Չորրորդ կուրսում էինք սովորում՝ ավարտական: Լսարան մտավ բարձրահասակ, չափազանց սպիտակադեմ մի երիտասարդ ու հայտարարեց.

-Բարև ձեզ, ես Ռուբեն Միրզախանյանն եմ, ձեզ գիտական կոմունիզմ եմ դասավանդելու:

Հայտարարությունն առանձնապես տպավորություն չգործեց՝ դասացուցակով գիտեինք, ոչ էլ ինքը տպավորություն գործեց՝ շատ էր ինքնավստահ ու … երիտասարդ: 57 հոգանոց կուրսը հանգիստ սկսեց… աղմկել: Առանձնապես ոչինչ, մեզ համար զրույց էինք անում, մինչ նա ամբիոնին հենված բացատրում էր՝ ի՞նչ է գիտական կոմունիզմը՝ աստիճանաբար բարձրացնելով ձայնը: Այդպես մի կես ժամ: Հետո նա հանկարծ լռեց, մենք՝ էլ: Ու մեկ էլ անսպասելի բղավեց.

-Դուրս լսարանից:

Մեզնից ոչ ոք չհասկացավ՝ ու՞մ է դիմում: Չհասկացա հատկապես ես, որ այդ պահին… հաջորդ դասի լեկցիան էի կարդում ու ուշադրություն չէի դարձնում՝ ինչ է կատարվում շուրջբոլորս: Պարզվեց՝ հենց ինձ է դիմում, որ ոչ խոսում էի, ոչ լսում: Ու երբ սպիկադեմ երիտասարդն արդեն վարդագունել էր ու կողքիս կանգնած էր ճչում. «Դուրս լսարանից», ես հարցրի. «Ինչու՞»: Հետևեց ֆանտաստիկ պատասխան.

-Կարող եք ընդհանրապես իմ դասերին չգալ:

-Հաճույքով,- պատասխանեցի ես ու պայուսակս վերցրած դուրս եկա՝ դռան մոտից նետելով,- ինձ հետ եկող չկա:

Պարզվեց՝ կար: Շատ չէ, ընկերներիցս երեքը հետևեցին ինձ: Թե հետո ինչ եղավ լսարանում, չգիտեմ, բայց մեծ  դասամիջոցին ինձ կանչեցին դեկանատ՝ բացատրություն տալու, թե ինչու՞ եմ ստորաբար տապալել գիտկոմի դասը: Դեկան Վաղարշակ Քոսյանը հանգիստ լսեց բացատրությունս ու հարցրեց՝ հետո՞:

-Դե ես գիտկոմի դասերից ազատված եմ՝ փաստացի, էլ չեմ խանգարի, թող հանգիստ դասավանդի:

-Ի՞նչ, ո՞նց ես ազատված:

-Ընկեր Միրզախանյանն ասաց, որ իր դասերին կարող եմ ընդհանրապես չգալ:

-Ընկեր Միրզախանյանը գլուխը…

Ու Վաղարշակ Քոսյանը, որ հայտնի էր իր դյուրաբորբոքությամբ ու վստահում էր դաստիարակչության գոռգոռոցով սկզբունքներին ավելի, քան բացատրական մեթոդներին, ինձ հանրամատչելի բացատրեց՝ ո՞վ եմ ես ու ո՞վ է Ռուբեն Միրզախանյանը, բայց ավելի կարևոր էր, թե ո՞վ է ինքը ու ինքն ինչ իրավունքներ ունի, մինչդեռ ես ունեմ միայն պարտականություններ՝ սովորել, սովորել, սովորել: Միով բանիվ՝ ես պարտավոր էի հաջորդ դասին գնալ ու դասը չխանգարել, երիտասարդ է՝ առաջին անգամ լսարան է մտել, իսկ մենք՝ սանձարձակների ու այծերի հավաքածու ամբողջ կուրսով, մարդ չենք, որ այդքանը հասկանանք:

-Առարկություն կա՞:

-Կա:

-Ո՞նց:

-Թող ինքն ինձ հանգիստ թողնի:

-Գնա դասի:

Գնացի, ընկեր Միրզախանյանն ինձ իսկապես հանգիստ թողեց, հետո, իհարկե, կուրսն էլ նրան ընդունեց, գիտական կոմունիզմի հիմունքները, սակայն, ես հիմա էլ չեմ հասկանում: Գուցե նաև ոչ միայն ես: Թեպետ ամբողջ կուրսով պետական քննություն հանձնեցինք, ու ոչ ոք չկտրվեց: Դե գիտական կոմունիզմից 1982-ին կտրվելը քաղաքական գործ էր, բայց դա ուրիշ պատմություն է: Այդպես ես և իմ 56 դասընկերները ծանոթացանք Ռուբեն Միրզախանյանի հետ:

***

12 տարի անց՝ 1994-ի դեկտեմբերին ես հարցազրույց արեցի իմ նախկին դասախոսի հետ, որ վաղուց արդեն գիտական կոմունիզմը փոխարինել էր ՀՌԱԿ-ով ու ՀՌԱԿ-ի ատենապետն էր: Հարցազրույցը, որ տպագրվեց «Երկիր Նաիրի»-ում, վերնագրել էի «Մենք գործարար մարդկանց կուսակցություն ենք»:   

-Ո՞վ եք Դուք՝ թվեր, փաստեր:

-Ծնվել եմ 1959-ին. Երևանում, ավարտել եմ համալսարանի պատմության ֆակուլտետը: Դեռ ուսանողական տարիներից աշխատել եմ տեխնիկական ուսումնարանում որպես ուսումնադաստիարակչական աշխատանքների դաստիարակ, հետո քաղաքատնտեսության դասախոս: Համալսարանն ավարտելուց հետո աշխատանքի անցա Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկավարժական ինստիտուտում, 1984-ին պաշտպանեցի թեկնածուական թեզ, հասարակագիտական ամբիոնների, այնուհետև հայ ժողովրդի պատմության դոցենտ էի: 4 տարի առաջ ընտրվեցի նույն ինստիտուտի մշակույթի ֆակուլտետի դեկան: Ռամկավար ազատական կուսակցության անդամ եմ դարձել 1991-ին, եղել եմ կուսակցության հիմնադիր խորհրդի նախագահ: Այդ շրջանում հանրապետությունում մի քանի տասնյակ ռամկավարներ կային: Չեմ ուզում ասել, որ Հայաստանի առաջին ռամկավարներից մեկն էի, բայց հստակ կարող եմ ասել, որ առաջին տասնյակից մեկն էի: Կուսակցության առաջին ու երկրորդ համագումարներում ընտրվել եմ հանրապետական վարչության ատենապետ: Ամուսնացած եմ, ունեմ 2 երեխա:

-ՀՌԱԿ-ի հիմնադրման պահից մինչև մեր օրերը ի՞նչ է փոխվել նպատակների, խնդիրների, գործունեության ձևերի առումով:

-Ռամկավար ազատական կուսակցությունը մեր ավանդական կուսացություններից մեկն է, միակ ոչ սոցիալիստական կուսակցությունը, այդ իսկ հանգամանքով շատ գործողություններ, քաղաքականության հիմնական ուղղություններ արդեն իսկ պայմանավորված են: Կուսակցության գաղափարախոսական ուղղվածությունը, ի տարբերություն Հայաստանի նորաստեղծ մի շարք կազմակերպությունների, չի գտնվել ու չի գտնվում գաղափարախոսական որոնումների շրջանում: Ռամկավար ազատական նշանակում է լիբերալ դեմոկրատ, և դա այն մոտեցումն է, ուղղվածությունը, որով մենք առաջնորդվում ենք՝ մշակելով ու իրագործելով տնտեսական ծրագիրն ու քաղաքականությունը, մեր մոտեցումները հանրապետության տնտեսական ու քաղաքական կյանքին այս 4 տարիներին: Մենք շուկայական հարաբերությունների կողմնակից ենք: Ես ընդգծում եմ՝ իրական շուկայական հարաբերությունների և ոչ թե դրա բազարային դրսևորումների ու արտահայտության ձևերի: Այս ամենը պետք է տարբերակել, և շատ լրջորեն տարբերակել: Մեզ հաճախ ներկայացնում են որպես մասնավոր տնտեսության կամ մասնավոր սեփականության կողմնակիցների: Դա շատ միակողմանի և ծայրաստիճան պարզունակ է: ՀՌԱԿ-ը գտնում է, որ տնտեսապես առողջ հասարակության մեջ պետք է լինեն տնտեսության մեջ սեփականության ամենատարբեր ձևերը, որոնք պետք է գտնվեն առողջ մրցակցության մեջ: Մասնավոր տնտեսությունը այդ մրցակցության մեջ միշտ ունենում է իր առավելությունը, միջազգային տնտեսական փորձն էլ է դա ցույց տալիս, բայց դա չի նշանակում, որ հասարակության մեջ չպետք է լինեն տնտեսության ու սեփականության այլ ձևեր՝ կոլեկտիվ, կոոպերատիվ, պետական, որ ցանկացած տնտեսապես առողջ հասարակության մեջ գոյություն ունեն և միայն մրցակցությունը ու հավասար պայմաններն են ապահովում այս կամ այն ձևի գերիշխող լինելը: Այս տեսակետից կուսակցությունն ունեցել է և ունի իր կարևորագույն սկզբունքները: Ինչ վերաբերում է քաղաքականությանը, որպես դեմոկատ լիբերալ կուսակցություն, որի բնույթը պայմանավորում է բովանդակությունը, մենք կարևորագույն խնդիր ենք համարել ու համարում ենք, պայքարել ու պայքարում ենք, որ Հայաստանի Հանրապետությունը կայանա որպես ժողովրդավարական պետություն, լինի բազմակուսակցական: Սահմանադրության մեջ հստակ տարանջատվեն, և կարևորը՝ կյանքում գործադրվեն օրենսդիր, գործադիր, դատական իշխանությունները, այն հանրածանոթ իրավաբանաքաղաքական նորմը, որը կարևորագույն նախապայման է դեմոկրատական պետության կայացման ու զարգացման: Մեր տնտեսական քաղաքականությունը և զուտ քաղաքական զարգացման միտումները շատ կապված են, որովհետև ոչ ռամկավար պետության մեջ իրական շուկայական հարաբերություններ լինել չեն կարող: Ռամկավարական պետական կառուցվածքն ապահովում է սեփականության բազմաձևությունը և տնտեսության իրական ազատական զարգացումը: Անկախ գաղափարախոսությունից՝ կոմունիստական, ֆաշիստական, ինչ ձև էլ լինի, տոտալիտար պետությունում նման պայմաններում պետության քաղաքական ղեկավարությունը, տնտեսության այս կամ այն ձևի մենաշնորհային իրավունքը հանձնում է որոշակի խմբի, դրանով իսկ բացառելով մրցակցությունը: Եթե ձեռնտու է բենզինի կամ նավթի վաճառքը, կամ օդային փոխադրումները, մենաշնորհը տրվում է որոշակի մարդկանց, այս գործելակերպը բացառում է մրցակցությունը: Նման պայմաններում տնտեսությունը հաջող զարգանալ չի կարող: Աշխարհում կան բազմաթիվ երկրներ, որոնք սոցիալիստական չեն, կոմունիստական չեն, սակայն այնտեղ ձևավորված է իշխանության այնպիսի համակարգ, որ շուկայական հարաբերություններն ունեն ծայրաստիճան պայմանական ու սահմանափակ բնույթ և այդ պատճառով էլ այդ պետությունները մնում են երրորդ աշխարհի պետություններ:

-Մոտավորապես մեր տարբերա՞կն է:

-Հսկայական վտանգ կա, որ դա կդառնա մեր տարբերակը, այդ փորձության առաջ մենք այսօր կանգնած ենք, շատ հնարավոր է, որ դա իսկապես դառնա մեր տարբերակը:

-Ինչպե՞ս կգնահատեք ՀՌԱԿ-ի գործունեությունը Հայաստանում:

-Ծավալուն պատասխան ակնկալող հարց է, որովհետև լիարժեք պատասխանի դեպքում ես պետք է ներկայացնեմ այդ գործունեությունը: Կուսակցությունը հանրապետության առաջատար քաղաքական ուժերից է ցանկացած պարամետրերով, մենք ունենք լավագույն մամուլը, լավագույն թերթերից մեկը, եթե ոչ լավագույնը: Այս պարագայում ես պիտի անհամեստություն դրսևորեմ, որովհետև դա ոչ միայն կուսակցության քաղաքական աշխատանքի արդյունքն է, այլ նախ և առաջ այն մարդկանց, որ ամեն օր այդ թերթը ստեղծում են: Մենք ունենք բավականին պատկառելի կուսակցական ներկայացուցչություն Գերագույն խորհրդում: Ես կուզեի, որ Դուք հարցը մասնավորեք որևէ ոլորտում:

-Քաղաքական ոլորտը:

-Եթե մենք որոշակի հայացք նետենք դեպի ոչ հեռու անցյալը, վերջին 3-4 տարիներին կուսակցությունն ունեցել է բացառիկ դեր ու նշանակություն: Երկու անգամ կուսակցությունը մասնակցել է միջկուսակցական դաշինքների: Ընդորում՝ ընդդիմադիր: ՀՌԱԿ-ը եղել է, կա ու մնում է ընդդիմադիր կուսակցություն: Ես այս հանգամանքն ընդգծում եմ: Ինչու՞ հատկապես մեր կուսակցության պարագայում: Որովհետև կուսակցությունը որպես ընդդիմադիր, ունի յուրահատուկ քաղաքական վարքագիծ, յուրահատուկ կեցվածք:

-Ո՞րն է այդ յուրահատուկը:

-Այդ առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ ի տարբերություն մյուս ընդդիմադիր կուսակցությունների, քաղաքական պայքարի որոշակի ձևեր անգամ իսկ ընդունելով, մենք դրանք առավել արդյունավետ չենք համարում: Մասնավորապես՝ ազգահավաքները, փողոցային երթերը և այլն: Որ դրանք անարդյունավետ են, հենց իրենք ազգահավաքներն են վկայում: Մասնակցել ենք երկու լուրջ քաղաքական դաշինքների: Առաջինը հենց այդպես էլ կոչվում էր՝ Դաշինք: 1992-ին էր: Դա այն շրջանն էր, երբ Հայաստանի իշխանությունները սկսեցին ստորագրել պայմանագրեր, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղը ներկայացվում էր որպես Ադրբեջանի մաս: Մասնավորապես նման պայմանագրերի տակ իր ստորագրությունը դրել էր ԱԳՆ պատասխանատու աշխատակից Քրիստիան Տեր-Ստեփանյանը: Դա արդեն անհանգստացնող քայլ էր: 1992-ին մենք գտնվում էինք միանգամայն այլ միջազգային-քաղաքական հարաբերությունների շրջանում: Ընդդիմությունը միավորվեց և հասավ նրան, որ ԳԽ-ն գրեթե միաձայն որոշում ընդունի, ուր արգելվում էր Հայաստանի իշխանություններին ստորագրել պայմանագրեր, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղը կդիտվի որպես Ադրբեջանի մաս: Այս ձևակերպումը պատկանում է ՀՌԱԿ-ին: Դա փոխզիջողական ձևակերպում էր, բայց ընդունելի, և սահմանափակող որոշակի քաղաքական լուրջ այրերի գործողությունները, որոնք եթե այն ժամանակ տեղի ունենային, մենք այսօր չէիք ունենա այն իրավիճակը, որ կա Լեռնային Ղարաբաղում: Որովհետև ծայրաստիճան շիկացած մթնոլորտում այդ որոշումը ստիպեց լուրջ փոփոխություններ կատարել գերտերությունների հետ փոխհարաբերություններում: Երկրորդ օրինակը նույնպես վերջին շրջանի ներքաղաքական զարգացման փուլերից է, դա Սահմանադրական դաշինքն էր, որի նախաձեռնողներից ու առավել ակտիվ մասնակիցներից մեկը ՀՌԱԿ-ն էր: Եթե չստեղծվեր այդ կուսակցությունների աշխատանքը հանդիսացող համատեղ նախագիծը, այն նախագիծը, որ ստեղծել էր սահմանադրական հանձնաժողովը, չէր ունենա լուրջ հակակշիռ: Չնայած, որ թե ռամկավարները, թե դաշնակցականները, թե այլ կազմակերպություններն ունեին իրենց նախագծերը, սակայն եթե հանդես չբերվեր միասնականություն, կունենայինք Սահմանադրության մի նախագիծ, որը կարող էր դառնալ Հիմնական օրենք, թեև նախնական տարբերակով չէր դիմանում ոչ մի քննադատության, որովհետև Ռամզեսը այնպիսի իրավունքներ չուներ, ինչպես այդ նախագծով նախատեսվում էր, որ ունենար ՀՀ նախագահը: Մոռացվում էր, որ ՀՀ նախագահի ինստիտուտը մշտական է, իսկ անձերը փոփոխական են: Եվ դա մեր ժողովրդի համար կլիներ կատարյալ դժբախտություն, անկախ նրանից, թե ով կլիներ նախագահը հետագայում: Այստեղ հարցը շատ ավելի լայն կտրվածք ունի: Ես քաղաքական զարգացման 2 օրինակ բերեցի, բայց կան բազմաթիվ փաստեր ու երևույթներ: Օրինակ՝ ՙԱզգ՚ թերթը, որ ՀՌԱԿ-ի գործունեության արդյունքն ու աշխատանքի հայելին է և, ըստ իս, լավագույնս ներկայացնում է, թե ինչ է մեր կուսակցությունը որպես քաղաքական երևույթ: Ստեղծելով այդ թերթը՝ մենք նոր խոսք ասացինք հայ մամուլի պատմության մեջ: Հիշենք, որ նախ «Ազգն» էր, հետո՝ նոր միայն «Երկիրը», «Լրագիրը» և մյուսները: «Ազգը» Հայաստանի առաջին թերթն էր, որ արագ ու օպերատիվ ինֆորմացիա էր ներկայացնում: Դա մամուլի նոր որակ էր: Մինչ այդ մենք՝ հայաստանցիներս, գիտեինք, որ կա «Խորհրդային Հայաստանը»՝ 350000 տպաքանակով, «Կոմունիստը»՝ 150-200000 տպաքանակով, իրենց մեծ հոդվածերով ու առաջնորդողներով, որոնց և ինֆորմացիան, և պրոֆեսիոնալ աշխատակիցները ոչնչով չէին զիջում մեզ, բայց դա միանգամայն այլ էր: «Ազգը» բացարձակ նոր խոսք էր, միջազգային մամուլին բնորոշ: Եվ դա ձեռք է բերվում ոչ միայն աշխատակիցների շնորհիվ, որ մեծ, շնորհակալ, անձնվեր գործ են անում, այլև ժամանակակից սարքավորումների, թարգմանությունների հնարավորության: «Ազգը» նոր մամուլի առաջին թերթն էր: Եթե մեր կուսակցությունը միայն «Ազգ» թերթը հրատարակեր, Հայաստանի քաղաքական զարգացման համար առանց չափազանցության բավական կհամարեի:

- «Ազգ» պաշտոնաթերթի ու նրա խմբագրի դեմ բռնարարքների Ձեր մեկնությունը, եթե առաջին անգամ կարելի էր խուլիգանություն որակել, կրկնություններն այլ ենթատեքստ են հուշում, ու՞մ է դա ձեռնտու՝ ըստ Ձեզ:

-Անշուշտ, ես ունեմ այդ հարցի պատասխանը, թե ում է ձեռնտու, ինչ նպատակով է արվում, և այլն, և այլն: Բայց պատասխանելով այդ հարցերին, ես կստանձնեմ դատաքննչական մարմինների ֆունկցիաներ, որ, անշուշտ, իրավունք չունեմ որպես կուսակցության ներկայացուցիչ:

-Պաշտոնապես, թե անպաշտոն, այսօր երկու ՀՌԱԿ կա, ի՞նչ է դա նշանակում, ինչպե՞ս եք բացատրում այդ տրոհումը:

-Ոչ, ՌԱԿ-ը եղել է, կա ու կլինի մեկ կուսակցություն, որի մեկ թևը գործում է սփյուռքում, մյուսը՝ մայր հայրենիքում: Հայաստանում գործող թևը Հայաստանի ռամկավար ազատական կուսակցությունն է, դա շատ հստակ ասված է ՀՌԱԿ-ի կենտրոնական վարչության հայտարարության մեջ: Մնացած նույնանուն կազմակերպությունները միշտ ունենում են կոոպերատիվ սկզբնապահ: Բոլոր դեպքերում դա կարող է առաջացնել միայն ժպիտ և ոչինչ ավելին:

-Փաստորեն կուսակցության տրոհումը Դուք չեք ընդունում:

-Տրոհում կուսակցության մեջ չի եղել երբեք: Դա ուրիշ երևույթ է, պետք է երևույթներն իրենց անուններով կոչել: ՀՌԱԿ-ից վտարվել են մի խումբ մարդիկ, որոնք հետագայում ստեղծել են իրենց կուսակցությունը: Աստված նրանց հետ: Բայց ինչու՞ են նրանք վերցրել կուսակցության այսօրվա անվանումը, առավել քան տարօրինակ է: Ի դեպ՝ նրանք այսօրվա դրությամբ որպես ռամկավար աշխատում են փաստաթղթեր չստորագրել:

-Բոլոր դեպքերում դա կարող է շփոթություն առաջացնել, որ կվնասի կուսակցության հեղինակությանը և պատվին:

-Հենց դրա համար էլ արվել է: Մենք ունենք գործունեություն, իսկ նրանք ունեն գողացված անուն: Ժողովուրդը, կարծում եմ, հստակ հասկացավ, թե որոնք են իսկական դաշնակցականները, որո՞նք են ՙկոոպերատիվ՚ դաշնակցականները, քաղաքական շրջանակներում միանգամայն հստակ է և ռամկավարների խնդիրը: Գիտեք տրոհում, տարանջատում տերմինները ես միանգամայն հստակ կընդունեի, եթե նրանք, չընդունելով մեծամասնականների կարծիքը, համագումարի կամ մեկ այլ ժողովի ընթացքում հեռանային  և ստեղծեին իրենց կազմակերպությունը: Բայց իրականում նրանք հեռացվել են կուսակցության շարքերից, որից հետո միայն ստեղծել են իրենց կուսակցությունը և սկսել են սուր քննադատությամբ հանդես գալ այն կազմակերպության հասցեին, որի ինչ-որ մասը ինչ-որ շրջանում եղել են իրենք: Եթե այդ կազմակերպությունը այդքան վատն էր, ինչու՞ են փորձում վերցնել նրա անունը, չէ՞ որ այդ պարագայում կարող են նույնացվել այդքան մեծ թերություններ ու սխալներ ունեցող կուսակցության հետ: Բայց ես կրկնում եմ՝ պառակտում չի եղել ոչ մի տեսակետով, մի խումբ մարդիկ հեռացվել են, ու՝ վերջ: Այս հարցի մասին կարելի էր ընդհանրապես չխոսել, բայց ես խոսում եմ մանրամասն ու առանց տհաճության, որովհետև այդտեղ անմասն չէին և ՀՀ իշխանության որոշ օղակներ, և այդ մասին մամուլում արդեն խոսք եղել է, ըստ երևույթին՝ ընտրություններից առաջ ձգտելով որոշակի շփոթ առաջացնել:

-Ըստ Ձեզ՝ ինչպիսի՞ն պիտի լինի քաղաքական գործիչն այսօր:

-Քաղաքական գործիչն այսօր, երեկ և վաղը պետք է անցնի քաղաքական դպրոց: Մեր քաղաքական կյանքի շատ դժբախտությունները գալիս են նրանից, որ մի շարք ներկայիս պետական այրեր դպրոց չեն անցել: Դա պայմանավորված էր Հայաստանի պատմական զարգացմամբ, քաղաքական գործչի համար իրական դպրոց կարող են լինել կուսակցությունները, քաղաքական գործիչների ձևավորման ավելի լավ ձև մարդկությունը մինչև այսօր չի ստեղծել: Իսկ այսօր հասարակության մեջ արդեն որոշակի հակակուսակցական տրամադրություններ կան: Պատահական չէ, որ բնակչության 60-65 տոկոսը ոչ մի կուսակցության հավանության չի արժանացնում:

-Եվ չի պատկանում ոչ մի կուսակցության:

-Որ չի պատկանում, նորմալ է: Ամբողջ աշխարհում նման իրավիճակ է: Ցանկացած կուսակցություն հզոր է ոչ թե իր անդամների թվով, այլ՝ իր համակիրների, որովհետև համակիրները քվեարկողներ են: Կարող է կուսակցությունը 2-3000 անդամ ունենալ, կամ 5000, բայց հաղթել ընտրություններում: Անշուշտ, կա անդամների որոշակի թվաքանակ, որը լուրջ կուսակցությունը պետք է ունենա, որպեսզի չդառնա ՙընտանեկան՚ կուսակցություն: Քաղաքական գործիչը պետք է անցնի քաղաքական դպրոց, կրկնում եմ, և անհրաժեշտ զարգացումը ստանա նաև ներկուսակցական պայքարում, որը նույնպես շատ անհրաժեշտ է: Եթե կուսակցության մեջ չկա ներկուսակցական պայքար, իհարկե, նույնպես որոշակի չափերի մեջ, այդ կուսակցությունը իներտ վիճակում կլինի: Հարցի երկրորդ կողմը կրթությունն է: Անշուշտ, քաղաքական գործիչը պետք է կարողանա լավ շարադրել իր մտքերը, լավ հռետոր լինի: Եվ՝ լայն առումով, քաղաքագետ լինի, ըստ իս, անպայման լինի նաև քաղաքակիրթ: Լուրջ պետության լուրջ քաղաքական գործիչը պետք է ունենա իր շատ լուրջ թիմը, մարդիկ, որոնք ստեղծում են անհրաժեշտ օրենսդրական նախաձեռնություններ, փաստաթղթեր, որովհետև մեկ անձը տնտեսական, քաղաքական, մշակութային բարդ խնդիրների աշխարհում չի կարող կողմնորոշվել, բայց նա պետք է կարողանա իր մեջ հաղթահարել շատ դեպքերում սեփական եսը և խորհրդակցել մասնագետների հետ: Դեռևս մենք դրան չենք հասել, մեր քաղաքական այրերի, պետության ղեկավարների մեծամասնությունը չունեն նման անձնակազմ: Օրինակ, մեր պատգամավորների մեծամասնությունը ելույթ է ունենում բավականին անպատրաստ, և դա նշան է, որ նրանք չեն հարգում իրենց ունկնդրող ժողովրդին, իրենց ընտրողներին և ահավոր մեծ կարծիք ունեն իրենց հնարավորությունների մասին:

-Առաջին հերթին նրանք չեն հարգում իրենք իրենց ու իրենց խոսքի կշիռը:

-Կամ էլ՝ շատ են իրենց հարգում և այնքան մեծ կարծիք ունեն, որ մտածում են՝ կարող են հանպատրաստից մոտենալ ամբիոնին ու ելույթ ունենալ: Նույնիսկ հանպատրաստից ելույթը և բովանդակույթի, և ձևի առումով պիտի պատրաստված լինի: Քաղաքակիրթ երկրներում խորհրդարանի անդամներն ունեն լուրջ աշխատակազմ: Պետական կարևորագույն դեմքի խորհրդականը բարի դեմքով, ոչ լրիվ հասունացած երիտասարդի տպավորություն չպետք է թողնի, այլ անձնավորության, որ տվյալ բնագավառում ավելին գիտի, քան՝ ինքը՝ նախագահը, վարչապետը և նախարարը, կուսակցության ղեկավարը: Անշուշտ, այս ամենը կապված է նաև նյութական պայմանների և հնարավորությունների հետ:

-Ինչպե՞ս է պատրաստվում ՀՌԱԿ-ը մայիսյան ընտրություններին, ապագա խորհրդարանի Ձեր մոդելը, պատրաստվու՞մ եք Ձեր թեկնածությունն առաջադրել:

-Ապագա ընտրություններին կուսակցությունը կսկսի ավելի գործնական նախապատրաստվել, երբ լինի ընտրությունների մասին օրենքը, որից շատ բաներ են կախված: Իմ կարծիքով՝ ապագա խորհրդարանը պետք է լինի պրոֆեսիոնալ, երկու և կես անգամ ավելի փոքրաթիվ, քան ներկա խորհրդարանը: Պատգամավորները չպետք է զբաղվեն այլ գործունեությամբ: Իմ պատգամավորության հարցը կորոշի կուսակցությունը: Իմ ցանկությունը երկրորդական է այս պարագայում:

-Հայաստանի ներկա վիճակի Ձեր գնահատականը՝ քաղաքական, տնտեսական, ռազմական առումներով:

-Գաղտնիք չեմ բացահայտի, ասելով, որ ծանր վիճակում ենք գտնվում: Եվ ամենասարսափելին այն է, որ բացի տնտեսական ճգնաժամից, որոշակի քաղաքական ճգնաժամ կա: Եվ առավել ահավորը՝ բարոյական ճգնաժամը: Բարոյական ճգնաժամը կապված է նախևառաջ տնտեսական վիճակի հետ: Եթե մեր ազգի լավագույն մասը թողնում է Հայաստանը, բարոյական ճգնաժամի արդյունք է, եթե երիտասարդությունը խուսափում է բանակում ծառայելուց՝ նույնպես: Եթե առաջատար քաղաքական կազմակերպությունը ներկայացնող գործիչը միտինգում հայտարարում է, որ պետության ղեկավարներին անհրաժեշտ է կախել, բարոյական ճգնաժամի հետևանք է: Եվ բարոյական ճգնաժամը միայն այն չէ, որ նա այդպիսի հայտարարություն է թույլ տալիս, այլ այն, որ հավաքված բազմահազար ժողովուրդը ցնծությամբ է այդ ընդունում: Ժողովուրդն այն վիճակում է, որ մի հայն ասում է, թե ուրիշ հայի պետք է կախել, և մյուս հայերը համաձայն են: Դա պետք է մտահոգի հայերի այն խմբին, ովքեր կոչվում են Հայաստանի իշխանություններ, թե ինչ վիճակում են իրենց քաղաքացիները: Դա բացահայտ բայրոյական ճգնաժամ է,  մեղավոր ենք բոլորս՝ և ասողը, և լսողը, և նախևառաջ նրանք, ովքեր լսողներին հասցրել են նման վիճակի: Այդ բարոյական ճգնաժամը ամենաանհանգստացնողն է այսօր:

-Ինչպե՞ս եք պատկերացնում Հայաստանի վաղվա օրը:

-Ես լավատես եմ, և դա ունի իր հիմքերը: Այսօր մենք ապրում ենք ոչ այնքան այսօրվա օրով, որքան փորձում ենք լայն, երկարատև, պատմական ժամանակահատվածի հիմքերը ստեղծել: Ես համոզված եմ, որ ոչ շատ շուտով, բայց պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում կավարտվի, հարցը կլուծվի մեր ազգային շահերից ելնելով: Շատ կարևոր է, թե ներկա, թե ապագա իշխանություններն ինչ դիրքորոշում կունենան Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցում: Վերջին 1-2 տարում իշխանությունների գործունեությունը այդ տեսակետից չի կարելի դրականորեն չգնահատել: Ես, իբրև ընդդիմության ներկայացուցիչ, չեմ կարող չտեսնել գլոբալ առաջադիմությունը մասնավորապես այդ ասպարեզում: Մենք հավատում ենք մեր ժողովրդին, որ ստեղծող, աշխատող ժողովուրդ է, աշխարհի ամենատարբեր երկրներում, ուր կան հայկական համայնքներ, հայերն իրենց աշխատանքով գրավում են արժանավոր տեղեր: Այնուամենայնիվ, իր ստեղծագործական ընդունակությունների բացահայտման առումով մեր ժողովրդի համար լավագույն դաշտը Հայաստանն է, որտեղ ի տարբերություն մյուս պետությունների, ուր օտար միջավայրը մնում է օտար միջավայր, մեր պետությունում մեր ժողովրդի լավագույն հատկությունների բացահայտման հնարավորություններն ավելի մեծ են:

-Ո՞րն է Ձեր սիրած փողոցը Երևանում:

-Ես ընդհանրապես Երևանը սիրում եմ: Ապրում եմ Աբովյան փողոցում, բայց շատ սիրում եմ Սայաթ Նովան ու Թումանյանը: Ծնվել եմ, ապրել ու ապրում եմ Երևանի կենտրոնում, որ ինձ շա հոգեհարազատ է:

-Ձեր նախընտրած թի՞վը:

-Թվերի մեջ խտրականություն չեմ դնում:

-Գու՞յնը:

-Պատկերացրեք, որ սիրում եմ բոլոր գույները, անգամ՝ բոլոր երանգները:

-Ե՞րգը:

-Ես ինձ երաժշտության նուրբ գիտակ չեմ համարում կարող եմ ասել՝ ինչ երաժշտություն եմ սիրում՝ եկեղեցական, երգեհոնային: Երգեհոն շատ եմ սիրում:

-Ինձ թվում էր՝ պիտի ջազ սիրեիք:

-Ճիշտ էր թվում՝ ջազ ևս սիրում եմ: Ես սիրում եմ հայկական դասական երաժշտություն: Այսօր մենք շատ բան կորցնում ենք նաև կատարողական երաժշտության բնագավառում: Այս 2-3 տարին ինչ-որ մեկով, ինչ-որ ոչնչով փորձում են փոխարինել ամբողջ երաժշտական կյանքը: Դա շատ ակնառու է:

-Իսկ որևէ բառ սիրու՞մ եք:

-Այո:

-Ո՞րը:

-Կմտածեմ:

-Փայլուն էր: Ինչու՞ եք ասում, որ ՀՌԱԿ-ը գործարար մարդկանց կուսակցություն է:

-Այո, մենք գործարար մարդկանց կուսակցություն ենք և ես շատ շփումներ եմ ունեցել բազմաթիվ գործարարների հետ և այնպիսի մարդկանց հետ, որ ձգտում են ներկայանալ իբրև գործարար: Գործարար մարդը պետք է անպայման հարուստ լինի, դա ազգի հարստությունն է, ազգային արժեք:

-Կա՞ր հարց, որ չտվեցի:

-Ես միշտ պատրաստ եմ պատասխանել բոլոր հարցերին:

-Ձեր հարցն ինձ:

-Հօգուտ ո՞ր կուսակցության կքվեարկեք առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններում:

-Թեպետ օրենքը դեռ չկա, բայց, կարծում եմ, քվեարկության գաղտնիության իրավունք ես ունեմ՝ քվեարկությունից առաջ ու հետո:

***

2011-ի փետրվարի 24-ին Ռուբեն Միրզախանյանը ընտրվեց Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի ռեկտոր, 2016-ին վերընտրվեց, հիմա միայն դասախոսում է: Իսկ ՀՌԱ՞Կ-ը: 1991-1996-ին եղել է ՀՌԱԿ ատենապետ։ 1999-ին վերընտրվել է: 2001- 2003-ին նույնպես ատենապետել է ՀՌԱԿ-ը: 2003-ից Հայաստանի Թեքեյան մշակութային միության կենտրոնական վարչության նախագահն է։ Կյանք՝ մանկավարժության ու քաղաքականության միջակայքում, բայց ոչ երբեք կենտրոնում: Գուցե իր ընտրությունն էր, գուցե այդպես ստացվեց: Չգիտեմ: Շատ վաղուց չեմ հանդիպել գիտկոմի իմ դասախոսին, որ առաջին դասին ինձ լսարանից դուրս հրավիրեց, իսկ դեկանը՝ վերադարձրեց՝ երկուսն էլ հակառակ իմ ցանկության:

Անահիտ Ադամյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, պետական դասի խորհրդական 2-րդ աստիճանի:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: