Մեզ ոչ ոք էլ չի ծանոթացրել, ամեն անգամ երբ «Հանրապետություն» կուսակցության գրասենյակում հանդիպում էի նրան, բարևից հետո ասում էր. «Ի՞նչ կա, կամանդիր, ասա՝ ի՞նչ անենք»: Ու ամեն անգամ ես պատասխանում էի. «Ինձնից ի՞նչ կամանդիր, ես չինովնիկ եմ»: Երկուսս էլ, մեղմ ասած, լուրջ չէինք… Բայց եղել են և լուրջ ժամանակներ, երբ նա նախարար էր, իսկ ես՝ լրագրող: 2000-ի մարտի 30-ին «Հայաստանի Հանրապետությունում» ես նրա հետ, որ այդ ժամանակ ՀՀ պետական եկամուտների նախարարն էր, հարցազրույց էի արել, որ վերնագրել էի «Ելքը քաղաքական կայունության հաստատումն է»:

***

-Ի՞նչ գիտեք Ձեր մասին, որ ուրիշները չէին կարող իմանալ:

-Եթե չէին կարող, ուրեմն պետք չէ, որ իմանային ու չեն իմանա: Իսկ ընդհանրապես ամեն ինչ շատ ավելի պարզ է՝ դպրոցն ավարտելուց հետո՝ 1976-ին ընդունվել եմ Երևանի ժողովրդական տնտեսության ինստիտուտի պլանատնտեսագիտական ֆակուլտետը, որ այն ժամանակ լավագույն բուհի լավագույն ֆակուլտետի համարումն ուներ: 1980-ին ավարտելուց հետո գործուղվել եմ Կիրովական՝ աշխատելու, մի քանի ամիս հետո զորակոչվել եմ բանակ: Ծառայությունից վերադառնալուց հետո աշխատել եմ որպես տնտեսագետ, խորհրդային կոոպերատիվ շարժման տարիներին, օգտվելով տնտեսական ընձեռված հնարավորություններից, կազմակերպել եմ տարբեր ոլորտների փոքրիկ արտադրություններ: 1988-ից ներգրավվել եմ Արցախյան շարժման, 1990-ից՝ ռազմական թևի մեջ, կամավորական շարժման մասնակից եմ՝ այն ժամանակվա ամենամեծ և ուժեղ ջոկատներից մեկի՝ «Տիգրան Մեծ» կազմակերպության ղեկավարն էի: 1991-ին նշանակվել եմ Հյուսիսային Արցախի Շահումյան շրջանում ռազմական կոորդինատոր: 1992-ին Լաչինի գրավումից հետո եղել եմ պարետ: Իսկ 1993-ին Վազգեն Սարգսյանի հրամանով՝ Հայաստանի հարավային սահմանների ռազմական կոորդինատոր: 1994-ին հանրապետության վարչապետը Սևանի տարածաշրջանում կազմակերպեց օպերատիվ շրջան, որի ռազմական կոորդինատորն եմ եղել մինչև պատերազմական գործողությունների ավարտը:



Ընտրվել եմ ՀՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր 1990-ին՝ միաժամանակ հանդիսանալով պաշտպանության հարցերի հանձնաժողովի անդամ և ՀՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր 1995-ին: 1994-ին նշանակվել եմ «Սապֆիր» գործարանի տնօրեն: 1998-ին խորհրդարանում ղեկավարել եմ պատգամավորական մեծամասնություն ՙԵրկրապահ՚ խումբը: 1998-ի նոյեմբերին նշանակվել եմ հարկային տեսչության պետ, 1999-ի հուլիսից, երբ ստեղծվեց պետական եկամուտների նախարարությունը, նշանակվել եմ նախարար: Ամուսնացած եմ, ունեմ երկու տղա, մեկ աղջիկ:

-Փաստորեն՝ Դուք միշտ եղել եք ամենաթեժ կետերում, որտեղ պահանջվել է կամք ու վճռականություն, այդ տրամաբանությամբ՝ պետական եկամուտների նախարարությունը խաղաղ ժամանակներում այդ թեժ կետերի՞ց է:

-Դժվար է ասել, համենայն դեպս՝ ամենածանր տեղամասերից է, որտեղ աշխատանքը դինամիկ և բավականին բարդ է, պահանջում է օրվա անհետաձգելի խնդիրները լուծել ապագային նայելով:  

-Պետական եկամուտների նախարարությունը կառուցվածքային ի՞նչ պատկեր ունի:  

-Նախարարությունը կազմավորվել է նախկին հարկային տեսչությունից և նախկին մաքսային վարչությունից: Նախարարության կառավարման հիմքում դրված է ֆունկցիոնալ կառավարման սկզբունքը: Նախարարությունը բաղկացած է 10 վարչություններից, որոնց անվանումները արդեն կհուշեն, թե ինչ ֆունկցիաների համար են դրանք կոչված՝ հարկային և մաքսային մեխանիզմների կատարելագործման, տեղեկատվական հոսքերի կարգավորման, տարածքային հարկային տեսչությունների, տարածքային մաքսային մարմինների աշխատանքների կազմակերպման, օպերատիվ հետախուզության, մաքսանենգության դեմ պայքարի, իրավաբանական, հետաքննչական և կենտրոնացված ստուգումների վարչություններ, ֆունկցիոնալ և սպասարկող բաժիններ ու կառուցվածքային միավորներ: Այսօրինակ նախարարություններ ոչ բոլոր երկրներում կան, իսկ այն երկրները, որոնք ունեն նման նախարարություն (օրինակ՝ Կանադա, Դանիա, Թաիլանդ, ԱՊՀ մի քանի երկրներ)՝ ելնելով տնտեսական առանձնահատկություններից և օրվա պահանջներից, տարբեր կառուցվածքներ են ձևավորել: Նոր զարգացող երկրներում, որտեղ տնտեսության մեջ ստվերայնությունն ավելի մեծ է, պետական եկամուտների նախարարությունը դառնում է կարևոր կառույցներից մեկը: Վերջերս Վրաստանում ևս ստեղծվեց նմանատիպ նախարարություն, և առաջին երկու ամիսներին դրական դինամիկա կար մուտքերի հավաքագրման առումով: Վրաստանում, համեմատության համար ասեմ, որ 1999-ին համարյա նույն մուտքերն են եղել, ինչ Հայաստանում, մինչդեռ այնտեղ նվազագույնը երկուսուկես անգամ ավելին պետք է հավաքվեր (մեր հիմնական ճանապարհն անցնում է Վրաստանով և մեկ տոննա բեռի հաշվով շուրջ 50 դոլարի տարբերություն է առաջանում, շուրջ երկու անգամ ավելի շատ է Վրաստանի բնակչությունը, հետևաբար սպառումից գոյացող հարկերի բազան է մեծ): Ղազախստանում ևս անցյալ սեպտեմբերին ստեղծվել է պետական եկամուտների նախարարություն՝ հիմնականում ստվերայնության դեմ արդյունավետ պայքարի նպատակով:

-Իբրև ոլորտի ղեկավար՝ ինչպե՞ս եք գնահատում հարկային օրենսդրության վիճակը: Շարունակ խոսվում է հարկային օրենսդրության փոփոխությունների մասին, սկզբունքային ի՞նչ տարբերություն պիտի ունենա նոր օրենսդրությունը, ի՞նչ հայեցակարգ և ի՞նչ քաղաքականություն է դրված այդ փոփոխությունների հիմքում:

-Այո, փոփոխություններ լինելու են՝ հիմնականում հարկային դաշտի պարզեցման, հստակեցման առումով: Մանր բիզնեսով զբաղվողը պետք է ազատվի խորացված հաշվապահություն անելուց: 5-6 հոգով փոքր բիզնեսով զբաղվողներն այսօր ստիպված են դիմել պրոֆեսիոնալ հաշվապահի ծառայություններին, որ կարողանան հաշվապահական գործերը վարել: Նախ՝ փորձելու ենք պարզեցնել այնքան, որ պրոֆեսիոնալ հաշվապահի կարիքը չլինի, երկրորդ՝ օրենքները պետք է փոփոխվեն, կատարելագործվեն այն ուղղությամբ, որ նվազագույնի հասցվի պետական պաշտոնյայի միջամտությունը և տարբեր ստուգողների անհրաժեշտությունը:

-Թեթևացվելու՞ է հարկային բեռը:

-Կառավարությունն արդեն իսկ հայտարարել է, որ հարկային բեռի ավելացում չի լինելու, պարզապես կարգավորվելու է: Ազգային ժողովը մարտի 24-ին ընդունեց ծխախոտի հարկման դրույքաչափը նվազեցնող օրենքը, որը հարկային բեռն իջեցրեց այդ ոլորտում: Կառավարությունում քննարկվում է պարզեցված հարկերի մասին օրենքի նախագիծը:

-Կա՞ն միջազգային ստանդարտներ, որոնք պարտադրված ենք պահպանել:

-Ոչ: Տարբեր երկրներ ունեն տարբեր մոտեցումներ՝ ըստ իրենց հնարավորությունների: Պետությունն ունի գործառնություններ, որոնք պիտի կատարի և ըստ այդմ հարկերը այնպիսին պիտի լինեն, որ հնարավոր լինի վճարել: Եթե Հայաստանում կարողանանք աշխատեցնել արտադրությունը, մանր բիզնեսի հարկերը նվազեցնելը հնարավոր կդառնա:

-Մի կողմից պետական եկամուտները պետական բյուջեի մուտքերն են ապահովում, մյուս կողմից արդյունաբերության վերագործարկման արգելակ են դառնում՝ տարիների ընթացքում կուտակված պարտքերի, տույժերի, տուգանքների պատճառով ձեռնարկություններին պարտադրելով հարկադիր բռնագանձում, լուծարում, պարզապես չաշխատել: Ձեր կարծիքով՝ արդյունաբերության վերագործարկման համար հարկային ճիշտ և արդյունավետ քաղաքականությունը ո՞րը պետք է լինի:

-Այդ խնդիրը ամենածանր և ամենադժվար, աշխատատար լուծումներ պահանջողն է: Ըստ իս՝ յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում պետք է դրսևորվի անհատական մոտեցում: Անպայման պետք է ուսումնասիրվի՝ ի՞նչ պատճառով ձեռնարկությունը չի վճարել հարկերը, հաճախակի են դեպքերը, երբ ձեռնարկություններն աշխատել են և պարտք են մնացել: Եթե մենք հենց այնպես մեկ ձեռնարկության պարտքը զիջում ենք, անարդար է կողքի ձեռնարկության նկատմամբ: Հարկ վճարելը ոչ մեկի համար ոչ մի երկրում երբեք էլ հեշտ չի եղել և հեշտ չէ: Պետք է աշխատել: Հանրապետությունում գործում է հարկերի կամովի վճարման սկզբունքը, և եթե չլինի վճարման նկատմամբ վերահսկողությունը, կարծում եմ, 10 տոկոսը միայն կվճարի հարկերը ինքնակամ: Մեզ տարիների տևական աշխատանք է պետք, որպեսզի կամովի վճարելու սկզբունքը լիովին գործի, որպեսզի հարկեր վճարելը դառնա ձեռնտու: Այսօր դա դեռ նպատակ է, որին պիտի համառ, հետևողական աշխատանքով հասնենք, որպեսզի պոտենցիալ վճարողները դուրս գան ստվերային դաշտից: Հայաստանն այնքան մեծ երկիր չէ և այնքան շատ տնտեսվարող սուբյեկտներ ու արդյունաբերական ձեռնարկություններ չկան, որ հնարավոր չլինի անհատական մոտեցում հանդես բերել: Յուրաքանչյուր դեպքում պետք է պարզել՝ ի՞նչ ապագա ունի տվյալ ձեռնարկությունը, հարկային որոշակի արտոնություններ տրամադրելու դեպքում հնարավո՞ր է ձեռնարկությունն աշխատեցնել ու մրցունակ արտադրանք թողարկել: Այդ դեպքում միայն կարող է խոսք գնալ կուտակված պարտքերի զիջման, հարկային լրացուցիչ արտոնություններ տրամադրելու մասին: Իսկ եթե ձեռնարկությունն ապագա չունի, վճռականորեն պետք է դնել ձեռնարկության գույքի բռնագանձման ու սնանկացման խնդիրը, չպետք է թողնել, որ վիճակն առավել ծանրանա: Ոչ մի ձեռնարկություն անկախ չէ, այլ արտադրական շղթայի մեկ օղակ է և եթե այդ օղակը վտանգելու է կամ վատացնելու է ամբողջ շղթայի վիճակը, արագ պետք է հատել և ամեն ինչ անել առողջացման համար:

-Կառավարության վերջին նիստում երկրի 110 ձեռնարկությունների սեփականաշնորհման խնդիրը մի քանի ժամ քննարկելուց հետո որոշվեց հետաձգել, հաջորդ քննարկան ժամանակ ո՞րն է լինելու Ձեր դիրքորոշումը: Հնարավո՞ր է գտնել ընդհանուր լուծում, որ ընդունելի լինի բոլոր ձեռնարկությունների համար:

-110 ձեռնարկությունն այնքան էլ մեծ թիվ չէ, որ հնարավոր չլինի յուրաքանչյուրի նկատմամբ անհատական մոտեցում դրսևորել: Առաջարկված լուծումը, իհարկե, լավագույնը չէ, բայց դեռևս լավագույն տարբերակը գտնված չէ: Դա հարկադիր քայլ է, որը ձեռնարկությունների վերագործարկում դեռևս չի երաշխավորում: Հիմա ՙՆաիրիտը՚ աշխատում է, և եթե կոնկրետ ծրագիր ու վերլուծություն չիներ, ինչքան էլ հարկերը զիջվեին, միևնույն է, գործարանը չէր աշխատելու: Որևէ հարկ ՙՆաիրիտին՚ մենք չենք զիջում, ես համոզված եմ, որ ՙՆաիրիտը՚ աշխատելու է և աշխատելու է շահույթով՝ մինչև տարեվերջ իր պարքտերը վճարելով:

-Ձեր նշած ծրագրերի մշակման համար ձեռնարկությունների հետ համատեղ աշխատանքի ի՞նչ հնարավորություններ եք տեսնում:

-Մենք կարևորագույն խնդիր ենք համարում հավասար տնտեսական դաշտի ապահովումը, որպեսզի նույն ոլորտի ձեռնարկությունները նույն մեծության եկամուտներից հավասար հարկեր վճարեն: Մի քանի օր առաջ նախարարությունում խորհրդակցության էին հրավիրվել հանքային ջրեր արտադրող ձեռնարկությունների տնօրենները, նրանք դարձյալ նշեցին հավասար պայմաններ ստեղծելու, ոլորտում ստվերայնությունը վերացնելու կարևորությունը, հակառակ դեպքում լավագույն ձեռնարկություններն իսկ կարող են կործանվել:

-Վարչապետ Վազգեն Սարգսյանը ծրագրում էր պետական եկամուտների նախարարությունում ստեղծել կոռուպցիայի դեմ պայքարի վարչություն, ստեղծվե՞ց այդ վարչությունը և ինչո՞վ է զբաղվելու:

-Մենք ունենք այդ վարչության ստեղծման ծրագիրը, որը պետք է համակարգում պայքարի կոռուպցիայի դեմ՝ վերհանելով բոլոր այն պատճառները, որ ծնում են կոռուպցիա, և մշակելով համակողմանի միջոցառումներ: Որոշակի հաջողություններ արդեն իսկ ունենք: Ես հաճախ եմ շփվում բիզնեսմենների հետ և խորհրդակցություններում նրանց արտահայտած կարծիքները հաշվի առնելով՝ փորձում ենք որոշակիացնել ուղղությունները:

-Շատ է խոսվում միջին և փոքր բիզնեսի զարգացման անհրաժեշտության մասին: Չե՞ք կարծում, որ առաջին հերթին պետք է փոխել վարվող հարկային քաղաքականությունը՝ զարգացման հեռանկարներ տալով:

-Պարզեցված հարկերով այդ հնարավորությունը կտրվի: Օրենքի նախագծով տարեկան մինչև 16 միլիոն շրջանառություն ունեցողը հարկվելու է շրջանառության 7 տոկոսի չափով: Այդ ոլորտում հարկեր գանձելը դժվար է, որովհետև մանր շրջանառությանը հետևելը շատ ավելի բարդ է՝ նրանց մի մասին հաջողվում է խուսափել հաշվառումից: Այս առումով, կարծում եմ, ավելի ձեռնտու է օրենքով հարկման պարզ մեխանիզմին անցնելը: Համենայն դեպս, հարկային դաշտից խուսափելով նրանք հազիվ թե կարողանան որոշակի պաշտոնյաներից ևս աննկատ մնալ: Ուրեմն ավելի լավ է նրանց օրենքով պաշտպանել պաշտոնյաների ՙոտնձգություններից՚:

-Թե մեծ, թե մանր ձեռներեցները համատարած բողոքում են «Հարկայինը խեղդում է, հարկայինը չի թողնում շունչ քաշել»: Իրո՞ք այդպես է, թե՞ դա արդարացում է թաքցնելու սեփական անձեռներեցությունը:

-Ի՞նչ է նշանակում՝ հարկայինը խեղդում է: Իհարկե խորթ և մերժելի երևույթներ կան, կան մարդիկ, որ այս համակարգում չպետք է աշխատեն, նրանց պետք է գտնել և վտարել՝ պատժելով օրենքի ամբողջ խստությամբ: Սակայն սա հարցի մի կողմն է, մյուս կողմը՝ օրենքով սահմանված կարգով մանր ձեռնարկատերերը պետք է իրենց հարկային պարտավորությունները կատարեն: Երբ նրանց պարտադրվում է օրենքով աշխատել, սկսվում են տրտունջները: Մեր խնդիրն այս պարագայում օրենքն ամբողջությամբ կատարելն է, լավն է, վատն է օրենքը, պետք է կատարվի, մենք այլընտրանք չունենք, միայն այդ կերպ երկրում կարգուկանոն կհաստատվի: Բայց եթե օրենքը վատն է, եկեք փոխենք, մինչև փոխելը ես իբրև նախարար պարտավոր եմ օրենքը կատարել: Եվ պարտավոր է կատարել ձեռնարկատերը՝ ահա և ՙՀարկայինը խեղդում է՚ արտահայտության ծագումը: Անհատ ձեռներեցների հարկման մակարդակը առանց այդ էլ բավականին ցածր է, իսկ չվճարելու դեպքում հարկային պարտավորություններն աստիճանաբար աճում են:

-Բողոքներն ավելի շատ կապված են հարկատեսակների հետ, քան հարկերի չափի:

-Այսօր փոքր ձեռնարկատերերը պարտավոր են օրենքով սահմանված կարգով ավելացված արժեքի հարկի, շահութահարկի, եկամտահարկի հաշվարկներ և հաշվետվություններ ներկայացնել հարկային մարմին: Ոչ պրոֆեսիոնալ հաշվապահ ունեցողի գործունեության մեջ հարկային տեսուչն անխուսափելիորեն սխալներ է գտնելու՝ ահա և դժգոհության պատճառը: Հարկային տեսուչը սխալներ չգտնել չի կարող, որովհետև պատասխանատու է իր ստուգման արդյունքների համար, առավել ևս՝ այս տարի կիրառվում է կրկնակի ստուգման մեթոդը (նախարարի թույլտվությամբ), որը տեսուչներին պարտադրում է ավելի զգոն լինել:

-Գաղտնիք չէ, որ փաստորեն ստվերային տնտեսությունն ավելի մեծ է լեգալ տնտեսությունից, այդ եկամուտները կրճատելու ի՞նչ հնարավորություններ ունեք:

-Անկեղծորեն ուրախ կլինեի, եթե Ձեր գնահատականն իրական լիներ, դա կնշանակեր, որ մենք լուրջ տնտեսություն ունենք: Ես այդ կարծիքին չեմ, եթե իրոք ստվերային մեծ տնտեսություն ունենայինք, ստվերային տնտեսությունը լեգալ դաշտ բերելով ավելի շատ հարկեր կգանձեինք: Այնուհանդերձ, ստվերային տնտեսություն, իրոք, կա և իրոք խանգարում է նորմալ բիզնեսի կազմակերպմանը: Դրա դեմ պայքարում ենք և շարունակելու ենք պայքարել: Մաքսանենգության դեպքերի վիճակագրությունը վկայում է, որ հաշվառված ներմուծման մեծ ավելացումներ կան անցած տարվա համեմատությամբ, այնինչ գնողունակության առկա մակարդակում նման տարբերություն չպետք է լիներ, դա նշանակում է ստվերային ոլորտի բացահայտում: Մենք բոլոր ոլորտներում փորձում ենք հավասար դաշտ ապահովել, որքան դաշտը հավասարեցվի, այնքան ստվերայնությունը կպակասի: Մեկ-երկու ամսում մենք այդ խնդիրները լուծած կլինենք վարչարարությամբ: Ոլորտ-ոլորտ հաստատելու ենք օրենքի գերակայությունը, ինչպես արդեն նշեցի՝ հանքային ջրերի արտադրության առքուվաճառքի ողջ շղթան է վերահսկվում: Կարծում եմ՝ ոլորտային վերահսկողությունը պարտադիր պետք է ուղեկցվի ըստ հարկատեսակների վերլուծությունների և վերահսկողության հետ: Ստվերայնության դեմ պայքարի կարևորագույն միջոցառումներից էր հսկիչ դրամարկղերի ներդրումը: Մեզ թվում էր, թե միանգամից արդյունք կունենանք: Բայց տարբեր երկրների փորձի ուսումնասիրությունը վկայում է, որ տարիներ են անհրաժեշտ արդյունքների հասնելու համար: Ապրանքների վաճառքի չգրանցումը հենց տեղով ստվերային տնտեսություն է և այդ առումով՝ սոցիալական այս պայմաններում հսկիչ դրամարկղերի ներդրումն ու հատույցը անհնար է: Պետք է գնալ քայլ առ քայլ: Կարևոր փուլ է այդ մեքենաների ներդրման ոլորտի ընդլայնումը ապրլի 1-ից, այնուհետև 2001-ի հունվարի 1-ից: Սա բավականին դժվար, իր նրբություններն ունեցող հարց է և միայն պետական եկամուտների նախարարության խնդիրը չէ, այլ ամբողջ բնակչության գործն է, մենք չենք կարող մի քանի տեսուչով հետևել 25000 դրամարկղերի աշխատել-չաշխատելուն: Առևտուր անելիս բոլորը պիտի պահանջեն կտրոնները, ուրեմն հարկ կա քարոզչական ու բացատրական աշխատանքի ևս:

-Մաքսային ծառայությունները տեղերում բավարար ապահովվա՞ծ են համակարգիչներով՝ աշխատանքի տեխնիկական կազմակերպման համար և ինչպե՞ս են լուծվում աշխատողների ուսուցման խնդիրները:

-Ցավոք՝ ոչ: Տեխնիկական լուրջ խնդիրներ ունենք, մաքսակետեր ունենք, որ ուղղակի ի վիճակի չեն աշխատել առաջարկվող ծանրաբեռնվածությամբ: Սա ևս պատճառ է դառնում չարաշահումների: Մշակել ենք մաքսակետերի շինարարության և վերազինման մեծ ծրագիր, որը ևս իրագործում ենք: Մեր արդյունավետ աշխատանքին խանգարում է տեղեկատվական ընդհանուր ցանցի բացակայությունը, հեռավոր մաքսակետերի աշխատանքի մասին տեղեկատվություն ստանում ենք 15-20 օրվա կտրվածքով, մինչև տարեվերջ կավարտենք տեղեկատվական-միասնական ցանցի ստեղծումը: Վերազինման լուրջ խնդիրներ ևս ունենք, այժմ լուծում ենք մաքսակետերի ավտոմատացման խնդիրներ: Պակաս լուրջ չէ նաև կադրերի հարցը: Շատ դժվար և թանկ է, երբեմն ուղղակի անհնար մայրաքաղաքից մաքսակետեր մասնագետներ գործուղելը, անհրաժեշտ է անընդհատ ուսուցողական դասընթացներ կազմակերպել: Ներկայումս մաքսային վարչարարության բարելավման ուղղութամբ միջազգային փորձագետների մասնակցությամբ սկսել ենք մաքսային գործի «դիագնոստիկայի» ծրագիրը, որը մոտ ժամանակներս թույլ կտա ըստ տեղամասերի, գործառույթների և ժամկետների կողմնորոշվել մաքսային վարչարարության կատարելագործման ուղղությամբ:

-Այդ աշխատանքների կազմակերպման համար վարկային ծրագրերից չե՞ք օգտվում:

-Փորձում ենք հնարավորինս խուսափել վարկային ծրագրերից: USAID-ի միջոցով աշխատում ենք Բարենց խմբի ծրագրի շրջանակներում շուրջ 340 համակարգիչների տեղադրման և օգտագործելու խնդիրները լուծել: Դրանից հետո համակարգը իրապես կառավարելի դարձնելու խնդիրը կլուծվի, աշխատանքի օպերատիվությունը, վերլուծության արդյունավետությունը կմեծանան, կենտրոնից կկանխվեն տեղերի հնարավոր չարաշահումները:

 -Ձեր կարծիքով՝ ներդրումների խթանման համար հարկային արտոնություններ պետք է տրվեն տեղակա՞ն, թե՞ դրսի ներդրողներին:

-Ներդրողների միջև դրսի-ներսի տարբերակումն արդարացված չեմ համարում և կողմ եմ հավասար պայմանների հաստատմանը: Առավելություն տալ ու՞մ նկատմամբ և ինչու՞: Պետք է ապահովել օրենքների կատարումը: Այլ խնդիր է, որ որոշակի խոշոր ներդրումների համար պետք է տարբերակված-անահատական մոտեցում լինի: Դա առանձին դեպքերի համար առանձին քննարկման նյութ է, բայց դրսի ներդրողներին առավելություն տալը համարում եմ տեղական ներդրողների շահերի ոտնահարում, անհավասար մրցակցության դաշտի առկայություն:

-Այս պահին երկրում ամենաշահավետը ո՞ր ապրանքատեսակի առևտուրն է:

-Արդեն բավականին երկար ժամանակ առևտրի ոլորտում բիզնեսը մեծ շահ չի ապահովում, բենզին ներկրողների հույսը համաշխարհային շուկայում իրավիճակի փոփոխությունն է՝ միջազգային գների իջեցումը: Երկրում այսօր որևէ ապրանքատեսակի բիզնեսի ընդգծված մենատիրություն չկա: Հանրապետության շուկան այնքան մեծ չէ, որ առևտրի տարբեր ոլորտներում բազմաթիվ բիզնեսմեններ կաշխատեն: Առևտրի շահավետությունը կապված է նաև ներկրման ծավալների, հետևաբար տեղափոխման ծախսերի հետ: Որոշակի ծավալներից փոքր բիզնեսը դառնում է անիմաստ:

-Երկրի քաղաքական վիճակը, բնականաբար, ներգործում է բոլոր ոլորտների գործունեության վրա: Ի՞նչ եք անում կանխելու քաղաքական անցանկալի անդրադարձները:

-Երկրի անկայուն վիճակը, անորոշությունը բնականաբար խանգարում են աշխատանքների իրականացմանը և պահանջում են մեծ լարում: Նվազում է հարկերի գանձումը: Տնտեսության զարգացածության նույն աստիճանում, բայց քաղաքական բարենպաստ մթնոլորտում հարկահավաքությունը ավելի բարձր կլիներ: Հարկերի վճարումներից խուսափումը մեծացել է: Ընդհանրապես նման անկայուն իրավիճակում խնդիրներ առաջադրել և լուծելը դժվարանում է: Հաճախանում են դատարանների միջոցով օրենքից դուրս, տնտեսագիտական այլ մոտեցումների դրսևորումները: Ելքը քաղաքական կայուն իրավիճակի հաստատումն է, երկրի բարոյաքաղաքական մթնոլորտի առողջացումը: Դա կարևոր է ցանկացած գործի հաջողության համար: Իշխանության բոլոր թևերի միջև տարաձայնությունների հաղթահարումը կհեշտացնի աշխատանքը: Եթե այս իրավիճակը երկար շարունակվի, վտանգվելու է պետական բյուջեի կատարումը՝ բոլոր հետևանքներով:

Հոկտեմբերի 27-ից հետո մենք չենք կարողանում իսպառ հաղթահարել իշխանական ճգնաժամը, որից հետո միայն իրական կդառնան բոլոր ծրագրերն ու այդ ծրագրերի կատարումը: Բայց դա արդեն պետական եկամուտների նախարարության իրավասությունների շրջանակում չէ:

***

Սմբատ Այվազյանը պաշտոնավարեց մինչև 2000-ի մայիսի 3-ը՝ վարչապետ Արամ Սարգսյանի պաշտոնանկությունից հետո նա ևս հեռացվեց կառավարությունից: 2003-2007-ին ԱԺ ԱԺ երրորդ գումարման պատգամավոր էր: 2008-ին դատապարտվել և մինչև 2009-ը պատիժն է կրել մարտի 1-ին անկարգություններ հրահրելու մեղադրանքով՝ 2001-ից լինելով «Հանրապետություն» կուսակցության անդամ:



Սմբատ Այվազյանը վախճանվեց 2014-ի հունիսի 8-ին, Փարիզում՝ ծանր ու երկարատև հիվանդությունից հետո: Ու հիմա երբ Եռաբլուրում անցնում եմ նրա շիրիմի մոտով՝ մտովի հարցնում եմ՝ «Ի՞նչ կա, կամանդիր, ասա՝ ի՞նչ անենք» ու չեմ նեղվում, որ նա չի պատասխանում: Եռաբլուրն արդեն մի շա՛տ մեծ պատասխան է՝ տրված ու չտրված հարցերի ու շա՛տ մեծ ճիչ է՝ որևէ լռություն ու որևէ հարց անվավեր դարձնելու համար:

Անահիտ Ադամյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, պետական դասի խորհրդական 2-րդ աստիճանի:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: