Առաջին անգամ երկար տարիների ընթացքում ԱՄՆ կառավարությունը հանդես եկավ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վերաբերյալ առանձին քաղաքական հայտարարությամբ՝ 1994 թ. հրադադարի համաձայնագրի կնքման 20-րդ տարեդարձի կապակցությամբ:

Կարնեգի հիմնադրամում իր ելույթի ժամանակ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ, դեսպան Ջեյմս Ուորլիքը հորդորեց Երեւանին ու Բաքվին ակտիվացնել ջանքերը խաղաղ կարգավորման գործընթացում: Դա զուսպ, բայց այնուամենայնիվ մարտահրավեր էր:

Հակամարտության կողմերը սովոր են մեղադրել միջնորդներին ԼՂ խնդրում առաջընթաց արձանագրելու անկարողության մեջ: Դիվանագիտության մեջ ընդունված ոճով, Ուորլիքը պատասխանեց այդ մեղադրանքներին եւ հիշեցրեց կողմերին այն քայլերի մասին, որոնք վերջիններս կարող էին ձեռնարկել:

Ակնառու էր այն փաստը, որ սա ուղերձ էր ԱՄՆ կառավարության եւ ոչ թե ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների՝ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի եւ Ռուսաստանի անունից:  Վերջին տարիների ընթացքում Մինսկի խմբի ամենաթույլ կողմը համանախագահների՝ հանրային դիվանագիտություն ցուցաբերելու պակասն է: Հայաստանի եւ Ադրբեջանի կողմից ներկայացվող փաստերը լցրել էին եթերը, մինչդեռ միջազգային միջնորդները դրանց շատ քիչ են հակադարձում: Եվ համանախագահներից մեկից որոշակի ճշմարտություն լսելը ոգեւորիչ էր:

Ուորլիքը շատ ուշադիր էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում Վաշինգտոնի եւ Մոսկվայի գործընկերությունը ընդգծելիս`չնայած ուկրաինական ճգնաժամը: Մոսկվան եւ Փարիզը տեղեկացված էին այս ելույթի մասին եւ, ամենայն հավանականությամբ, ԵԱՀԿ Մինսկի Խմբի համանախագահները հրադադարի համաձայնագրի տարեդարձի կապակցությամբ հանդես կգան առանձին հայտարարությամբ:   

Բայց ելույթի տեքստից երեւում է, որ եթե հակամարտության կողմերը ավելի հավակնոտ լինեն, Վաշինգտոնը ավելի շատ միջոցներ կներդնի հակամարտության կարգավորման համար:

Ամերիկացի համանախագահը ընդունեց Ադրբեջանի հիասթափությունը` հրադադարի ստորագրումից 20 տարի անց տարածքները շարունակում են գրավված մնալ, իսկ փախստականներն անկարող են տուն վերադառնալ: Բայց նա նաեւ հիշեցրեց Բաքվին, որ շփման գծում հրադադարի մանդատի ամրապնդումը կօգնի կյանքեր փրկել: Ելույթում նաեւ ընդգծված էր, որ միջնորդները Լեռնային Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակի մասին քվեարկությունը` «երկկողմ համաձայնեցված եւ իրավական պարտադիր ուժ ունեցող կամարտահայտությունը», ընկալում են որպես պարտադիր պայման:

Ուորլիքը սատարեց «երկրորդ մակարդակի» կամ հանրային դիվանագիտությանը՝ հետեւյալ կերպ իր աջակցությունը հայտնելով Բաքվում թիրախի տակ գտնվող ադրբեջանցի ակտիվիստներին՝ «հարատեւ խաղաղությունը պետք է կառուցվի ոչ թե թղթի վրա, այլ հավատի, վստահության եւ երկու երկրների ժողովուրդների մասնակցությամբ»:

Նա նաեւ նշեց, որ «ցանկացած կայուն խաղաղություն պետք է արտացոլի հակամարտության մեջ ներգրավված բոլոր կողմերի մոտեցումները»: Սա կոդավորված հիշեցում է այն մասին, որ որոշակի պահից սկսած Մինսկի խումբն ակնկալում է Ղարաբաղի հայերին տեսնել բանակցությունների սեղանի շուրջ:

Ուղերձներ կային նաեւ հայկական կողմի համար: Դեսպանը հստակ օգտագործեց «գրավյալ տարածքներ» արտահայտությունը՝ բնութագրելով Ղարաբաղից դուրս գտնվող ադրբեջանական տարածքները եւ ասելով, որ Լաչինի միջանցքը, որը միացնում է Ղարաբաղը եւ Հայաստանը, պետք է լինի միջանցք, այլ ոչ թե ամբողջական շրջան:

2011 թ. Կազանի հանդիպման ձախողումից հետո, հայերը պնդում էին, որ ցանկանում են շարունակել բանակցությունները այդ օրերին քննարկվող փաստաթղթի շուրջ:  Այդ չափազանց զգուշավոր մոտեցումն ես անվանում եմ «պասիվ ագրեսիվ»: Հրավիրելով կողմերին «ձեռնարկել վերջին, խիզախ քայլը»՝ Ուորլիքը, կարծես, դրդում էր հայերին առավել մեծ ստեղծարարություն ցուցաբերել:

«Իրատեսական չէ կարծել, թե պատահական հանդիպումները բավարար են հարատեւ խաղաղության հասնելու համար» արտահայտությունը, կարծես, ակնարկ է այն մասին, որ երկու երկրների արտգործնախարարները չեն կարող ինքնուրույն լուծել խնդիրը եւ նախագահները պետք է նախաձեռնողականություն ցուցաբերեն:

Դեսպանի ելույթը, իհարկե, կմասնատվի, սխալ կմեջբերվի, կուղեկցվի ցինիկ մեկնաբանություններով: Բայց այն պարունակում է բազմաթիվ տարրեր նրանց համար, ովքեր այն ուշադիր ընթերցեցին, եւ եթե դրանք հաշվի առնվեն, ապա կարող են նպաստել իրական խաղաղ գործընթացին:       

Թոմաս դե Վաալը Կարնեգիի Հիմնադրամի Կովկասի հարցերով ավագ հետազոտող է:

Մեկնաբանությունը գրվել է Մոսկվայի Կարնեգիի կենտրոնի համար: