտական հնարավորություն է: Մենք հրաշալի սիմֆոնիկ նվագախումբ ունենք մաեստրո Թոփչյանի գլխավորությամբ և ես ամեն ուրբաթ նրանց ունկնդիրն եմ: Ես նախընտրում եմ դասական երաժշտություն, որ զգայական մեծ լիցք ունի, օգնում է ամփոփել մտքերդ ու զգացումներդ, կենտրոնանալ:

-Ձեզ չի՞ թվում, որ ամեն դարի երաժշտություն բացատրում է իր դարը:

-Այդպես էլ պետք է լինի, երաժշտությունը արտահայտման ձև է, տվյալ ժամանակ ապրող մարդկանց ներաշխարհը հանրությանը ներկայացնելու միջոց:

-21-րդ դարի երաժշտությունը ո՞րն է՝ նոտավորված աղմու՞կը, թե՞ մեղեդին:

-Վստահ եմ՝ մեղեդին: Ես սիրում եմ դասական երաժշտությունը, սիրում եմ ռոքը, ուսանողական տարիներից լսել եմ Լեդ Զեփելին ու ՙՓինգ Ֆլոյդ՚: Սիրում եմ Չայկովսկու, Ռախմանինովի գործերը, որ բացահայտում են ռուսական հոգին, Վիեննայի դասական քառյակի կոմպոզիտորներին եմ սիրում լսել: Մոցարտի լուսավոր մեղեդիները, Բեթհովենի դրամատիկ սիմֆոնիաները: Երաժշտության մասին անվերջ կարող ես խոսել:

-Երաժշտությունը Աստծո ներկայությու՞նն է մարդու կյանքում:

-Անշուշտ, Աստծո պարգևներից մեկն է մարդուն:

-Երաժշտություն լսելիս վերելքի զգացողություն չե՞ք ունենում:

-Հոգեկան՝ գուցե, բայց իսկական վերելքի զգացողություն բերում է միայն սար բարձրանալը: Սարը ստորոտում ու սարը գագաթին բոլորովին տարբեր են, ինքդ էլ ես տարբեր՝ ստորոտում ու գագաթին բոլորովին այլ մտքեր ու զգացումներ ես ունենում:

-Ստորոտից՝ գագաթ, ի՞նչ է փոխվում:

-Նպատակի հաղթահարումը: Հատկապես ձմռանը, երբ մետրից ավելի ձյան շերտը ճեղքելով բարձրանում ես՝ սայթաքելով, թրջվելով, հոգնած, սարի գագաթի բերկրանքը ոչնչի հետ համեմատելի չէ: Լավ ես զգում քեզ՝ քամու, մրրիկի, -20, -25 աստիճանի մեջ: Երբ եղանակը պարզ է, մշուշ չկա, կարող ես շրջապատդ տեսնել, բոլորովին այլ ընկալում է բացվում: Անձրևից լվացված խոտերին եթե արևի շողն էլ ընկնում է, Աստծո ներկայությունն ես զգում:

-Բոլոր սարերը Հայաստանում բարձրացե՞լ եք:

-Շատ քիչ սարեր եմ բարձրացել, որովհետև հիմնականում նույն սարերն ենք բարձրանում՝ ձմռանը Հադիս, ամռանը՝ Արագած, Արայի լեռ, Աժդահակ: Մեր բնությունը հրաշալի է: Եթե բախտդ բերի, Աժդահակի գագաթից Սևանա լիճը երևում է՝ ինչպես ձեռքիդ ափը, ընդհուպ առանձին բնակավայրերով: Իսկ երբ գարնանը սարերը ծաղկում են, արդեն զգլխիչ բույրեր են ավելանում, թավիշ կանաչը այնպիսի հանգստություն է բերում:

-Եթե այդքան ունեք Ձեր կյանքում, Ձեր ինչի՞ն է պետք քաղաքականությունը:

-Ես իմ գործն եմ անում, իմ պաշտոնը քաղաքական չէ, իսկ եթե քաղաքական է, այնքանով, որքանով իրականացնում եմ կառավարության քաղաքականությունը:

-Ձեր ինչի՞ն է պետք, ուրեմն, պետական ծառայությունը:

-Երբ սովորում էի պետական համալսարանում, զբաղվում էի նաև հասարակական գործունեությամբ, գուցե ընտանիքից էր գալիս՝ հայրս երկար տարիներ կուսշրջկոմի առաջին քարտուղար էր: Անվանական թոշակառու եմ եղել, ֆակուլտետի կոմերիտմիության առաջին քարտուղարը: Ավարտելուց հետո ասպիրանտուրա ընդունվեցի և 24 տարեկանում թեկնածուական թեզ պաշտպանեցի Նովոսիբիրսկում՝ ակադեմիկոս Աբել Աղանբեկյանի գլխավորած մասնագիտական խորհրդում: Երկու ճանապարհ ունեի՝ շարունակել գիտության մեւ, կամ՝ պետական աշխատանքի:

 -Չե՞ք փոշմանել գիտությունը թողնելու համար:

-Դժվար է ասել, թերևս՝ ոչ: 27 տարեկանում անցա կառավարության աշխատակազմում աշխատանքի, 1983 թվականն էր, մինչև 1989-ը աշխատեցի կառավարությունում, հետո նշանակվեցի սոցապ փոխնախարար: Մի քանի տարի անց՝ նախարար, հետո՝ միգրացիոն ծառայության ղեկավար:

-Որտե՞ղ էիք Ձեզ ավելի ամբողջական զգում:

-Բոլոր տեղերում փորձել եմ ես ես լինել: Գաղափարներդ պիտի ծրագրերի վերածես՝ գտնելով համախոհներ ու գործընկերներ:

-Ձեզ չի՞ թվում, որ բոլոր գլխավոր բառերն ասվել են, մարդիկ հիմա միայն կրկնում են:

-Բառերը տիեզերքում ունեն սահմանափակ քանակ, բայց այդ քանակը անսահման է դառնում՝ նայած օգտագործման ձևի, պահի, միջավայրի, տրամադրության ու արտաբերման: Բոլոր բառերը մեկ անգամ գոնե ասվել են՝ հաստատ, բայց բովանդակային, իմաստային առումով ամեն անգամ նոր են հնչում:

-Ի՞նչ հարց չտվեցի:

-Իսկ Դուք ինձ հա՞րց էիք տալիս:

***

Շատ քիչ մարդիկ կան իմ շրջապատում, որ կարող ենք տարիներով չհանդիպել, բայց հենց հանդիպենք՝ խոսակցությունը շարունակելու ենք՝ ասես հանդիպում ենք ամեն օր: Հենց Գագիկ Եգանյանին հանդիպեմ, այս խոսակցությունը շարունակվելու է: Հաստատ:   

Անահիտ Ադամյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, պետական դասի խորհրդական 2-րդ աստիճանի:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: