Հատկապես ամառային տապին ամենահաճելի հանգստյան վայրերը լճերի ու գետերի հարեւանությամբ են: Սակայն միշտ չէ, որ մեր առողջության համար անվտանգ է այն միջավայրը, որին ձգտում ենք:
Մակերեսային եւ ստորերկրյա ջրերի աղտոտումն այսօր լուրջ խնդիր է ինչպես աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում, եւ կարեւոր է իմանալ՝ ի՞նչ ջուր ենք օգտագործում, արդյոք վտանգու՞մ ենք մեր առողջությունը գետում կամ լճում լողալիս:
Այս հարցերի պատասխանները կարելի է հեշտությամբ ստանալ՝ հետեւելով մի քանի պարզ քայլերի, որոնք իր օրինակով պատմում է Մեդիամաքսի լրագրողը:
Ջրի որակի արագ գնահատում
Օտար աղբյուրներից ջուր օգտագործելիս կամ ջրում աղտոտվածության նշաններ նկատելիս օգտակար է իմանալ, թե ինչպես կարելի է մեկ սարքի օգնությամբ արագ ստուգել ջրի որակն ու պարզել՝ արդյոք այն վտանգավոր չէ խմելու, լվացվելու, լողալու կամ այլ նպատակներով օգտագործելու համար:
Եվրոպական Միության «Ջրային նախաձեռնություն պլյուս Արեւելյան գործընկերության երկրների համար» (ԵՄՋՆ+) ծրագրի շրջանակում «Ազգային ջրային համագործակցություն» հասարակական կազմակերպությունն իրականացրել է տեղեկատվական արշավներ՝ աշխատելով մի շարք մարզերի 22 դպրոցների հետ՝ տրամադրելով ջրի մոնիթորինգի պարզագույն սարքեր, որոնցով շատ արագ կարելի է որոշել ջրի որակը:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
«Սեւանի ավազանի տարածքում աշխատել ենք Գեղարքունքի մարզի, իսկ Հրազդանի ավազանի տարածքում՝ Կոտայքի, Արմավիրի, Արագածոտնի եւ Արարատի մարզերի դպրոցների հետ: Ուսուցիչների հետ անցկացրել ենք ուսուցողական դասընթացներ եւ սովորեցրել մեզ տրամադրված սարքերով մոնիթորինգ իրականացնել: Այս սարքերից հանձնել ենք ուսուցիչներին, ինչի շնորհիվ դպրոցականներից յուրաքանչյուրն իր տարածաշրջանում ինքնուրույն ստուգել է խմելու ջրի, ինչպես նաեւ ջրային մարմինների որակը: Եղել է անգամ այնպիսի դեպք, երբ աշակերտները պարզել են, որ իրենց ջուրը չի համապատասխանում խմելու ջրի չափորոշիչներին եւ դիմում գրել քաղաքապետարան»,- մեզ հետ զրույցում պատմել է «Ազգային ջրային համագործակցություն» ՀԿ նախագահ Արեւիկ Հովսեփյանը:
Արեւիկ ՀովսեփյանըԼուսանկարը` Մեդիամաքս
Արեւիկ Հովսեփյանը Երևանի կենտրոնում մատակարարվող ծորակի ջրի օրինակով ներկայացրել է, թե ինչպես են աշխատում արագ թեստավորման սարքերը: Դրանք թույլ են տալիս որոշել ջրի որակի 5 ցուցանիշ՝ ջրածնային ցուցիչը (pH), ընդհանուր ալկալիականությունը, ընդհանուր կոշտությունը, նիտրիտները (NO2-) եւ նիտրատները (NO3-):
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
«Ձողիկը ընկղմում ենք ջրի նմուշի մեջ եւ առանց շարժելու պահում 1-2 վայրկյան: Այնուհետեւ թափահարում ենք այն՝ ջուրը հեռացնելու համար, սպասում 25 վայրկյան: Կարող ենք տեսնել, որ ձողիկի վրա առկա լակմուսային թղթիկները սկսում են գունավորվել: Համապատասխան սանդղակի օգնությամբ համեմատելով ստացված գույները՝ կարող ենք որոշել, թե որքանով անվտա՞նգ է տվյալ ջրի օգտագործումը»,- մանրամասնում է Արեւիկ Հովսեփյանը:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Այս պարագայում բոլոր ցուցիչները համապատասխանում էին անվտանգ միջակայքերին, ինչը վկայում էր, որ ջուրը կարելի է օգատգործել առանց մտահոգությունների: Բնականաբար, բոլորովին այլ պատկեր ստացանք Սեւանա լճից եւ Հրազդան գետից վերցված ջրի նմուշի մոնիթորինգից հետո:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Սեփական փորձով
Սեւանի ջրավազանն, իհարկե, չենք դիտարկում որպես խմելու ջրի աղբյուր, սակայն այն կարող է վտանգավոր լինել լճափին հանգստացողների համար: Դրա համար էլ ուղեւորվելով Սեւանա լիճ՝ փորձեցինք պարզել, թե որքանով է Սեւանի ջրի որակը անվտանգ մեր օրգանիզմի համար:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Ջրի նմուշը վերցրինք Սեւանի համար 1 լողափի տարածքից: Արագ թեստի ձողիկը ջրի նմուշի մեջ ընկղմելուց հետո արդեն վայրկյանների ընթացքում ստացանք համեմատաբար մուգ գույներ, որոնք սկսեցինք համեմատել տուփի վրա առկա սանդղակի հետ:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Ջրի որակի բոլոր ցուցանիշների համար մարդիկ եւ կենդանիներն ունեն բարենպաստ միջավայրը ցույց տվող միջակայքեր, որոնցից շեղումը դեպի ներքեւ կամ վերեւ մեզ համար դառնում է ահազանգ: Մեր նմուշի պարագայում ջրի որակի 5 ցուցանիշներից 3-ը որոշակի շեղումներ ունեին:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Օրինակ՝ pH-ի՝ ջրածնային ցուցիչի տեսանկյունից մարդու համար անվտանգ է չեզոք միջավայրը, որը ըստ մեզ տրված ուղեցույցի՝ 7-7.5-ի միջակայքում էր: Սեւանի ջրի պարագայում ձողիկի վրա առկա գույնը մոտ էր վերին շեմին, ինչը ահազանգ է, որ լճում լողալը կամ դրանում սառեցման նպատակով մթերք դնելը կարող է վտանգավոր լինել:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Հետաքրքրական էր, որ Հրազդան գետի ջուրն առավել աղտոտված էր: Նմուշը վերցրինք Երեւան քաղաքում՝ Հրազդանի կիրճից:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Հրազդան գետում եւս ջրի որակի 5 ցուցանիշներից 3-ն էին շեղված ընդունելի միջակայքերից, սակայն այդ շեղումներն ավելի մեծ էին: Ստացած արդյունքներից եզրակացնում ենք, որ Հրազդան գետում լողալը վտանգավոր է մարդու առողջության համար, իսկ ցածր հարմարվողականությամբ կենդանիները կարող են սատկել:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Մեկնաբանելով մեր ներկայացրած արդյունքները՝ Արեւիկ Հովսեփյանն ընդգծել է, որ ջուրն այս արագ թեստերով ստուգելուց եւ էական շեղումներ նկատելուց հետո պետք է անմիջապես ահազանգել համապատասխան մարմիններին:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
«Այս թեստերը մեզ զգուշացնում են վտանգի մասին, սակայն դրանք չեն կարող ճշգրիտ արդյունքներ ցույց տալ: Պարզապես նորմայից շեղումները նկատելու դեպքում պետք է գետում չլողալ, երեխաներին թույլ չտալ խաղալ ջրի հետ, սնունդը սառը պահելու նպատակով գետը չդնել եւ այլն»,- հավելել է նա:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Ջրի լաբորատոր մոնիթորինգ
Եթե արագ թեստերի միջոցով տեղեկանում ենք ջրի որակի 5 ցուցանիշի մասին, ապա լաբորատոր մոնիթորինգի պարագայում նվազագույն թիվը 45-ն է:
«Երբ կարիք է լինում ավելի ընդարձակ ուսումնասիրության՝ ջրի աղտոտման աղբյուրները պարզելու նպատակով, իրականացնում ենք 60 եւ ավելի ցուցանիշների ստուգում: Օրինակ՝ եթե գետն աղտոտված լինի սնդիկով, կապարով կամ պղինձով, արագ թեստերը չեն կարողանա բացահայտել այդ խնդիրը»,- մեզ հետ զրույցում ասել է ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության «Հիդրոօդերեւութաբանության եւ մոնիթորինգի կենտրոն»-ի փոխտնօրեն Գայանե Շահնազարյանը:
Գայանե ՇահնազարյանըԼուսանկարը` Մեդիամաքս
Խոսելով ԵՄՋՆ+ ծրագրի շրջանակում իրականացված լայնածավալ աշխատանքի մասին՝ Գայանե Շահնազարյանը հատկապես կարեւորել է կենտրոնի լաբորատորիայի վերազինումը եւ Սեւանի ու Հրազդանի ջրավազանային կառավարման շրջանակում մոնիթորինգի ծրագրի բարելավումը:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
«Ծրագրի իրականացման ժամանակահատվածում կատարվել են դաշտային հետազոտական մոնիթորինգներ, լրացվել է տեղեկատվական բացը, վեր են հանվել այն բոլոր խնդիրները, որոնք առկա էին մեր մոնիթորինգի համակարգում: Մշակվել է նաեւ ջրի որակի գնահատման համակարգը, ինչը մեզ հնարավորություն է տալիս 2020 թվականի հունիսից սկսած իրականացել հիդրոկենսաբանական մոնիթորինգ եւ ունենալ ջրի որակի էկոլոգիական գնահատական, ինչպես պահանջում է Եվրամիության ջրի շրջանակային դիրեկտիվը»,-մանրամասնել է նա:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Որպես պարզաբանում նշենք, որ ԵՄ Ջրի շրջանակային դիրեկտիվի (ՋՇԴ) նպատակն է քաղցրահամ ջրային ռեսուրսների որակի եւ քանակի պահպանման համար համապարփակ մոտեցումների կիրառումը: Համաձայն դրա պահանջների՝ ջրավազանային կառավարման տարածքի յուրաքանչյուր ջրային մարմնում պետք է ձեռք բերել էկոլոգիական «լավ» վիճակ: Սա նշանակում է հասնել ինչպես աղտոտիչների ծավալների, այնպես էլ մակերեւութային ջրերի բնական էկոհամակարգին հասցվող վնասի նվազեցման թիրախներին: Ստորերկրյա ջրերի դեպքում նույնպես պետք է հասնել աղտոտիչների ծավալների նվազեցման թիրախներին։ Միաժամանակ չթողնել նաեւ, որ ջրատար հորիզոններում առկա ստորերկրյա ջրային պաշարները սպառվեն՝ անխնա օգտագործման պատճառով:
Աղտոտման հիմնական աղբյուրներ
Գայանե Շահնազարյանի խոսքով՝ Սեւանա լիճ թափվող գետերում աղտոտվածության հիմնական աղբյուրը կենսածին տարրերի բարձր պարունակությունն է: Սա վկայում է գետերում կոմունալ-կենցաղային չմաքրված կեղտաջրերի ներհոսքի մասին:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
«Այս իրավիճակը բարելավելու համար Սեւանի ջրավազանային կառավարման պլանում մշակվել է միջոցառումների ծրագիր: Նույնը կատարվել է նաեւ Հրազդանի ջրավազանային կառավարման տարածքում, որտեղ բացահայտել ենք ռիսկային ջրային մարմիններ: Գետի տարբեր հատվածներում ունենք այնպիսի գնահատումներ, որոնք վկայում են Հրազդան գետում կոմունալ-կենցաղային չմաքրված կեղտաջրերի, ինչպես նաեւ գյուղատնտեսական կեղտաջրերի ներհոսքի մասին: Առանձին հատվածներում առկա է նաեւ արդյունաբերական ու հանքարդյունաբերական կեղտաջրերի ճնշում»,- մանրամասնել է նա:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Երկարատեւ ջանք
Հայաստանում ԵՄՋՆ+ ծրագրի ներկայացուցիչ Վահագն Տոնոյանի խոսքով՝ հիմնականում աշխատել են Սեւանի եւ Հրազդանի ջրավազանային կառավարման պլանների մշակման ուղղությամբ, որն այժմ գտնվում է կառավարության կողմից պաշտոնական ընդունման փուլում:
Վահագն ՏոնոյանըԼուսանկարը` Մեդիամաքս
«Կառավարման պլանների համատեքստում ծրագրի իրականացումը պետք է ստուգվի շարունակական մոնիթորինգի միջոցով: Մեր վերջնանպատակը լավ կարգավիճակի հասնելն է մակերեւութային եւ ստորերկրյա ջրային մարմինների համար` համապատասխան միջոցառումների ծրագրի իրականացման միջոցով: Ծրագրի շրջանակում նաեւ աշխատել ենք Սեւանի եւ Հրազդանի ջրավազաններում հիդրոլոգիական եւ ստորերկրյա ջրերի մոնիթորինգի, ինչպես նաեւ ոռոգման ջրի հաշվառման բարելավման ուղղությամբ: Այսպես, Սեւան-Հրազդանյան համակարգում ոռոգման ջրի հաշվառման բարելավման համար կահավորել ենք 50 դիտակետ, վերանորոգել եւ վերակառուցել ենք ստորերկրյա ջրերի մոնիթորինգի 25 դիտակետ (ջրաղբյուրներ, խորքային հորեր եւ շատրվանող հորեր), ինչպես նաեւ վերանորոգել եւ ռադարային սենսորներով կահավորել ենք հիդրոլոգիական 6 դիտակետ՝ ջրի չափումների ճշգրտության եւ վստահելիության մակարդակը բարձրացնելու համար»,- մանրամասնել է նա:
Լուսանկարը` Մեդիամաքս
Վահագն Տոնոյանն ընդգծել է, որ այս գործընթացը պահանջում է երկարաժամկետ ջանք ու ներդրում, եւ Հայաստանն արդեն իսկ ձեռնարկել էական քայլեր ու կայուն ընթանում է դեպի հիմնախնդիրների լուծում:
Հավելենք, որ «Եվրամիության ջրային նախաձեռնություն պլյուս» (EUWI+) ծրագիրը ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ տարածաշրջանի մյուս երկրներում մեկնարկել է 2016 թվականի հոկտեմբերից եւ այժմ գտնվում է իր ավարտական փուլում:
Ծրագրի հիմնական նպատակն է բարելավել ջրային ռեսուրսների կառավարումը, որի համար կատարվել են ջրային ոլորտի ենթակառուցվածքների բարեփոխումներ՝ ջրի մոնիթորինգի կարողությունների հզորացում, լաբորատորիաների վերազինում, ջրավազանային կառավարման պլանների մշակում, ինչպես նաեւ հանրային լայն իրազեկման աշխատանքներ:
Գայանե Ենոքյան
Լուսանկարները՝ Էմին Արիստակեսյանի
Սույն հոդվածը պատրաստվել է «ԵՄ Արեւելյան հարեւանություն» ծրագրի շրջանակներում: Հոդվածում արտահայտված կարծիքները պատկանում են բացառապես դրա հեղինակին
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: