- Էրեխե՜ք, բոլորդ դուրս եկեք։

Ձմեռ պապի գլխարկով աղջիկներն ու տղաները բարձրանում են բեմ։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

- Հյուրեր ունենք, եկել են մեր ներկայացումը դիտելու։ Իսկ հիմա շարունակենք փորձը,- ասում է ընկեր Զարեյանը։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Ու ինչպես հայտնվել էին, նույն քաոսային շարժումով, երեխաները հետնաբեմ են անցնում։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Ամանորի միջոցառումը Գեղարքունիքի մարզի Գեղամասար գյուղի դպրոցականները գյուղապետարանի դահլիճում են անում։ Այսպիսի դահլիճ կարելի է տեսնել խորհրդային ֆիլմերում՝ կուսակցական ժողովների կամ քարոզչական կինոդիտումների դրվագներում։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Ամֆիթատրոնի հատվածում առաստաղը ցածր է, մի կողմից նոր տեղադրված, մյուս կողմից ապակիների փոխարեն ցելոֆանապատ պատուհաններ են։ Բեմի հետնանկարում սպիտակ ներկի տակ թաքցված է Լենինի դիմանկարը, եռագույն դրոշը «զարդարված» է մուրճ ու մանգաղով։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Ու երբ «Jingl bells» եւ «All I want for Christmas is you» երգերի ներքո բեմ են դուրս գալիս ջինսերով երեխաները, ժամանակների խառնաշփոթ է սկսվում։

Ամեն մեկը Ձմեռ պապից անձնական մի բան ունի ուզելու, բայց որոշում են բոլորով մի նվեր խնդրել, որ Ձմեռ պապը պատկերացնի՝ ինչքան մեծ է իրենց ցանկությունը։ Գեղամասարի աշակերտների համար լավագույն նվերը դպրոցի վերանորոգումն է։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

1990 թվականին շահագործման հանձնված դպրոցում ջուր, շատ դասարաններում մանրահատակ չկա, միջոցառումների դահլիճ մտնելը, մեղմ ասած, անվտանգ չէ։

- Ամենավատն էն ա, որ Վերջին զանգը դահլիճում չենք կարողանում անել, միջանցքում ենք անում,- ասում է տղաներից մեկը, որն առաջնորդում է «էքսկուրսիան» ու ցույց տալիս 212 աշակերտ ունեցող դպրոցի ամենադիտարժան հատվածները։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Մարզպետարանում դպրոցի խնդիրներին ծանոթ են, մտահոգ, հնարավորության դեպքում՝ կնորոգեն։

Ամենաշատը դպրոցի պայմանները տպավորեցին Մարիամին, երբ առաջին անգամ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» ծրագրով եկավ Գեղամասար։ Մտահոգվեց, կարծում էր՝ այդ պայմաններում երեխաները չեն կարող կրթությանը լուրջ վերաբերվել։ 

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

«Ինձ թվում էր, որ աշակերտը կարող է ասել՝ եթե դուք իմ տարրական պայմանները չեք ապահովում, ես էլ չեմ սովորում։ Բայց իրենք չեն բողոքում, պայմաններին հարմարված՝ փորձում են իրենց ունեցածի չափով ու նույնիսկ՝ դրանից ավելի աշխատել։ Իրենք օրինակ են ծառայում, որ դու էլ ավելի աշխատես, ավելի շահագրգռես իրենց, որ եւս մի քայլ անեն»։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

«Էրեխա դասատուն», ինչպես գյուղում են անվանում Մարիամին, երկու տարի է՝ Գեղամասարում կենսաբանություն ու բնագիտություն է դասավանդում։ Հատկապես բարձր դասարանի աշակերտները, որոնցից ընդամենը մի քանի տարով է մեծ,  Մարիամին միանգամից չընդունեցին, երկար «ուսումնասիրեցին»։ Ծանոթությունն արագացնելու համար Մարիամը «պիկնիկներ» էր կազմակերպում, որ ազատ շփվեն, աշակերտներին հավասար շաբաթօրյակի ու տարբեր միջոցառումների մասնակցում։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Գյուղում ապրել երիտասարդ կենսաքիմիկոսը միշտ է ցանկացել։ Համալսարանում սովորելու տարիներին կուրսեցիներից հաճախ էր լսում՝ դպրոցում մեկն անգլերենի ուսուցիչ չի ունեցել, մյուսը՝ մաթեմատիկայի։ Ու երբ իմացավ «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» ծրագրի մասին, որոշեց՝ իր համար է. մի կողմից գյուղական հանգիստ կյանքով ապրելու, մյուս կողմից՝ օգտակար աշխատանքով զբաղվելու հնարավորություն է։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Օրվա մեծ մասը Մարիամը դպրոցում է։ Դասերից հետո կենսաբանության ու թատերական խմբակներն են։ Հասնում է տուն, աշակերտներն են գալիս. ոմանք նաեւ անհատական պարապմունքների կարիք են ունենում։ Շաբաթ-կիրակի էլ ընկեր Զարեյանին զբաղեցնելու առիթներ գտնում են։ Գյուղը մաքրում են աղբից, ծառահատումների դեմ պաստառներ պատրաստում ու փակցնում գյուղում։

Մարիամն ասում է, որ հեռավոր գյուղերի շատ երեխաների նման իր աշակերտներն էլ հաճախ չեն հավատում, թե կարող են իրենց նպատակներն իրականացնել։ Երազանքներ ունենալու ու դրանց հասնելու ճանապարհների մասին Մարիամը հաճախ է խոսում աշակերտների հետ։ 

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

«Ազատ շփումը շատ է օգնում, որ կարծիքներ արտահայտեն։ Խոսելու ընթացքում բացատրում են, թե ինչու են կարծում, որ կյանքում ոչնչի չեն հասնի, ոչ մի բան չի ստացվի։ Պատճառը բացահայտվում է, ու իրենք նաեւ լուծումն են սկսում տեսնել»։

«Սխալվել ոչ միայն կարելի է, այլեւ՝ պետք է»։ Սկզբունքը սխալներից վախեցողների համար է։ Դասին մասնակցում են բոլորը։ «Ակտիվ գերազանցիկներ» ու «դասին քնող» ծույլիկներ դասարանում չկան։

- Ընկեր Զարեյանի դասերը շատ հետաքրքիր են անցնում։ Ինքն ամեն ինչ անում է, որ մենք ուղղակի անգիր չանենք, այլ հասկանանք, որ հիշենք։ 

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

- Ես կենսաբանությունից մի քիչ թույլ եմ եղել, բայց ինքը մի քանի ժամ է հատկացրել, առանձին պարապել է հետս, որ լիովին պատասխանեմ։

- Մենք դասարանում կարգապահության կանոններ ունենք։ Եթե խախտում ենք, ինքը մեզ պատժելու փոխարեն կարգադրում է թելադրություն, շարադրություն գրել։

- Եթե կանոնները պահում ենք, աստղեր ենք ստանում,- իրար հերթ չտալով՝ պատմում են տարբեր դասարանների աշակերտները։ - Լավ ենք սովորում, որ շատ աստղեր ունենանք, դառնանք ամսվա կամ բոնուսային աշակերտ ու ընկեր Զարեյանից  նվերներ ստանանք։ 

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

- Եթե 2-3 անգամ լինում ես ամսվա աշակերտ, հետո դառնում ես տարվա աշակերտ, եւ ավելի մեծ մրցանակ է տալիս։

- Իր կազմակերպած միջոցառումներով ակտիվացնում է պասիվ էրեխեքին։

- Օրինակ՝ ինձ,- առաջ է գալիս տղաներից մեկը։

-  Չի ջղայնանում, ամեն ինչ ասում ա հանգիստ, հասկացնելով։

- Ինքն ասել է՝ ինչ էլ լինի, ես երբեք ոչ մի էրեխու չեմ խփի։ Բայց խրատներ տալիս է։

- Ինքը հեքիաթ է սարքում մեր դասերը։ Իր հետ ավելիին ենք ձգտում։ 

- Ընկեր Զարեյանի՞ մասին եք խոսում,- վազելով գալիս է ցածր դասարանցիներից մեկը։ - Շատ լավ դասատու ա, կուզեմ միշտ մնա մեր դպրոցում։

- Մի 5 տարի։ 

-Չէ, ի՞նչ 5 տարի։ 

- 5 տարի մնա, հետո Նոր տարվա միջոցառման ժամանակ էլի կհամոզենք, որ երկարացնի ժամկետը։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

15 րոպե ընկեր Զարեյանի մասին պատմություններ լսելուց հետո աշակերտներն ինձ տանում են Մարիամի գտածոները ցույց տալու։ Դպրոցի պահեստից կենսաբանության դասերին առնչվող նյութեր, անոթներ, մանրադիտակ, գիպսից կմախքներ է գտել։ Եթե նորոգված սենյակ լիներ, կենսաբանության հարուստ լաբորատորիա կունենային։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Սահմանամերձ Գեղամասարը նախկինում Շիշկայա է կոչվել։ Բնակիչներն ասում են՝ թուրքերեն մեծ քար է նշանակում։ Խորհրդային տարիներին գյուղն ադրբեջանաբնակ է եղել, անկախության տարիներին՝ Ադրբեջանից բռնագաղթած հայերով է բնակեցվել։ 

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Տունը, որտեղ Մարիամն ապրում է, 1966 թվականին է կառուցվել. արձանագրությունը պատին է։ Ջուր չունի, հարեւաններից է բերում՝ դույլերով, տունը ջեռուցում է փայտի վառարանով, բայց պայմաններից չի դժգոհում, իրավունք չունի. աշակերտներն էլ նույն պայմաններում են ապրում։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

«Սկզբում լավ չէր ստացվում վառարանը միացնել, էրեխեքն էլ գալիս, խորհուրդներ էին տալիս։ Մեկն ասում էր՝ ընկե՛ր, ձեթով լավ է կպնում։ Փորձեցինք, ձեթի հոտն ընկավ աշխարհը։ Մեկն ասում էր՝ եկեք շշի մեջ թղթեր դնենք, հալեցնենք, հեշտ կվառվի։ Էրեխեքի հետ տարբեր մեթոդներ փորձեցինք, մինչեւ հասկացա, որ իմ իմացածը՝ թղթով վառելը, ամենաճիշտն էր»։ 

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

Մարիամի մեկսենյականոց լուսավոր տանն աշակերտները հաճախ են հյուրընկալվում։ Գալիս են թեյ խմելու, զրուցելու, միջոցառումերը քննարկելու։ Շուտով Մարիամի գրած սցենարով ներկայացում են բեմադրելու՝ կրթության կարեւորության ու արտագաղթը կանխելու մասին։

Մի քանի ամսից Մարիամը կավարտի աշխատանքը Գեղամասարում։ Աշակերտները նախազգուշացրել են. «Ընկե՛ր, Ձեզ կշղթայենք պադվալում, որ չգնաք»։ Երեխաների վերաբերմունքի համար ուրախ է, բայց, ասում է, նույն տեղում երկար մնալ չի սիրում, սկսում է ծուլանալ, ճահճանալ։

Որոշել է կրթությունն արտերկրում շարունակել, ագրոէկոհամակարգեր ուսումնասիրել։ Բայց դպրոց վերադառնալու մտքից չի հրաժարվում։ Ցանկանում է տարրական դասարանի աշակերտների հետ աշխատել, քանի որ զգացել է՝ ճիշտ հիմք դնելը կարեւոր է։

Լուսանկարը` Մեդիամաքս/Վաղինակ Ղազարյան

«Երեխաները երկրի ապագան են, եւ եթե կարողանում ես նրանց կյանքում մի բան փոխել, ուրեմն՝ աշխատանքդ իմաստավորված է։ Ուսուցիչը դաս տվող չէ, այլ մարդ է, ով երեխային ցույց է տալիս, որ կյանքում շատ ճանապարհներ ու շատ հնարավորություններ կան։ 

Էստեղ գալու իմ նպատակն արդարացված կհամարեմ, եթե ունենամ աշակերտներ, որոնք հստակ կիմանան, որ ապագան չի սահմանափակվում ամուսնությամբ, պայմանագրային զինծառայությամբ, խոպանով։ Եթե ամեն դասարանում 5-6 աշակերտ մասնագիտություն ունենա, կարեւոր չէ՝ բուհ կընդունվի, թե արհեստ կսովորի, այլ կունենա զբաղմունք, որով իր գյուղը կշենացնի, իր երկիրը կզարգացնի եւ ստիպված չի լինի մեկնել արտագնա աշխատանքի, ես շատ ուրախ կլինեմ»։

Լուսինե Ղարիբյան

Լուսանկարները՝ Վաղինակ Ղազարյան (հատուկ Մեդիամաքսի համար)