1989 թվականի ամռանը Լոնդոնի Metropolis Studios ստուդիայում ձայնագրվեց Deep Purple խմբի Smoke on the water հիթի «աստղային» տարբերակը՝ 1988 թվականի Սպիտակի երկրաշարժից տուժած Հայաստանին օգնելու նպատակով: Rock Aid Armenia-ի 30-ամյակին նվիրված հատուկ նախագիծը բացահայտում է ծրագրի մանրամասները:

Նախագիծն իրականացվում է Հայաստանում Բրիտանական Խորհրդի գրասենյակի աջակցությամբ:

***

1990թ. մայիսին Rock Aid Armenia-ի հիմնադիր Ջոն Դին Իէն Գիլանի հետ այցելել էր Հայաստան: Ստորեւ ներկայացված են նրա հիշողությունները:

Rock Aid Armenia նախագծի շրջանակներում նոր էի թողարկել «The Earthquake Album»-ը, որը Բրիտանիայում դարձավ «ոսկե»: Իէնի հետ միասին ցանկանում էինք մեր աչքերով տեսնել այն, ինչ տեղի էր ունենում աղետի գոտում:

«Smoke on the Water» ալբոմի ու սինգլի հաջողության շնորհիվ ես ծանոթ էի Մեծ Բրիտանիայում ԽՍՀՄ դեսպանի եւ նրա թիմի հետ: Նրանք աջակցեցին, որպեսզի ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիան հովանավորեր իմ այցը, եւ դա շատ դռներ բացեց: Չնայած դրան, КГБ-ն հետեւում էր ինձ: Ամենազավեշտալի դեպքը տեղի ունեցավ Մոսկվայի օդանավակայանում, երբ սպասում էի «Աէրոֆլոտի» չվերթին դեպի Երեւան: Վարդագույն կոստյումով մի մարդ անգլիական թերթ էր կարդում՝ ապարդյուն փորձելով արեւմտյան զբոսաշրջիկ երեւալ: Ուշադիր նայելով նկատեցի, որ նա թերթը բռնել էր գլխիվայր: Ձեռքի շարժումով նրան ցույց տվեցի, որ ավելի հարմար կլինի թերթը կարդալ ճիշտ դիրքով: Նա նայեց թերթին, ծիծաղեց իր վրա, աչքով արեց ինձ ու ժպտաց: Ես էլ ի պատասխան ժպտացի:

Թռիչքը Երեւան

Ինքնաթիռն այնքան լիքն էր, որ որոշ մարդիկ կանգնած էին ողջ թռիչքի ժամանակ: Մի քանիսն իրենց հետ նույնիսկ հավեր էին տեղափոխում: Մի խոսքով, դա հեռու էր նրանից, ինչին ես սովորել էի բրիտանական ավիաուղիներում: Ինքնաթիռի վիճակը թռիչքից առաջ անհանգստացնում էր ինձ, սակայն վայրէջքը շատ ավելի վախենալու էր: Մենք կտրուկ իջանք եւ այնպիսի կոշտ վայրէջք կատարեցինք, որ ուղեբեռը ցած ընկավ վերեւի դարակներից: Երբ ինքնաթիռը ցատկոտեց ասֆալտի վրա, մեր սրտերը կանգ առան: Նույնիսկ տեղի ուղեւորներն էին շփոթված երեւում:

Հաջորդ օրը Իէնի հետ մեկնեցինք Սպիտակ: Մեզ տրամադրեցին գեղեցիկ լիմուզին («Չայկա»-Մեդիամաքս), որը, կարծես վերցված լիներ 50-ականների հոլիվուդյան ֆիլմերի նկարահանումներից: Սպիտակի ճանապարհը երկար էր, եւ մենք Իէնի հետ շատ ժամանակ ունեինք Rock Aid Armenia ծրագրի մասին խոսելու համար:

Ի՞նչ է սպասվում երկրաշարժի գոտում

Չգիտեինք, թե մեզ ինչ է սպասվում երկրաշարժի գոտում: Ինչ-որ մեկը ժամանակ կունենա՞ մեզ ցույց տալ ամեն բան: Մեզ ներս կթողնե՞ն մարդկանց տներ: Շատ հարցեր էին անցնում մեր մտքով ճանապարհի ընթացքում:

Առաջինը, ինչ մենք տեսանք, երկրաշարժի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձանն էր: Գերեզմանոցը հեռու չէր, եւ մենք նկատեցինք, որ Հայաստանում գերեզմանաքարերը խիստ տարբերվում են նրանցից, որոնք ընդունված են Արեւմուտքում: Դրանց վրա լուսանկարչական ճշգրտությամբ պատկերված էին մահացածների դեմքերը: Ամենաշատը մեզ ցնցեցին երեխաների նկարներով տապանաքարերը: Իէնին ու ինձ ցույց տվեցին մի տապանաքար, որի վրա ամբողջ ընտանիքի նկար էր: Հետադարձ ճանապարհին տեսանք անթիվ քանակությամբ քարեր նման դեմքերով… Մեզ համար չափազանց դժվար էր զսպել զգացմունքները:

Ապա Սպիտակում ուղեւորվեցինք միջազգային ավանը: Նախ` հանդիպեցինք տարեց մի կնոջ, որը ապրում էր ընդամենը մեկ սենյակից բաղկացած ժամանակավոր տնակում: Ներս մտնելով՝ տեսանք նրա հարազատների լուսանկարերով պատված պատը: Մատնացույց անելով նկարները՝ նա լաց եղավ: Թարգմանիչն ասաց, որ նրանք բոլորը մահացել են: Նա մեզ հետ խոսում էր մի լեզվով, որը մենք չէինք հասկանում, սակայն մեզ թարգմանություն հարկավոր չէր: Նրա ձայնն ու հեկեկանքը բացատրում էին ամեն ինչ: Կյանքի մայրամուտին նա կորցրել էր ամբողջ ընտանիքը: Իէնը նուրբ գրկեց նրան: Նա նայում էր կնոջ աչքերին ու ոչինչ չէր ասում: Դա նույնիսկ պետք էլ չէր: Ես բռնեցի նրա ձեռքերը, եւ նա գլուխն իմ ուսին դրեց: Զգացի նրա արցունքներն իմ պարանոցին: Ես ընդամենը 27 տարեկան էի եւ նախկինում երբեւէ չէի զգացել անծանոթ մարդու այսպիսի վիշտ: Վիշտը համակեց սենյակը…

«Որբերի դասարանը»

Ապա Իէնն ու ես տեսանք մի բան, ինչն ավելի ցնցեց մեզ: Գնացինք ժամանակավոր կացարանում տեղակայված դպրոց եւ մտանք «որբերի դասարան»: Պարզվեց, որ այստեղի երեխաներից շատերը կորցրել են իրենց ընտանիքները: Մայրերին, հայրերին, եղբայրներին, քույրերին, տատիկներին, պապիկներին: Երեխաների աչքերն ինձ այնպես ցնցեցին, որ մինչ օրս չեմ կարող այդ օրվա մասին բարձրաձայն խոսել: Նայելով նրանց աչքերին՝ տեսնում ես, որ նրանք դեռ կենդանի են, սակայն զգում ես, որ հոգեպես մահացել են: Հայտնաբերեցի, որ աչքերիցս արցունքներ են հոսում, երբ գրում եմ այս տողերը: Ես գիտակցում էի, որ հնարավոր չէ մեղմել այդ երեխաների վիշտը: Դա սղոցում էր իմ հոգին այն ժամանակ, եւ հիշելով այդ հանդիպման մասին՝ այն կեղեքում է հոգիս նաեւ այսօր: 

Մենք վերադարձանք մեքենա: Ոչ ոք չէր խոսում: Պարզապես չէինք կարող խոսել: Շոկի մեջ էինք: Անցնելով փլատակների կողքով՝ մենք չէինք կարող հարց չտալ՝ ինչպե՞ս կարող է հասարակությունը ոտքի կանգնել այսպիսի ամայացումից ու վշտից: Մենք կանգ առանք, որպեսզի հարցազրույց նկարահանենք MTV-ի համար: Հիշում եմ՝ այդ ժամանակ ասում էի, որ այս հողը դեռ տասնամյակներ օգնության կարիք կունենա: Իհարկե, այդ ժամանակ չէի կարող գուշակել, որ Իէնն ու ես կվերադառնանք 20 տարի անց՝ փորձելով մի փոքր լումա ներդնել:   

Ջոն Դին, Հրանտ Ոսկանյանը եւ Իէն Գիլանը Երեւանում 1990թ. մայիսին

Լուսանկարը` Ջոն Դիի արխիվից

Երեւան վերադառնալու ճանապարհին մեքենայի մեջ կրկին քար լռություն էր տիրում: Ոչ ոք չէր ցանկանում խոսել: Բոլորս գտնվում էինք մեր սեփական աշխարհում, որտեղ մեզ հետապնդում էին մեր տեսածի ստվերները: Ի վերջո, ինչ-որ մեկը մի բան ասաց, ինչը բոլորիս ծիծաղեցրեց, եւ մենք սկսեցինք խոսել նաեւ մեր տեսած դրական պահերի մասին: Մեքենայում տիրող իրավիճակն աստիճանաբար լիցքաթափվեց:

Երեկոյան կանգնած էի բեմի խորքում՝ հետեւելով Իէնի համերգին Մարզահամերգային համալիրում: Երբ հնչեց առաջին նոտան, մենք ականատես եղանք ամբոխի անհավանական հզոր արձագանքին: Իէնը դրան պատասխանեց լավագույն շոուով, որը ես երբեւէ տեսել էի նրա կատարմամբ:  

Սպիտակ կատարած այցից հետո ես հասկացա, որ Rock Aid Armenia նախագծի հաջողությունը չէր որոշվում այն գումարի ծավալով, որը մեզ հաջողվել էր հավաքագրել. գլխավորը մարդկանց ոգու բարձրացումն էր: Երկրաշարժից 17 ամիս անց համաշխարհային ԶԼՄ-ները Հայաստանի մասին այլեւս չէին խոսում: Բայց այն հանգամանքը, որ համաշխարհային խոշորագույն ռոք-աստղերից ոմանք դեռ փորձում էին օգնել, ոգեւորում էր մարդկանց: Նրանք հասկանում էին, որ մոռացված չեն: 

Կարդացեք նաեւ.

Wembley-ի հորինված համերգը եւ հանդիպումը Ստաս Նամինի հետ

«Կոմսոմոլկայի» 1989-ի անդրադարձը Rock Aid Armenia-ին

Դէվիդ Գիլմորն օգնեց ձեւավորել Rock Aid Armenia-ի աստղաբույլը

Ինչպես Ռոջեր Թեյլորը դարձավ Rock Aid Armenia-ի թմբկահարը

***

2019 թվականի հունիսի 5-ին Երեւանում տեղի ունեցավ հանդիսավոր երեկո` նվիրված Rock Aid Armenia-ի 30-ամյակին: Երեկոյին մասնակցելու նպատակով Երեւան էին ժամանել ռոքի լեգենդները՝ Deep Purple-ի վոկալիստ Իէն Գիլանը եւ Black Sabbath-ի կիթառահար Թոնի Այոմին, ինչպես նաեւ Rock Aid Armenia նախագծի հեղինակ Ջոն Դին: Այցի եւ տոնակատարության կազմակերպիչներն էին Մեդիամաքս մեդիա ընկերությունը եւ DoSomething կազմակերպությունը (Ավստրալիա):

Rock Aid Armenia ծրագրի 30-ամյակի եւ ռոք աստղերի այցի գլխավոր հովանավորը IDBank-ն էր: Միջոցառման գործընկերը Koor գինին էր: