-Բարի լույս, մսյո լե պղեզիդան, թույլ տվեք Ձեզ ուղեկցել զբոսանքի:

-Բարի լույս, մսյո Օնորե դե Բալզակ, բայց ես չեմ պատրաստվում զբոսանքի գնալ:

-Երեկվանից Ձեր ծանրաբեռ գրասեղանին է իմ «Շագրենի կաշին»: Ես գիտեմ, որ Դուք առանձնապես չեք սիրում ոչ ինձ, ոչ իմ գրքերը, մսյո լե պղեզիդան Շառլ դե Գոլ, բայց դա չի նշանակում, որ ես Ձեզ ասելիք չունեմ:

-Մսյո Բալզակ, Դուք հիրավի անակնկալի վարպետ եք, թեև զբաղված եմ, չեմ կարող մերժել: Ի՞նչն է Ձեզ առավոտ վաղ Կոլոմբե` 80-ամյա պաշտոնաթող նախագահի տուն, բերել, երբ կարող էիք գնալ Փարիզ` Ելիսեյան պալատ, մսյո լե պղեզիդան Մակղոնը Ձեզ ավելի պիտի հետաքրքրի և շատ ավելի հարցերի կարող է պատասխանել:

-Ելիսեյան պալատում ես եղել եմ ու մսյո լե պղեզիդան Մակղոնին ասել եմ, որ Դուք եք Ֆրանսիայի իսկական ոգին: Դուք, որ մարմնավորում եք անսահման սերը ու մեր երկրի իրական վեհության վերականգնման գաղափարը: Դուք, որ ամբողջ կյանքում եղաք Դիմադրության շարժման ու Ֆրանսիայի դիմադրողականության մեծացման ջատագովը: Մսյո Մակղոնն ինձ հետ համաձայն էր: Եվ խնդրեց ինձ փոխանցել իր խորին հարգանքն ու նվիրումը Ձեզ:

-Այո՞, շնորհակալ եմ: Իսկ ինչու՞ է նա անվերջ կառավարություններ փոխում, բայց չի փոխում գլխավորը՝ Ֆրանսիան դեռ իր հինգերորդ հանրապետությունն է ապրում, թեպետ վաղուց մտել է վեցերորդի տիրույթներ:

-Մսյո լե պղեզիդան, Դուք լավ գիտեք ֆրանսիացուն` նա հեղափոխական է ի ծնե ու մինչև մահ, տենչում է փոփոխություններ, բայց դեմ է կոնկրետ փոփոխությանը: Նա ուզում է, որ կյանքը փոխվի, բայց իր կյանքում ոչինչ չփոխվի:

-Ոչ, մսյո Բալզակ, Դուք մի ամբողջ «Մարդկային կատակերգություն» եք գրել` հակառակն ապացուցելու համար:

-Այո, բայց չեմ ապացուցել: Ես եղել եմ ռոմանտիկ ու դարձել եմ ռեալիստ, ես գրել եմ բոլորի ու ամեն ինչի մասին: Օրը 18, երբեմն 20 ժամ: Բայց մարդկությունը չի փոխվել իմ գրածները կարդալով: Չի փոխվել` ինչ է թե ես հանճարեղ գրող եմ ու ապագան կանխատեսող, ասել եմ ճշմարտությունը ու ասել եմ տպավորիչ, թե համոզիչ՝ կարևոր չէ:

-Ինչու՞ եք հիմա իմ տուն եկել, ես Ձեր ամենահավատարիմ ընթերցողը չեմ:

-Որովհետև իշխանությունը երբեք չի սիրում ու պատրաստ չէ ճշմարտությունը լսել, որովհետև իշխանությունն իր համար կառուցում է ապակե առանձնատուն` վստահ, որ ամեն ինչ տեսնում է, իրականում չի տեսնում ու չի արձագանքում ապակե պատերից այն կողմ մնացած իրականությանը: Դուք այդպես պարտվեցիք 1969-ի ապրիլի 27-ի հանրաքվեում ու հեռացաք` նույնիսկ 1968-ի հզոր ցույցերից ու Ձեր հրաժարականի պահանջներից հետո` հունիսի 23-30-ի Ազգային ժողովի ընտրություններում 73,8 % ձայներ ստանալով: Ձեր ժամանակն ավարտվել էր` Դուք այլևս ասելիք չունեիք ֆրանսիացուն: Իշխանությունը երբեք չի լսում գրողին, չի լսում արվեստագետին, որովհետև նրա մեջ տեսնում է մրցակից ու համոզված է, որ ինքը մրցակցությունից դուրս է, որովհետև ինքն է որոշում կայացնողը, ոչ թե շարքային քաղաքացու տրամադրություններն ու մտքերն արտահայտող արվեստագետը: Իշխանությունը համարում է, որ արվեստագետը պատասխանատվություն չունի, ինքն ունի: Դա սխալ է` արմատական սխալ: Հայրենիքը մեկն է ու չի բաժանվում մտածողների ու չմտածողների:

-Դուք դա մսյո լե պղեզիդան Մակղոնին ասե՞լ եք:

-Իհարկե ու ի պատասխան լսել եմ` «Նախագահ լինելուց առաջ ու հետո ես Ֆրանսիայի շարքային քաղաքացի եմ»:

-Դուք նրան հավատացե՞լ եք:

-Իհարկե` ոչ:

-Այդ պատճառո՞վ եք եկել իմ տուն:

-Ոչ:

-Եկել եք իմ սխալները հիշեցնելու՞, թեպետ ես ինձ սխալ չեմ համարում:

-Դուք գտաք շագրենի կաշվի նոր բանաձև` որքան փոքրանում էր Ձեր անձնական շագրենի կաշին, այնքան մեծանում էր Ֆրանսիայինը: Դա հանճարեղ է, ես գլուխ եմ խոնարհում Ձեր առաջ: Դուք չհավատացիք ոչ պատմությանը, ոչ իրականությանը, ոչ պատերազմին, ոչ խաղաղությանը, Դուք գնացիք Ձեր ճանապարհով` ռեսպեկտ:

-Որքան հիշում եմ` ռեսպեկտը անգլերեն է ու նշանակում է հարգանք:

-Այո, մսյո լե պղեզիդան, սըր Ուինսթոն Չերչիլը ևս այդ բառը շատ էր սիրում ու խորհրդարանում ելույթները հաճախ այդ բառով էր ավարտում: Նա առաջինը Ձեզ օգնեց, իսկ հետո դավաճանեց:

-Սըր Ուինսթոնը ոչ ինձ էր օգնում, ոչ էլ ինձ դավաճանեց, իբրև վարչապետ` նա պաշտպանում էր Մեծ Բրիտանիայի շահերը, և` իսկապես ռեսպեկտ նրան: Ես նրան հարգում եմ: Դուք նրա՞ն էլ եք հանդիպել:

-Ես հիմա անսպասելի շատ ազատ ժամանակ ունեմ ու շատ եմ ճանապարհորդում: Ճիշտ է` ինկոգնիտո: Ինձ ոչ ոք չի ճանաչում ու չգիտի` ով եմ: Ես միջին տարիքի, հարուստ ֆրանսիացի եմ, որ շրջագայում է աշխարհում: Օրերս Հայաստանում էի` նրանք էլ են հեղափոխություն արել, հետաքրքիր էր համեմատել մեր հեղափոխությունների հետ:

-Մսյո Բալզակ, Դուք ինձ զարմացնում եք: Հայաստանի հեղափոխությունը Ֆրանսիայի ո՞ր հեղափոխության հետ եք ուզում համեմատել: Մենք ամեն օր ենք հեղափոխության պատրաստ:

-Ոչ, մսյո լե պղեզիդան, 1789-ից հետո մենք հեղափոխություններ չենք արել, մեր արածն աֆտերշոկեր էին, ուզում էինք նոր կյանքին հարմարվել, երբ մենք էլ չգիտեինք` ինչ ու ինչպես անել: Հայերն էլ նույնն են անում:

-Մսյո Բալզակ, Դուք ուզում եք նոր «Մարդկային կատակերգությու՞ն» գրելու` հայ հերոսներով:

-Մսյո լե պղեզիդան, ինչքան չեք սիրում իմ հերոսներին: Նրանք միայն ֆրանսիացի չեն, նրանք մարդիկ են, որ իմ օգնությամբ աշխարհին պատմել են իրենց սերը, ցավը, ստորությունն ու խելահեղությունը, դա հայրենիք չունի: Պատիվ ունեմ ասելու, որ բոլոր գրողները խելագարներ են, նրանք ապրում են հազարավոր կյանքեր, բայց մեռնում են իրենց կյանքում:

-Օ, պատիվ ունեմ Ձեզ ասել, որ քաղաքական գործիչները ևս խելագարներ են` նրանք հազարավոր կյանքերը մեկտեղում են իրենց կյանքում, անվանում են գաղափար ու ծրագիր, ապրում ու մեռնում են` կյանքի կոչելու համար:

-Մեր հանդիպումն անվանենք երկու խելագարների խոսակցությու՞ն:

-Ես չեմ առարկում, եթե Ձեզ հաճո է: Հայերը նույնպես խելագա՞ր են:

-Նրանք պայքարում են իրենց անցյալի ու ներկայի ստվերների հետ, դա նման է խելագարության:

-Հազարամյակների անցյալի հետ պայքարելը ավելին է խելագարությունից, մսյո Բալզակ, իսկ ներկայի ստվերների հետ մենք բոլորս ենք կռվի մեջ:

-Հայերը հոգնել են պատմության հետնաբեմում տեղապտույտից ու իրենց տեղն են ուզում արևի տակ` պայծառ ու շլացնող` այս առավոտի նման:

-Նրանք իրենց ցանկությունը հիմնավորում են ազգային երազո՞վ, թե՞ ուժով:

-Դուք գիտե՞ք Լեռնային Ղարաբաղի մասին:

-Մսյո Բալզակ, կյանքն ինձ համար 1970-ին չի ավարտվել, թեպետ Դուք տեսած կլինեք իմ շիրմաքարը: Մսյո Մակղոնն ի՞նչ էր ասում նրանց մասին:

-Մսյո լե պղեզիդանը պատրաստ է աջակցել, նրան Հայաստանը գրավել է իբրև հին երկիր, որ նոր ասելիք ունի:

-Մսյո Բալզակ, Դուք երբևէ լսե՞լ եք Շառլ Ազնավուրի ձայնը, երբ նա երգում է` հավատում ես Աստծուն ու գուցե հենց հայի Աստծուն:

-Մյսյո լե պղեզիդան, Աստված մեկն է: Ինչպես մեկն է Ազնավուրը: Ես գիտեմ, որ նա հայ է, ու երբ նա «Ավե Մարիա» է երգում, անգամ ես եմ հավատում Աստծուն:

-Նա հայ է նույնքան, որքան ֆրանսիացի է: Իսկ ֆրանսիացին հոգու կարգավիճակ է, Դուք դա գիտեք` Գոբսեկից հայր Գորիո:

-Ուրախ եմ, որ չասեցիք` ՙԽորտակված պատրանքներ՚:

-Իսկ հայերին դա վերաբերու՞մ է:

-Ոմանց` այո, ոմանց` ոչ: Նրանք ուզում են ամեն ինչ ու միանգամից, նրանք ուզում են բաց թողնել ընթացքը ու ունենալ արդյունքներ: Եվ որովհետև բաց են թողնում ընթացքը, սխալներ են անում: Կարևորը նրանց համար շարժումն է, որին զոհաբերում են իմաստն ու բովանդակությունը, որովհետև վստահ են, որ հնից պետք է ազատվել, բայց չեն հասկանում, որ իրենք նույնքան հին են, որքան բոլորը: Նրանց պակասում է դրսից հայացքը` իրենք իրենց, որ հասկանան` իրենք ժառանգորդն են ամեն ինչի:  

-Հայերը դա՞ են անվանում հեղափոխություն:

-Նրանք ասում են` քաղաքացին քաղաքական հեղափոխություն արեց, հիմա էլ պիտի տնտեսական հեղափոխություն անի: Քաղաքացին անընդհատ պետք է ակտիվ լինի` պահանջատեր ու պատասխանատու ամեն ինչ համար: Օրը 24 ժամ:

-Մսյո Բալզակ, չեմ կարողանում հավատալ, որ քաղաքական ու տնտեսական հեղափոխության տարբերությունը Հայաստանում չեն հասկանում: Իսկ իշխանությունը ի՞նչ պիտի անի: Քաղաքացին երբեք ու ոչ մի երկրում տնտեսություն չի աշխատացրել, հարկեր չի սահմանել ու կապիտալ չի կառավարել:

-Ժամանակները փոխվել են, մսյո լե պղեզիդան, նրանք համարում են, որ հիմա ապրում են քաղաքացի դառնալու գործընթաց: Իշխանությունն ասում է, որ պետությունը քաղաքացու ծնողը չէ, որ նրան ամեն ինչ տա` սնունդ, հագուստ, կրթություն, աշխատանք, հանգիստ, զվարճանք, հետո էլ վերջին ճանապարհին ուղեկցի: Նրանք համարյա ամեն օր դուրս են գալիս փողոց ու փակում են ճանապարհը` ինչ-որ մեկից ինչ-որ պահանջով, բայց միշտ դիմում են վարչապետին: Նրանք իրենց ուզում են տեսնել քաղաքացիական հասարակություն, բայց ուրիշ «Մենքի» զգացողությամբ: Թե ո՞ր, իրենք էլ չգիտեն:

 -Նրանք չգիտե՞ն, որ մարդիկ համախմբվում են ոչ թե հանուն, այլ` ընդդեմ:

-Նրանք ուզում են փոխել իրենց ու աշխարհը: Նրանք պատրաստ են համախմբվել հանուն գլոբալ փոփոխությունների, բայց դիմադրում են լոկալին:

-Նրանք ինքնատիպ չեն, մսյո Բալզակ, համազգային ու համապետական համախմբումը միշտ ավարտվում է սոցիալական բաժանումով: Ամենօրյա հեղափոխություն չի լինում: Որքան հասկացա` նրանք ընթացքը շփոթում են հետևանքի հետ: Իշխանությունը պետք է մարդու առօրյան էլ կազմակերպի, որ մարդը ունենա հենց այդպես ապրելու խթան` սովորելու, աշխատելու, երեխաներ ունենալու ու իր տան շրջակայքը մաքուր պահելու: Դա բարդ մեխանիզմ է` մարդը պիտի շահագրգիռ լինի լավը լինելու: Ես դա էի ապացուցում ֆրանսիացիներին իմ ամբողջ կյանքով, որովհետև ֆրանսիացի լինելը առաքելություն է` աշխարհի առաջ:

-Օ, մսյո լե պղեզիդան, ես Ձեզ հետ հրաշալի առավոտ անցկացրի: Ես հեռանում եմ, որ վերադառնամ:

-Դա է, չէ՞, շագրենի կաշվի փիլիսոփայությունը, մենք վերադառնում ենք այնտեղ, որտեղ մեզ սպասում են:

-Ոչ և դարձյալ ոչ, բայց դա բոլորովին ուրիշ պատմություն է:

Հ.Գ. Սա Շառլ դե Գոլի և Օնորե դե Բալզակի առաջին ու միակ հանդիպումը չէր, նրանք հաճախ են հանդիպում… Վերջին անգամ նրանց տեսել են Մարսելում, տեղի լրագրողները նկատել են ծովափին շրջող զույգի անհավանական նմանությունը հանրահայտ գրողին ու հանրահայտ նախագահին և նույնիսկ փորձել են մոտենալ նրանց, բայց երկուսն էլ լրագրողներին անտեսել են…

Անահիտ Ադամյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, պետական դասի խորհրդական 2-րդ աստիճանի:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: