1945-ի փետրվարի 4-ին Յալթայում մեկնարկեց «Մեծ եռյակի» հանդիպումը, որի մասնակիցները պատրաստվում էին քննարկել հետպատերազմյան աշխարհակարգը: Յալթայի կոնֆերանսին է նվիրված Մեդիամաքսի հերթական «Պարզաբանումը»:

1.     Ինչո՞ւ Յալթայում:

Ինչպես գրում է Neue Zürcher Zeitung թերթը, Ֆրանկլին Ռուզվելտը, Ուինսթոն Չերչիլը եւ Իոսիֆ Ստալինը նախատեսում էին հանդիպել Շոտլանդիայում կամ Միջերկրական ծովի երկրներից մեկում: Բայց, քանի որ Ստալինի Գերագույն գլխավոր հրամանատարի պարտականությունները դա թույլ չէին տալիս, կոնֆերանսը տեղի ունեցավ Ղրիմում:

2.    Որքա՞ն տեւեց համաժողովը:

Երեք երկրների առաջնորդները միասին անցկացրին գրեթե մեկ շաբաթ՝ փետրվարի 4-ից 11-ը:

Լուսանկարը` ՏԱՍՍ

3.    Ինչպե՞ս մասնակիցները հասան Յալթա:

ԱՄՆ նախագահ Ռուզվելտը եւ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Չերչիլը Ղրիմ ժամանեցին 1945-ի փետրվարի 3-ին: Նրանք առանձին օդանավերով հասան Սիմֆերոպոլի շրջակայքում գտնվող Սակի բնակավայր, որտեղից մեքենաներով ժամանեցին Յալթա:

Լուսանկարը` AP

Իոսիֆ Ստալինը Մոսկվայից ժամանեց մեկ օր անց՝ գնացքով: Հանդիպումներն անցնում էին Լեւադիայի պալատում՝ նախկին ցարական նստավայրում:

4.    Յալթայի հանդիպումը ո՞րերորդն էր:

Յալթայի հանդիպումը Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտին կայացած երեք կոնֆերանսներից երկրորդն էր: Առաջինը տեղի էր ունեցել Թեհրանում 1943թ. նոյեմբերի 28-ից դեկտեմբերի 1-ը, իսկ հետպատերազմյան աշխարհակարգի մասին համաձայնության գալու երրորդ փորձը տեղի ունեցավ Պոտսդամում՝ 1945թ. հուլիսի 28-ից օգոստոսի 2-ը:

5.    Ինչի՞ հետ է ասոցացվում Յալթայի կոնֆերանսը:

«Աշխարհի վերաբաշխման» եւ «Եվրոպայի բաժանման»: Այնուամենայնիվ, ինչպես նշում է Neue Zürcher Zeitung-ը, Յալթայի կոնֆերանսում Ստալինը, Ռուզվելտը եւ Չերչիլը ելնում էին այն հանգամանքից, որ իրենց երկրները դեռ համագործակցելու են հետագա տասնամյակների ընթացքում: Այս համատեքստում Ստալինը մտահոգություն էր հայտնում ապագայի վերաբերյալ, երբ իրենց երկրների ղեկին այլ մարդիկ կլինեն:

6.    Ի՞նչ էին խոսում Յալթայում Լեհաստանի մասին:

Յալթայի հանդիպման ամենասուր թեմաներից էր Լեհաստանը եւ այդ երկրի սահմանները:

«Սակայն 1945թ. փետրվարին Կարմիր բանակն արդեն վերահսկում էր Արեւելյան Եվրոպայի մեծ մասը, եւ Սովետական Միությունը չափազանց ուժեղ էր, որ նրան դիմակայեին: Ռուզվելտը եւ Չերչիլը պայքարում էին Լեհաստանի եւ Արեւելյան Եվրոպայի այլ երկրների ինքնորոշման համար, բայց արդյունքում խոստումների հասան միայն թղթի վրա, որոնք Ստալինը խախտեց ընդամենը մի քանի շաբաթից»,- գրում է The New York Times-ը:

Ուինսթոն Չերչիլը, Ֆրանկլին Ռուզվելտը եւ Իոսիֆ Ստալինը

Լուսանկարը` AP

Թերթը շեշտում է, որ Լեհաստանն էր պատճառը, որ Բրիտանիան ի սկզբանե մտավ պատերազմի մեջ, եւ Չերչիլը դա շատ լավ էր գիտակցում:

«Յալթայից վերադառնալուց կարճ ժամանակ անց Չերչիլը հրամանատարներին խնդրեց գնահատել, թե ինչ գին կունենա ուժի կիրառումը՝ ստիպելու համար Ստալինին լավ պայմաններ առաջարկել Լեհաստանին: Նրանք պատասխանեցին՝ 45 անգլոամերիկյան դիվիզիա, մի քանի լեհական դիվիզիա եւ 100 հազար վերազինված գերմանացի զինվոր: Բրիտանիայի զինվորական հրամանատարությունը Խորհրդային Միության դեմ պատերազմի գաղափարն անվանեց «Անհնարին գործողություն»: Մեկ տարի անց Չերչիլը հայտարարեց, որ Եվրոպայի վրա իջել է «երկաթե վարագույրը»», - նշում է The New York Times-ը:

Ուինսթոն Չերչիլը եւ Իոսիֆ Ստալինը

Լուսանկարը` AP

7.    Ինչո՞ւ էր նեղացել Շառլ դը Գոլը:

Գեներալ Շառլ դը Գոլը, որը ղեկավարում էր «Ազատ Ֆրանսիայի» ուժերը, պնդում էր, որ իրեն եւս հրավիրեն Յալթա, սակայն Ռուզվելտը, Չերչիլը եւ Ստալինը դեմ էին: Դե Գոլն այնքան էր վրդովված, որ կոնֆերանսի ընթացքում դիմեց Ֆրանսիայի ժողովրդին եւ հայտարարեց, որ չի իրականացնելու Յալթայում ընդունված որոշումները եւ շարունակելու է անկախ կուրսը:

8.    Ինչի՞ հասավ Ռուզվելտը:

«Անկասկած, Յալթայի հանդիպման արդյունքում Արեւելյան Եվրոպայի ժողովուրդները մնացին Խորհրդային Միության իշխանության տակ գրեթե կես դար: Բայց արեւմտյան առաջնորդները Ստալինի վրա ազդելու որեւէ հնարավորություն չունեին, մանավանդ որ ԽՍՀՄ-ն ուներ հետպատերազմյան «պարգեւի» լուրջ բարոյական իրավունք, քանի որ պատերազմի ժամանակ ավելի շատ էր տուժել, քան մյուսները: Սակայն այլ ոլորտներում արեւմտյան դաշնակիցները հասան իրենց նպատակներից շատերին:

Ֆրանկլին Ռուզվելտը եւ Իոսիֆ Ստալինը

Լուսանկարը` Quest/Getty Images

Ռուզվելտը, մասնավորապես, պայմանավորվածություն ձեռք բերեց իրականացնել ՄԱԿ-ի ստեղծման իր վաղեմի երազանքը: Չնայած Յալթայում համաձայնեցված վետոյի իրավունքի պայմանավորվածությունները հաճախ կաթվածահար են անում Անվտանգության խորհրդի աշխատանքը, ՄԱԿ-ը դարձավ արդյունավետ խաղաղապահ ուժ»,- գրում է The New York Times-ը:

9.    Ինչի՞ հասավ Չերչիլը:

«Չերչիլը նույնպես հասավ իր նպատակին՝  թող որ կասկածելի, ժամանակավոր եւ ժամանակակից գաղափարների առումով բարոյազուրկ՝ պահպանել Բրիտանական կայսրությունը: Ամեն դեպքում՝ պահպանելով Հոնկոնգի նկատմամբ վերահսկողությունը, այն երկար ու դժվար տարիներով ամրապնդեց արեւմտյան ֆորպոստը Չինաստանի ափերին, ինչի հետեւանքները դեռ զգում ենք»,- գրում է The New York Times-ը:

Ուինսթոն Չերչիլը եւ Իոսիֆ Ստալինը

Լուսանկարը` US Navy

10.    Ինչի՞ հասավ Ստալինը:

Արեւմուտքում ընդունված է կարծել, որ Յալթայում Ստալինը հասավ իր բոլոր նպատակներին: Այլ հարց է, որ մի քանի տասնամյակ անց կոմունիստական համակարգի ոչ կենսունակությունը հանգեցրեց ԽՍՀՄ-ի եւ ամբողջ սոցիալիստական ճամբարի փլուզմանը: Սակայն 1945-ի փետրվարին Ստալինը ավելի քան վստահ էր իր ուժերի վրա: 

Իոսիֆ Ստալինը եւ Վյաչեսլավ Մոլոտովը

Լուսանկարը` ՏԱՍՍ

«Յալթայում նա դրսեւորեց նրբությունների լավ ընկալում, վճռականություն եւ մյուսների թույլ կողմերը նկատելու ու օգտագործելու կարողություն: Բրիտանացի բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկի կարծիքով, «երեք առաջնորդներից նա ամենատպավորիչն էր», «շատ հանգիստ էր եւ զուսպ»: 75 տարի անց Ստալինի հանգիստ ուժը շարունակում է ձեւավորել գլոբալ քաղաքականությունը», - խոստովանում է The New York Times-ը: