Կարդացեք նաեւ. Արմեն Խանդիկյան. Հավատում ենք կատարսիսին, բայց դիդակտիկային չենք հավատում

Արմեն Խանդիկյանին նորից հանդիպեցի 13 տարի հետո՝ 2009-ին: Բնականաբար՝ երկուսս էլ փոխվել էինք, համենայն դեպս՝ արտաքուստ, որ ներքուստ չենք փոխվել՝ համոզվեցի հարցազրույցի ընթացքում, որ երկու համարով տպագրվեց «Իրատեսում»՝ մարտի 13-ին ու 20-ին: Ես երկրորդ անգամ էի վերադառնում լրագրություն, նա՝ շարունակում էր լինել Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկ թատրոնի գլխավոր ռեժիսորը: Իր թատրոնի, իմ թատրոնի: Ու ես նրան տվեցի իմ անփոփոխ առաջին հարցը.

-Ըստ Ձեզ՝ ո՞վ եք Դուք:

-Գուցե դա մերձավորնե՞րս պետք է ասեն՝ կինս, ընկերներս կամ թատրոնի վերլուծաբաննե՞րը: Երբեմն փորձել եմ պարզել՝ ո՞վ եմ ես, ի՞նչ գործ ունեմ էս կյանքում, ինչու՞ եմ եկել, ու՞ր եմ գնում: Եվ՝ ու՞ր եմ գնալու:

-Հարցը, թերևս, մեր թվարկությունից առաջ է ձևակերպվել՝ ո՞վ ենք մենք, որտեղի՞ց ենք գալիս և ու՞ր ենք գնում… Ամեն սերունդ ու ամեն մարդ իր պատասխանը պիտի ունենա երևի:

-Մարդու ուղեղում այդ վիճակը միշտ եղել է, երբեմն կարողացել է ձևակերպում տալ: Բայց հարցականը մնացել է: Ոչ մեկն այդ հարցի վերջնական լուծումը չի տվել: Առայսօր ես չգիտեմ՝ ու՞ր ենք գնալու: ՙՈրտեղի՞ց ենք գալիս՚-ը ազգային պատկանելությունն է, կարելի է պատմաբաններին դիմել, արմատներին, կարելի է հասկանալ, բայց ընդհանրապես… Ինչ-որ պատասխան կա՝ հորիցս-մորիցս, դա էլ է փաստ, բայց… Երևի անէությունից անէություն: Ու՝ մեջտեղում մնում է կյանքը, ու՝ ինքդ պիտի պարզես՝ ինչու՞ ես դու այս կյանքում, ո՞վ ես դու այստեղ: Տխուր է-տխուր չէ՝ 40 տարի այս թատրոնում եմ: Ու՝ նաև արդեն երբեմն առ երբեմն կարելի է հետ նայել, չնայած առաջ գնալ է պետք:

-Հետ նայելիս առաջին զգացողությունը ո՞րն է:

-Ցավոք, շատ քիչ ժամանակ տրվեց թատրոնից դուրս կյանքին: Չեմ զղջում, բայց այդպես է: Շատ քիչ ժամանակ: Երբեմն ինձ թվում է, որ բեմի ՙսև տուփը՚ անհագ վիշապ է, ինչքան տաս՝ այնքան ուզելու է ու տանելու է: Աստված տալիս է քեզ այս կյանքում քո բաժին բեռը, պետք է պատվով կրես:

-40 տարի թատրոնում ու 25 տարի թատրոնի ղեկավար: Ձեզ համար, Ձեր ներսում սահմանե՞լ եք՝ թատրոնն ի՞նչ է, ինչի՞ համար է:

-Աստված բոլորիս տվել է կասկածելու հնարավորություն: Եվ Աստված ներողամիտ է՝ նույնիսկ երբ իրեն են կասկածում: Ինձ համար հիմա գոնե հստակ է՝ ռեժիսուրան սկսվում է, բայց չի ավարտվում, քո կյանքով չի ավարտվում: Նույնը՝ թատրոնը, սկսվում է, բայց չի ավարտվում:



Ավարտուն ներկայացում, ավարտուն դեմք թատրոնում՝ այո, բայց եթե թատրոնն ավարտվեց, ուրեմն դու չկաս թատրոնում: Թատրոնը հնարավորություն է՝ ստեղծելու իսկապես լուրջ արվեստ, բարձրակարգ: Ոչ մենակ, քո ընկերներ հետ: Միասին դուք թիմ եք: Այս բառը հիմա շատ է չարչրկվում, բայց այդպես է: Թատրոնը թիմային աշխատանք է, և բարդությունը դա է, ես չեմ կարողանում թատրոնում մենակատար լինել, դիրիժոր՝ այո: Մենակատարներ կան դերասանների մեջ: Թատրոնն առաջին հերթին նաև ինքնարտահայտման վայր է, քո և քո ընկերների:

-Ի՞նչ է դա նշանակում:

-Բացատրել դժվար է, պետք է ժամանակ ունենաս նաև քո արածը վերածելու գրավոր նյութի, որը նաև գրավոր խոսքով մարդկանց ասի՝ այստեղ դպրոց կա: Թատրոնը միայն ներկայացում չէ, նաև դպրոց ստեղծելն է: 150 մարդ է աշխատում թատրոնում, և դպրոցը չի ստեղծվում միայն դերասանական կազմի հետ, բեմում՝ հանդիսատեսի 2-3 ժամվա դիտածը չէ դպրոցը միայն: Եթե չեղավ միաբանություն, հավատք իրենց արածի նկատմամբ, շատ բան չի ստացվի: Իսկ հավատքն ու միաբանությունը առաջին հերթին կախված են ղեկավարի անձնական օրինակից: Սա շատ կարևոր է գոնե թատրոնում, համոզված եմ՝ ուրիշ տեղերում էլ: Պիտի կարողանաս հետաքրքիր գաղափար դնել ներկայացման մեջ: Ասում են՝ գաղափարները միշտ կրկնվում են: Գուցե: Բայց նրանց պիտի անընդհատ ճիշտ ձևի մեջ դնես: Ներկայացման մեջ նոր, թարմ ձևի մեջ նույնիսկ հին գաղափարը հետաքրքիր է: Թատրոնում անհատականություններ են: Նրանց ստիպել, խաբել, համոզել հնարավոր չէ: Պետք է երևակայությունը գրգռել, ստեղծագործական ճիշտ գործընթացում ոգևորել: Նրանք պետք է տեսնեն, որ քեզ հետ առաջ գնալը բերելու է լավ արդյունքի: Նոր արդյունքի: Թարմ արդյունքի:

***

-Կա թատրոն, կա հանդիսատես: Ներկայացման ժամանակ նրանք հանդիպում են: Բայց միշտ չէ, որ հանդիպումը կայանում է: Ընդունեք՝ միշտ չէ, որ դերասանը գտնում է իր հանդիսատեսին, միշտ չէ, որ հանդիսատեսը գտնում է այն, ինչի համար եկել էր թատրոն: Այսօր թատրոնը, ելնելով նաև կյանքի պայմաններից, ի՞նչ պիտի ասի իր հանդիսատեսին: Համաձայն եմ՝ թատրոնը պիտի տա գաղափար, թատրոնը պիտի տա իդեալ, թատրոնը պիտի ճանապարհ ցույց տա, թե՞ թատրոնը պիտի լինի զվարճանք, ինչպես եղել է կեսարների ժամանակ, գուցե կա երրո՞րդ տարբերակը, ինչ-որ համադրում-զուգորդում…

-Մեր թատրոնում արդեն աֆորիզմ դարձած, հնուց ասված խոսք կա, այնքան հնուց, որ նույնիսկ հեղինակին չենք հիշում. ՙՆա գնում էր հանդիսատեսի հետ համաքայլ, հետո հանդիսատեսը գնում էր մենակ՝ իր հետևից թողնելով արյան հետքեր՚… Սա, իհարկե, կատակ է, բայց՝ լուրջ կատակ: Խաղացանկային թատրոնը թույլ է տալիս ճիշտ համադրել ժանրերը, տարբեր խավերի հանդիսատեսի հետաքրքրությունները: Կա մի բարձր խավ, որի ճաշակն անպայման պիտի գերազանցես՝ եթե հանդիսատեսը չտեսավ, որ քո հետևից պիտի գա, ենթագիտակցորեն, դու հետաքրքիր չես: Նույնիսկ զվարճանքի դեպքում պիտի լինի թարմ, ճաշակով, բարձրորակ զվարճանք: Ես իբրև հանդիսատես՝ սիրում եմ զվարճանքը: Ես տեսել եմ արտասահմանում բարձրորակ կրկես և ցնցվել եմ՝ ՙՑիրկուս դի սոլեյը՚՝ աշխարհում շատ հայտնի արտադրանք տվող կազմակերպություն: Մեր խաղացանկում 20 ներկայացում կա, որը թույլ է տալիս ժանրային իմաստով ճիշտ հաշվեկշիռ ունենալ: Չես կարող անընդհատ միայն Շեքսպիր մատուցել: Մենք ունենք նաև կատակերգություններ, դրամա, նոր դրամա: Մեր պրոբլեմը հայկական դրամատուրգիան է: Այս թատրոնի ցանկություններին, նախասիրություններին համապատասխանող գաղափարներ և ձև կրող դրամատուրգիա շատ քիչ ունենք: Բազմազան չէ մեր դրամատուրգիան, շատ չեն և դրամատուրգները:

-Հայ գրողների համար դժվա՞ր է թատրոնի լեզվով ինքնարտահայտվելը:

-Գուցե գալիս է մեր պատմական իրավիճակներից, մեր քանակից: Ես ուզում եմ, որ թատրոնը Հայաստանում բազմատեսակ լինի, դա նաև մրցակցություն կբերի: Ամեն մեկն իր դեմքը կգտնի: Իր ասելիքների շրջանակը, գոնե մի 3-4 տարվա համար: Գուցե մեզ համար հիմա Հին Հռոմի ֆրազները մի քիչ կոպիտ են հնչում, բայց դրանց մեջ ճշմարտություն կա: Հռոմեական իրավակարգն էլ առայսօր չի գերազանցվել, քաղաքականությունն էլ՝ ժողովրդին ի՞նչ է պետք: Հաց և զվարճանք: Պատահաբար չի ասված: Տարվա մեջ թատրոնում մի 100 պիես կարդացվում է, մեզ համար արժեքավորները ներկայացնում ենք գեղարվեստական խորհրդին, որ 40 տարի գործում է թատրոնում:

-Ովքե՞ր են գեղարվեստական խորհրդի անդամները:

-Հիմնականում թատրոնի հիմնադիրները, մեր փայլուն դերասանները, որ պիես ընտրելիս նաև իրենց են տեսնում ներկայացման մեջ՝ ինչ պիտի անեն, ինչ որակի պիտի լինեն: Թատրոնը փորձում է իր ներսից ծնել նաև բեմադրիչներ, փորձում է դրսի թատրոններից չկտրվել՝ հրավիրելով այլ բեմադրիչների: Դա պիտի հետաքրքիր լինի, քայլ առաջ լինի և թարմ շունչ բերի թատրոնին:

-Թատրոնը չի՞ մտածում իր ստուդիան ունենալ և իր դերասաններին ձևավորել իր ավանդույթներով ու պահանջներով:

-Թատրոնը մտածում է իր ստուդիան ունենալ, բայց առայժմ ստուդիական վիճակը մեր ներսում է՝ երիտասարդ սերնդի համար, որը գալիս է թատրոն: Նրանց հետ լուրջ աշխատանք է տարվում: Որպես ստուդիա՝ չեմ կարծում, որ մարդ հավաքենք: Պիտի գա օրը, երբ մեր քաղաքի և երկրի բնակիչները նաև ուզենան, որ իրենց զավակը թատրոն մտնի, դա առաջվա պես պիտի դառնա պատվաբեր, այսօրվա իմաստով էլ՝ շահութաբեր: 18-20 տարեկան գալիս են թատրոն, 23-24-ում սիրահարվել-ընտանիք կազմել են ուզում, 30-35000 դրամով դա հնարավոր չէ:

***

-Թատրոնը չի՞ ծրագրում հյուրախաղեր հեռու ու մոտ մարզերում:

-Մինչև 90-ականները դրամատիկը տարիներ շարունակ ամառները՝ հունիսի վերջից օգոստոս, անցկացրել է Հայաստանի շրջաններում՝ մեծ քաղաքներում ու նույնիսկ փոքր՝ հանդես գալով համերգային ծրագրերով: Հյուրախաղերի ժամանակ նախկինում փոխհատուցվում էր նաև մայրաքաղաքի ներկայացման վճարը, և թատրոնն իսկապես շահում էր: Այսօր գրեթե անհնար է մի քանի ներկայացումներով, տևական ժամանակով մարզեր գնալ: Նախ՝ տեղերում չկան բավարար բեմական պայմաններ, նախկին մշակույթի տներից բան չի մնացել: Հետո կա ֆինանսական խնդիր՝ նույնիսկ Գյումրիում ու Վանաձորում բնակչությունն այնքան վճարունակ չէ, որ տոմս գնի: Թատրոն տեղափոխելն էլ բավականին թանկ է՝ տրանսպորտ, օրապահիկ, հյուրանոց… Եթե շահույթ էլ չակնկալես, գոնե զրոյական վիճակ պիտի ունենաս:

***

-40 տարի քայլելով մտնում ես թատրոն, զգու՞մ ես քաղաքիդ համը: Երևանը մեր քաղաքն է, ավելի հարազատ չի լինում, ուղնուծուծով մերն է… Բայց կարծես խորթացել ենք իրար, թե՞ մեծացել ենք, մեր պատկերացումներն են փոխվել: Քաղաքի համը, քաղաքի հոտը, քաղաքի զգացողությունը բթացե՞լ են, թե՞ դու պահել ես:

-Հա, փոխվել են, ճարտարապետությունը, շենքերը…

-Չէ, ճարտարապետություն-շինարարություն՝ մի կողմ, ես ասում եմ օտար հարազատության մասին…

-Ինձ համար բոլորովին փոքր բան չէ փողոցը ճիշտ անցնելը՝ ես սպասում եմ կանաչ լույսին: Ես, որպես քաղաքացի, պարտականություն ունեմ կիրթ լինելու, ամոթ ունենալու: Իսկ հիմա մարզերի փոքրիկ գյուղերում ամոթ հասկացությունը գուցե ավելի է պահպանվել, քան մեզ մոտ: Ես կարծում եմ, որ ներքին ամոթի զգացողություն ունեցողն արդեն կիրթ մարդ է: Բարձրագույն կրթություն չունի, բայց ներքին, արյան կրթվածություն ունի: Փոքր ժամանակ մի բան սխալ անեի, մայրս չէր ասի՝ չի կարելի, կասեր՝ ամոթ է, տղաս: Ես հասկանում էի, որ ամոթը շատ ավելի լուրջ բան է, քան՝ ՙչի կարելին՚: Հիմա այս ՙամոթ՚-ի հարցերն են աղավաղվել շատ-շատ տեղերում, նաև նիստուկացի մեջ: Շատ մարդիկ կան, որ շատ-շատ բաների ստրուկ կարող են դառնալ, բայց օրենքի ստրուկ դառնալ չեն ուզում:

-Շահավետ չէ, ոչինչ չեն ստանում դրա դիմաց:

-Ի՞նչ պիտի ստանան:

-Այլ պարագաներում ունեն փոխհատուցվող շահ, օրենքն ի՞նչ է տալիս՝ միայն պարտականություն, օրենքը չի պաշտպանում մարդուն, օրենքը կարգավորում է:

-Դե, պիտի հուսանք, որ վաղը-մյուս օրը սկսի պաշտպանել նաև մարդուն: Եթե սկսես օրինապահ լինել, նա քեզ կպաշտպանի: Ուզի-չուզի: Ես ուզում եմ հավատալ դրան:

-Ես էլ, բայց պիտի բոլորը հավատան, որ պաշտպանի: Օրենքը բոլորինը պիտի լինի, որ գործի:

-Մեր թատրոնում օրենքը գործում է:

-Հրաշալի է, իսկ թատրոնի օրենքի մասին ի՞նչ կարծիք ունես:

-Բայց այդ օրենքը դեռ նախագիծ է, 4-5 տարի մշակվում է, հետո Ազգային ժողով մտավ՝ վերամշակվում է: Կարծում եմ՝ թատրոնի մասին օրենքը մի քիչ ավելի կոորդինացնող է լինելու, գլխավորը ՊՈԱԿ-ի մասին օրենքն է: Նախագծի մեջ կարևորը՝ ապահովված է թատրոնի բազմակացութաձևությունը՝ և ղեկավարման իմաստով, և տեսակների: Միևնույն է, խաղացանկային, ստացիոնար թատրոնները չեն կարող լուրջ ֆինանսավորում չունենալ պետության կողմից, այն էլ՝ մեր փոքրաթիվ բնակչության պայմաններում: Եթե հանդիսատեսի քանակը մեծ լինի, գումարն էլ մեծ կշահենք, քանակը փոքր է: Իսկ թատրոնների թիվը քչացնելով՝ մի ուրիշ թատրոնի հանդիսատեսի քանակը չես շատացնի: Ասում են՝ թատրոնները շատ են: Թատրոնները շատ չեն: Ասում են՝ ուրիշ երկրներում պետությունն այդքան թատրոններ չի ֆինանսավորում: Ճիշտ է, բայց դրանք մեծ բնակչությամբ և կայացած երկրներ են: Ռուսաստանի մասին ասում են՝ չկայացած պետություն, բայց մտեք Մոսկվա, տեսեք՝ քանի՞ թատրոն է միայն Մոսկվայում պետությունը պահում: 12 միլիոնանոց քաղաքի մասին է խոսքը, որտեղ 2-3 միլիոն մարդ էլ օրական ելումուտ է անում: Մոսկվայում երկու ամիս առաջ նոր ներկայացման տոմսերն արդեն վաճառված են լինում: Հանդիսատեսի որակն էլ ուրիշ է: Օրինակ, մի քանի թատրոններում միաժամանակ Օստրովսկի է բեմադրվում, և հանդիսատեսը հնարավորություն ունի նույն գործը տարբեր թատրոններում տեսնելու, քիմքի հարց է՝ այստեղ ոնց են մեկնաբանել, այնտեղ ոնց են լուծումը գտել…



-Դա նաև դպրոց ու մրցակցություն ստեղծող է:

-Այո, եթե կաղում ենք, կաղում ենք բոլորս մեր կրթության մեջ, ներքին կուլտուրայի մեջ, մշակութային ցանկությունների: ՙԱյս մեկը ամենալավն է՚ չի լինում: Ասում են հանճարեղ Մենուհինին հարցրել են՝ այսինչ թավջութակահարը, Ձեր կարծիքով, ո՞ր տեղում է աշխարհում: Երկրորդ: Իսկ առաջին տեղում ո՞վ է: Օ, առաջիններ շատ կան: Մենք շատ ենք սիրում, որ ամեն ինչ միատեսակ լինի:

-Շինելի հոգեբանությունն է…

-Մեր ներքին ազատություններից է գալիս, ներքին ցանկություններից: Երբ մարդ ներքին ազատություն ունի, դրսից էլ ազատություն ստանալիս ոտնձգություն չի անում ուրիշի ազատության դեմ, որովհետև գնահատում է իր ներքին ազատությունը, հասկանում է՝ կաշկանդելը, վիրավորելը ինչ են նշանակում: Նա չի կաշկանդի, չի վիրավորի, չի նսեմացնի դիմացինի ազատությունը:

-Այդպես կվարվի մարդը, ում մանկուց ասել են «Ամոթ է, տղաս», «Չի կարելի» չեն ասել: Ոչ բոլորն են այդպես, շատերին այլ բան ես ասել ու ասում:

-Չէ, ինչու՞: Եղել են դեպքեր, որ ինձ էլ են ասել՝ չի կարելի: Հայրս է ասել: Ասաց՝ տղաս, չի կարելի սուտ ասել: Ինչ-որ սուտ էի ասել՝ երևի փողոցի հետ կապված: Հայրս չգիտեր, որ ես փողոցի կյանք էլ ունեի, կարծում էր, որ ես այն եմ, ինչ ինքը պատկերացնում էր Սամվել Խանդիկյանի որդուն: Ասացի՝ բայց կա, չէ՞, սուտ խոսել, կա նման բան: Ասաց՝ կա: Ասացի՝ ուրե՞մն… Ասաց՝ ուրեմն միայն թշնամուդ կարող ես սուտ ասել: Իսկ թշնամի նա մի բան էր պատկերացնում՝ մեր մոտակա հարևաններին: Ջարդից փրկված մարդ էր… Նա երկու նախագահ տեսավ: Լինում էր՝ իր ներկայությամբ ընկերներս կամ ինչ-որ մեկը կոպիտ էին խոսում որևէ նախագահի հասցեին, հետո ինձ ասում էր՝ ասա նրանց՝ իմ ներկայությամբ նախագահին չհայհոյեն: Անուն-ազգանուն չէր ասում: Նա այս երկիր էր եկել ոչ միայն հայրենասիրությունից: Հայրենասիրությունից կարող էր Բեյրութից զենքը վերցնել-գնալ Արևմտյան Հայաստան՝ հայրենիքը հետ գրավելու: Նա եկել էր Հայաստան, որովհետև պետություն էր ստեղծվել, նա պետականություն սիրող մարդ էր: Ո՞նց ապրենք: Ամերիկացին իր հայրենի՞քն է սիրում, թե՞ պետությունը: Դա միայն իշխանությունի՞ց է գալիս, թե՞ նաև մեզնից: Ես չգիտեմ, ես ուզում եմ պետություն սիրել, այդ ժամանակ էլ հայրենիքս կսիրեմ: «Հայրենասիրության» մշուշի մեջ մենք շատ կարևոր հարցեր ենք թաքցրել, երկար-երկար… Թաքցրել ենք մշուշի մեջ ու քողարկվել ենք…

-Չե՞ս ուզում բեմ դուրս գալ:

-Եթե որևէ բեմադրիչ ինձ հետաքրքրող ինչ-որ բան առաջարկի, գուցե:

-Արմեն Խանդիկյանը չի՞ առաջարկում:

-Ես՝ ի՞նձ: Կան, իհարկե, բեմադրիչներ, որ խաղում են իրենց ներկայացումներում: Ուրիշին չեմ արգելի, բայց և խորհուրդ չեմ տա որևէ բեմադրիչի, եթե ստիպյալ վիճակ չէ, փրկելու վիճակ չէ: Համատեղելու համար չափազանց տարբեր գործեր են: Նույնն է, թե՝ ֆուտբոլի նույն խաղում դարպասապահին գլխավոր հարձակվող խաղացնես: Գիտես՝ թեկուզ հանճարեղ մարզիչները կարո՞ղ են այն խաղը խաղալ՝ ինչ պահանջում են ֆուտբոլիստից: Տարիքի հարց չէ: Չնայած փորձառությունը շատ կարևոր է ղեկավարելու համար: Եթե ինչ-որ բանի հասել եմ, կայացել կամ կայանում եմ, նաև փորձառություն է: Բացի հայաստանյան դպրոցից՝ ես նաև Մոսկվայում եմ լուրջ դպրոց անցել, ասիստենտություն եմ արել Էֆրոսին, Զավադսկուն: Պիտի ապացուցես, որ դու դու ես, դու քեզ ես նման, ուրիշին նման չես, ու՝ քեզ նմանը զարգանալու իրավունք ունի:

***

-Գիրք չե՞ս գրելու:

-Գի՞րք, չգիտեմ, գուցե փորձեմ: Լևոն Մութաֆյանի հետ մի պիես ենք ստեղծում՝ «Ձուկն առանց ջրի, կամ՝ ինքնասպանը»: Մտավորականի կեցվածքն ենք փորձում ճշտել՝ մտավորականը ոչ աջ, ոչ ձախ, ինքն իր նման պիտի լինի: Այդ ժամանակ ժողովուրդը կգա հարցում անելու և այդ հարցումը չի լինի՝ ինչու՞ մեր կողքին չես, այլ կլինի՝ իսկ մենք ի՞նչ անենք: Առայժմ լուրջ մտավորականներին հարց են տալիս էս կողմից էլ, էն կողմից էլ՝ ինչու՞ մեր կողքին չեք: Կարծում եմ՝ արդեն հասկանում են, որ մտավորականը պիտի լինի այնտեղ, որտեղ ինքը կա, ուր Աստված է որոշել: Եվ ինքը չպիտի գնա, իր մոտ պիտի գան: Ինքը այնքան հետաքրքիր պիտի լինի, որ գան իր մոտ: Ես չեմ կարծում, որ մտավորականը պատրաստ կլինի գլոբալ հարցերի պատասխան տալ՝ իսկ ի՞նչ պիտի լինի երկրի վիճակը, քաղաքականության վիճակը… Ամենագլխավորը բեմադրիչի ու դերասանի համար, կարծում եմ, ներքին պատկերի գոյություն ունենալն է: Ներքին աչքի, որի անունը երևակայություն են դրել: Ու երևակայությունը պիտի կարողանա բեմի ՙսև տուփի՚ մեջ իրագործել, տեսանելի դարձնել պատկերը՝ տեսալսողական արվեստ է թատրոնը:

-Իսկ զգա՞լը:

-Եթե ներկայացման երևակայությունը հզոր է, հանդիսատեսը կզգա ու կգնա հետևից: 400 հոգու հետ նստած հանդիսատեսը պիտի հինգ րոպե հետո իրեն միայնակ զգա դերասանի հետ: Երբ չզգա, որ շուրջը մարդ կա, կզգա, որ բոլորի հետ է:

…Երբ մարում են դահլիճի լույսերը, բայց ներկայացումը դեռ չի սկսվել կամ արդեն ավարտվել է, բայց դահլիճի լույսերը դեռ չեն վառվել, կա անորսալի մի պահ թատրոնում՝ կարճ ու երկար, որ ինձ միշտ թվացել է ՌԵԺԻՍՈՐԻ ԺԱՄԱՆԱԿ: Հարցազրույցի ժամանակ ես չհարցրի՝ ո՞րն է քո ժամանակը: Վախեցա, որ կպատասխանի՝ իսկ դու թատրոնում եղե՞լ ես:

***

Արմեն Խանդիկյան՝ Բեյրութում 1946-ին ծնված հայ, որ 1947-ին հայրենադարձվել է:    

ՀՀ ժողովրդական արտիստ, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, Մովսես Խորենացու մեդալակիր, ՀՀ Պետական մրցանակակիր, «Լավագույն ռեժիսոր» ՀԹԳՄ «Արտավազդ» մրցանակակիր, «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալակիր… 1972-ին բեմադրել է առաջին ներկայացումը` Ժան Անույի «Ուղևորն առանց ծանրոցի»։ 1985-ին Մոսկվայի Մոսսովետի թատրոնում բեմադրել է Պուշկինի «Փոքրիկ ողբերգությունները»։ 1986-ից Հրաչյա Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոնի գլխավոր ռեժիսորն ու գեղարվեստական ղեկավարն է։ 2002-ին բեմադրություններ է արել Մեծ Բրիտանիայի Բրիստոլ թատրոնում («Մոռանալ Հերոստրատին»): Բեմադրել է 50+ պիես: Մեկ տասնյակի հասնող պիեսներ է բեմադրել Կանադայում և ԱՄՆ-ում` հայ համայնքի համար: Խաղացել է Երվանդ Օտյանի «Սեր և ծիծաղ» (Էդուարդ), Վիլյամ Շեքսպիրի «Հենրի վեցերորդ» (Հենրի), Հակոբ Պարոնյանի «Ատամնաբույժն արևելյան» (Նիկո) և այլ ներկայացումներում: Նկարահանվել է «Ուղևորն առանց ծանրոցի» (1972),  «Փոքրիկ ողբերգությունները» (1985), «Ավտոբուս» (1988), «Մոռանալ Հերոստրատին» (2002) ֆիլմերում: Մարդ, որ ամեն օր շարունակում է մտնել թատրոն, որտեղ օրն ավարտվում է ծափահարություններով…

Ու եթե Շեքսպիրն ասում էր, որ կյանքը թատրոն է, նա կարող է ասել՝ թատրոնն է կյանք: Ու գրելով այս տողերը՝ ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել բեմադրված ու չբեմադրված պիեսների համար, որ դեռ բեմադրվելու են, որովհետև թատրոն ասելով՝ ես հասկանում եմ Երևանի դրամատիկական թատրոնը: Սխալ եմ, հաստատ, բայց դա իմ սխալն է, որի բոլոր հիմնավորումներն ունեմ:   

Կարդացեք նաեւ. Արմեն Խանդիկյան. Հավատում ենք կատարսիսին, բայց դիդակտիկային չենք հավատում

Անահիտ Ադամյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, պետական դասի խորհրդական 2-րդ աստիճանի:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: