Մամաս լավ գիտեր՝ ով որ ժամին է արթնանալու, նախաճաշելու, տանից դուրս գալու, տուն հասնելու, ճաշելու, դաս ու գործ անելու, քնելու։

Մամաներն այդ տարիներին ամեն ինչ անգիր գիտեին։ Անգիր էին անում հեռախոսահամարները, հասցեները, բաղադրատոմսերը, դեղատոմսերը, վերնաշապիկի վրայից` թանաքի, տաբատի վրայից` յուղի, սփռոցի վրայից` գինու լաքաները վերացնելու մեթոդները, «չուռող» կափարիչով պահածո փակելու գաղտնիքները, հատակը պլպլացնելու ձեւերը, շուկաներում ամենաէժան մրգի սեղանիկների տեղերը, գիշերը պապաներին ամբողջ Երեւանով փնտրելու որոնողահետախուզական ճանապարհները։ Մի խոսքով՝ ամեն ինչ։

Այդ ժամանակի մամաների տունը միշտ փայլում էր, պատուհանները՝ երկու կողմից լվացած, վարագույրները՝ միլիմետրով կախած, մահճակալի ծածկոցը՝ քանոնով գծած, սպիտակեղենը՝ լեղակած, մինչեւ անգամ սրբիչները՝ գծով արդուկած, մանրահատակը՝ մաստիկայած,  մի քանի տեսակ ճաշը՝ միշտ տաք, աղցանը՝ թարմ, տնական քացախով, հացամանը՝ հենց նոր թխած հացերից ուռած, ջեռոցում՝ 12 ձվանի տորթի խմորը տեղը տեղին «բարձրացած», սառնարանը՝ լիքը,  «չուլանը»՝ առավել եւս. ինչքան միրգ կա, այդքան կոմպոտ, ջեմ, մուրաբա, կոնֆիտյուր, ինչքան բանջարեղեն կա, այդքան թթու, աջիկա, լեչո, ախորժաբեր, խավիար, պերեց։ Այդ տարիներին մամաները միշտ պատրաստ էին հյուր ընդունել, ուտացնել-խմացնել (գիտեմ, որ «ե» խոնարհման բայերի պատճառական ածանցը «եցն» է, ոչ՝ «ացն»-ը. չդատե՛ք), հարկ եղած դեպքում օսլայած անկողին փռել, քնեցնել ու հաջորդ օրը կամ, ո՞վ գիտե, գուցե մի շաբաթ անց ժպիտով ճանապարհել ու մի բան էլ համոզել, որ էլի գան, իր դռները միշտ բաց են։

Այդ օրերի մամաներն երեխաների հետ վազում էին դպրոց, հետո՝ հետ տուն, հետո՝ երգի, պարի, դաշնամուրի, լողի, գոբելենագործության, նկարչության։ Մյուս խմբակների անուններն էլ դուք հիշեք։

Իմ մաման էլ նրանցից մեկն էր։ Շուկայից տուն էր գալիս կորացած ու շունչ չքաշած՝ անցնում գործի. մինչեւ պապայի գալը տունը պիտի կարգի եկած լիներ, ճաշը՝ եփած, ամանները՝ լվացած ու տեղավորած, լվացքը՝ հավաքած ու արդուկած, դռան դիմացի շորը՝ խոնավ, շքամուտքը՝ ջրած ու ավլած։ Մամաս այդ տարիներին 30 տարեկան էլ չկար, իսկ ես 6-7 էի: Մամաս լիքը սպիտակ մազեր ուներ։ Մենք (ես ու քույրս) մտածում էինք՝ դե՜, տենց էլ պիտի լինի։ Պապան սիրում էր մամայի սպիտակ մազերը, մաման էլ բավարարվում էր նրանով, որ պապային դուր է գալիս. չէր ներկում։ Ու մենք կարծում էինք՝ դե՜, տենց էլ պիտի լինի։ Մաման միշտ պիտի պատրաստ լիներ, որ, եթե հանկարծ պապան ասեր՝ տեղ ենք գնում, 15 րոպեից շենքի բակում լինեինք, ինքը՝ իր կանաչ շորով, մենք՝ մեր չինական սառաֆաններով, իմը՝ կարմիր, քրոջինս՝ դեղին։ Մամայիս աչքերը նուրբ կանաչ են, ու պապան սիրում էր, որ մաման կանաչ երանգով շորեր էր հագնում։ Դե՜, ինքն էր ընտրում մամայի շորերը, ու մենք գիտեինք՝ այդպես էլ պիտի լինի։

Մենք մեծ էինք արդեն, երբ իմացանք, որ մաման մինչեւ ամուսնանալը սեղանի թենիսի մրցումների է մասնակցել արտասահմանում ու զբաղեցրել առաջին տեղը։ Մենք արդեն մեծ էինք, երբ իմացանք, որ մաման աշխատանքից դուրս է եկել, որ մենք դպրոց գնանք ճեփ-ճերմակ վերնաշապիկով, միշտ տաք ճաշ ուտենք, խմբակներից չուշանանք, շաբաթ-կիրակի էլ՝ տիկնիկային ներկայացումից հետո առանց շտապելու «Հեքիաթ» կաֆեում կակաո խմենք ու թռչնի կաթ ուտենք։ Իսկ մաման լավ հաշվապահ էր։

Մի քանի օր առաջ ստուգում էի Գեւի ամառային հանձնարարությունները։ Որոշել էինք, որ անգիրները վերջում է անելու։ Երկար բանակցելուց, համոզելուց ու խրախուսելուց հետո թերթիկը վերցրեց ու մտավ իր սենյակ։ Մի քանի րոպե անց հետ եկավ. «Մա՛մ, դու մեր տան ծառա՞ն ես»։

Գեւը, որ փոխադրվել է չորրորդ դասարան, հարյուրավոր չորրորդ դասարանցիների պես անգիր էր անում Շիրազի «Մայրս» բանաստեղծությունը՝ «…մեր ճորտն ու տերն է մայրս, մեր տան անտունն է մայրս, մեր տան ծառան է մայրս, մեր տան անճարն է մայրս, մեր ծարավ քույրն է մայրս, մեր տան անքունն է մայրս…»։ 27 տարի առաջ ես էլ եմ անգիր սովորել. ինձ էլ էին հանձնարարել։ Ու երեւի ես էլ այդ 20՝ հայ գրականության համար գուցե ոսկեղենիկ տողերից հենց այդ մեկն էի առանձնացրել, որովհետեւ չգիտեի ու այդ տարիքում պետք էլ չէր իմանայի, որ Հովհաննես Շիրազը ծնվել է 1914 թ.՝ Ցեղասպանությունից մեկ տարի առաջ, շատ շուտ կորցրել է հորը, մանկությունն անցկացրել որբանոցում, իսկ մորը գտել պատահաբար՝ շուկայում... Գտել են իրար ու այլեւս բաց չեն թողել։

Եթե ես լինեի ոչ թե 9, այլ 19 տարեկան, ես կհասկանայի՝ ինչու են շիրազների մայրերը եղել տան ծառան, ճորտն ու անճարը։ Կհասկանայի ու երեւի տասնամյակների՝ մենթալիտետի վերածված բնազդով չէի «պահանջի», որ ճաշը միշտ սեղանին լիներ, երբ ես տուն էի մտնում։ Ես, դու, մենք, բոլորս։
        
Արփի Հարությունյանը լրագրող է, աշխատել է Հայաստանի մի շարք առաջատար ԶԼՄ-ներում։

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել «Մեդիամաքս»-ի տեսակետներին: