Ծանոթ էինք 1000 տարի, ծանոթացել էինք, որքան հիշում եմ, «Գարունում», հետո հանդիպում էինք տարբեր միջոցառումներում, մի քանի բառ փոխանակում, երբեմն կարճլիկ հարցազրույցներ էի անում՝ օրվա թեմայով: Ինձ զարմացնում էր նրա լռել կարողանալու ունակությունը: Պարզապես լռելու:

Մեծամորի թանգարանում ոսկե գորտ կար: Մի օր առաջարկեց գնալ ու գորտին տեսնել: Գորտերի սիրահար չէի՝ հաստատ, անգամ ոսկե, բայց սկսեց այնքան ոգևորված պատմել Մեծամորի թանգարանի ու պեղումների գտածոների մասին, քարեդարի թե բրոնզեդարի բնակավայրերի, նոր քաղաքակրթության, հնարավոր է՝ հայկական անհայտ թագավորության, որ թվում էր՝ ապրել է այն ժամանակ ու ոսկե գորտն էլ իր ձեռքի գործն է:

Համոզեց: Հասանք Մեծամոր, թանգարանում շատ մարդ չկար, ավելի ճիշտ՝ միակ այցելուներն էինք: Մեզ հանգամանալից պատմեցին, թե երբ ու ովքեր են ապրել այդ տարածքում, կենցաղային ինչ իրեր ու զարդեր են ունեցել, ինչպես են այդ իրերը պատրաստվել, ու… գորտը չկար: Իմ անհամբեր հարցին՝ «Իսկ ու՞ր է ոսկե գորտը», պատասխանեցին՝ վերականգնվում է: «Մինչև չտեսնեմ՝ չեմ գնա»՝ պնդեցի ես: Երևի մտածեցին, որ եթե Ղուկաս Սիրունյանի հետ եմ, ուրեմն… իրոք, չեմ գնա: Մեզ ուղեկցեցին տնօրենի սենյակ, բացեցին սեյֆը ու… չէ, գորտը իսկապես սքանչելի էր, շատ իրական ու բնական, մեջքին ինչ-որ նշաններով, եթե դեղին չլիներ, կմտածեիր՝ հիմա ցատկելու է… «Այս տարածքում գորտի պաշտամու՞նք է եղել» հարցիս պատասխանը չունեին, ասացին՝ երևի, հնարավոր է, թե չէ ինչու՞ են գորտ քանդակել: Հա, հենց քանդակել: Կամ էլ՝ կշռաքար է: Իսկ Մեծամորից Երևան ճանապարհին Ղուկաս Սիրունյանը լռեց և միայն Երևան հասնելիս՝ ասաց՝ 31 կիլոմետր լռություն՝ բանաստեղծության թեմա է…

***

Բանաստեղծություն գորտի մասին ոչ նա գրեց, ոչ ես: Ոչ էլ լռության: Այդ տարիներին ես աշխատում էի «Մայրենի» ամսագրում, նա հաճախ էր գալիս խմբագրություն, երբեմն տպագրում էի նրա բանաստեղծությունները, մի քանի ժողովածուներ գրախոսել եմ «Հայաստանի Հանրապետություն»-ում, հիշում եմ հատկապես «Մայրամեն», որ շքեղ բանաստեղծություններ ուներ: Անընդհատ խոստանում էր, որ մեզ՝ խմբագրությունով տանելու է հայրենի Ուջան ու իր իր ձեռքով այնպիսի՛ խորոված է անելու, այնպիսի՛ խորոված, որ կյանքում չենք կերել, որովհետև ինչ պատահի ուտում ենք, իսկ ինքն իր ձեռքով մեզ համար գառ է ընտրել… Ոչ այդ, ոչ որևէ այլ գառան համը չտեսանք: Պարզապես չստացվեց մեր Ուջան գնալը:

***

Հերթական անգամ հանդիպեցինք Ծաղկաձորում՝ Գրողների միության հանգստյան տանը, նա ընտանիքով էր, ես՝ ընկերուհուս հետ: Այլևս ոչ մի գորտ, ոչ մի գառ, հոգնած պոետ էր, որ իմ «Ի՞նչ ես գրում» հարցին պատասխանեց՝ «Կարդում եմ»…

***

2014-ի սեպտեմբերին ես նրա հետ արեցի վերջին հարցազրույցը, որ տպագրվեց
«Իրատես de facto»-ում.

-Ի՞նչ է Ձեզ համար գրականությունը:

-Գրականությունն իմ ապրելու ձևն է, մտածելու, հուզվելու, բարկանալու, հասկանալու, ինքս ինձ հավաքելու, ինքս ինձ շաղ տալու:

-Միայն «ինքս ի՞նձ», թե՞ նաև աշխարհին:

-Ինձ ու աշխարհին: Անսահման տարողունակ, անսահման ըմբռնելի ու անըմբռնելի, ինքս էլ լավ չգիտեմ ձևակերպումը ու չեմ կարծում, թե որևէ մեկն իմանա: Գրականության մասին խելացի մտքեր շատ են եղել տարբեր դարերում, բայց որքանո՞վ են արտահայտում գրականության էությունը, գոյության կերպերը: Գրականությունը, փիլիսոփայությունը, հավատը անքննելիության դաշտում են, մենք միայն կարող ենք մասնակից լինել այդ գոյությանն ու այդ իրականությանը: Ամեն մեկս ինչ-որ չափով, ինչ-որ ձևով, ինչ-որ ժամանակ:

-Մենք տանո՞ւմ ենք, թե՞ տալիս ենք այդ իրականությանն ու գոյությանը:

-Ջանում ենք տալ, բայց եթե վրիպում, սխալներ ենք թույլ տալիս, երևի թե տանում ենք: Այսինքն` կորզում ենք ուրիշների ստեղծածից: Տարիներով է կուտակվում ճաշակը, որ բարձրագույն հոգեվիճակը, կոնկրետ իրավիճակը, բառերի, խոսքի հոսքը կարգավորում է ու մղում կատարելության:

-Կարելի՞ է այդ ճաշակն անվանել արժեհամակարգ:

-Արժեհամակարգը հավիտենական է, այսօրվա մեջ չի ձևավորվում ու այսօր չի ավարտվում: Քանի՞ տասնամյակ Չարենցը չկա, բայց իր գրականությունը կա, իր գեղարվեստի բարձրագույն չափանիշները կան ու անանց են: Նրա և մյուս մեծերի: Եթե այսօր ինձ բանաստեղծություն են բերում կարդալու, ես կարդում եմ` աչքիս առաջ ունենալով այն արժեքները, որ ստեղծվել են նախկինում: Ես չեմ ասում բոլորը պիտի Չարենց լինեն, դա բոլորովին այլ խնդիր է, բայց նրա լույսը պետք է լինի: Լուսինը լույս չունի, արտացոլում է արևի լույսը, բայց մեզ լուսավորում է: Ես չեմ ասում, որ այսօրվա հեղինակը արեգակ պետք է լինի, բայց իր լույսը պետք է ունենա: Եթե կա այդ լույսը, ուրեմն կա չափանիշը:

-Չարենցին և իր ժամանակներում, և հետո շատ տարբեր էին ընկալում` միշտ վերցնում էին այն, ինչ իրենց այդ պահին պետք էր: Հիշեցնե՞մ մուժիկի, Լենինի ու Ալիի, խելագարված ամբոխների Չարենցին, «Նավզիկեի» Չարենցին, «Լեռան քարոզի», «Մահվան տեսիլի», ի վերջո «Գիրք ճանապարհիի»...

-Այո, բայց չե՞ք ընդունում, որ բոլորի հեղինակն էլ Եղիշե Չարենցն է, նույն Չարենցը: Վիթխարի Չարենցը: «Լենինն ու Ալին» հրաշալի գործ է, նույնը` «Ամբոխները խելագարվածը»: «Ասպետականը»: «Ռոմանս անսերը»: Նայե՞լ եք ծովին օրվա տարբեր պահերին: Նույն ծովն է, նույն չափերի մեջ, բայց մի տեղ ալեկոծ, մի տեղ` հանդարտ, մի տեղ` վարդագույն, մի տեղ` կանաչ, մի տեղ` սպիտակ, մի տեղ` կապույտ: Մեկ` տեղատվության մեջ, մեկ` մակընթացության: Ամենատարբեր վիճակներում նույն ծովն է: Իսկական գրողը այդպիսին պետք է լինի: Աշխարհն ինչքան փոխվեց հենց մեր աչքի առաջ, ինչքան իրադարձություններ եղան մեր ազգային ճակատագրում ու համաշխարհային ասպարեզում, բայց գրողներ կան, որ անցյալ դարի 80-ականներին երգած իրենց մրմունջները շարունակում են մինչև հիմա: Ես դա չեմ հասկանում: «Հայր մերը» 2000 տարի հնչում է, տարբեր լեզուներով, տարբեր հոգեվիճակներում ու ամեն լեզվով, ամեն ժողովրդի համար իրենն է դառնում` նոր ժամանակներում ու նոր իրավիճակներում: Մեռած տեքստ չէ, որ 2000 տարի առաջ գրվել, ինքնաբերաբար կրկնվում է: Ես չեմ հասկանում այն հեղինակներին, ում համար դա պատմություն է: Փողոց, աղմուկ, հեղափոխություն, պատերազմ, խաղաղություն, իսկ իրենք շարունակում են նույն գեղգեղանքը: Պատմությունը մարդուն տրվում է իր ուրույն կերպարանքով, ու դու պարտավոր ես դուռդ բաց պահել, ոչ թե նայես` ով է, ու եթե քո ուզած մարդը չէ, դուռը չբացես:

-Մենք վախենո՞ւմ ենք մեր պատմությունից:

-Մենք վախենում էինք: Մինչև Շուշիի գրավումը մենք վախենում էինք «թուրք» բառից, թուրքը կգա, կմորթի, կսպանի, կջարդի: Թուրքի կերպարը շատ առարկայական էր, ու մենք վախենում էինք: Պատմության մեջ մեր ելակետը եղել է պարտությունը, պարտության ելակետով քո էսթետիկական կառույցը չի կայանա: Գերմանացիներն էլ պարտվեցին երկու անգամ: Գուցե նրանց համար պարտությունը ուրիշ իմաստ ուներ: Մենք պարտվում ենք մեր պատմությամբ, մեր ասքերով, մեր երազներով, իսկ գերմանացիները պարտվեցին, Գերմանիան ավերվեց, միլիոնավոր զոհեր տվեց, կիսվեց, բայց հետո միավորվեց, չէ՞, հզորացավ, գերմանական ոգին նորից բարձրացավ: Իսկ գերմանական ոգին Շիլլերն է, Գյոթեն, Բեթհովենը, Մոցարտը, Կանտը, Հեգելը, Թոմաս Մանը` վիթխարի, տիեզերաչափ մտածողություն: Մեր մտածողությունը չի հաղթահարում ճզմվածությունը, չի կարողանում գետնատարած վիճակից բարձրանալ:

-Նորից վախենո՞ւմ ենք:

-Մեր ինքնության ճանապարհը այդ վախը պիտի հաղթահարի, ու մենք պիտի մեծանանք:

-Մի քանի հազար տարվա գոյությունից հետո դեռ չափահաս չե՞նք դարձել:

-Ոչ, չմեծացանք, չկարողացանք մեծանալ. մեղքը ոչ մեկի վրա չբարդենք: Այդպես եղավ: Ես վերջերս նորից կարդացի մի գիրք, որ կարդացել էի 1983-ին, Վարդան Գրիգորյանի «Դար կորստյան» վեպը: Մեր ժողովրդի ճակատագիրը, մեր պարտությունների հոգեբանությունը, ընթացքը, անկումը, կյանքն ու մահը, սերը, տառապանքը, մարդ լինելու իրողության շուրջ մեր տուրևառությունները, որ հազար անգամ մեծ ու փոքր տարբեր հեղինակներ գրել են, բայց մեր տեսակի զննում այնպես, ինչպես արել է այդ տղան 23-24 տարեկանում, ես չեմ հանդիպել, չկա այդպիսի ճշմարտություն: Ինչ խորազնին ու ինչ փայլուն:

-Տարիներ առաջ նրա գիրքը կարդալիս ես էլ ինձ ոչ սպանված, ոչ բռնաբարված, ոչ կողոպտված, ոչ պարտված տեսակ չեմ զգացել` հակառակ ամեն ինչի:

-Այո, հայացքի հզորությունը դա է, գրում է, ու հաղթանակ էլ չկա, Անիի կործանումն է, վաճառում են` թագավորն իր հերթին, հոգևորականն` իր, բոլորը, մեկը` գիտակից, մեկը` խաբված, բայց հերոսը քեզ ապրելու հույս է տալիս, ու մարդ իրեն տանջամահված, խոցված, պարտված չի զգում: Դու փակում ես գիրքն ու ուզում ես ապրել: Գրականությունն ընդհանրապես պիտի մարդուն ապրելու հույս տա: Գրականությունը մեծ հաշվով մխիթարություն է, որովհետև մարդը տիեզերական անսահմանության, կյանքի անհասկանալիության առաջ պիտի մենակ չմնա, մարդը պիտի հասկանա կյանքն ու մահը: Ինչպես հիվանդին խնձոր ես տալիս, հույս ես տալիս այդ խնձորով, քաղցրություն, քո ջերմությունը, բայց այդ խնձորը դու պիտի աճեցրած լինես:



-Քաղաքականությունը թողնո՞ւմ է այդ խնձորն աճեցնես, թե՞ շեղում է գրականությունը:

-Գրականության մեջ քաղաքականություն պիտի լինի, չի կարող չլինել, քաղաքականությունը կյանքիդ մի մասն է, ինչպե՞ս կարող է գրականության մեջ չլինել: Թորած թեմաներ չկան, թորած հայացք չկա:

-Քաղաքականությունը ազդում է գրականությա՞ն, թե՞ գրողի վրա:

-Ես երեք տարի եղել եմ կուսակցական` ՀՅԴ անդամ, թղթով ու թանաքով, հետո հասկացա, որ ոչ մի կապ չունեմ կուսակցություն երևույթի հետ: Նրանք տալիս են-առնում են, քննում-զննում են, ես այդ խնդիրներին կարող եմ անդրադառնալ իմ կերպ, բայց ոչ հրապարակավ, կուսակցական վեճ ու կռիվներով, ու անգլիական ձևով հեռացա ՀՅԴ-ից: Եթե մարդը և կուսակցական է, և գրող է, անպայման դառնում է կուսակցական գրող: Հնարավոր չէ, որ չդառնա ու պիտի ձերբազատվի, որ մնա գրող:

-Մեր բոլոր պատմիչներն էլ` Խորենացուց սկսած, գաղափարայնացված պատմություն են թողել, այսօրվա բառապաշարով` խիստ կուսակցական գրականություն, որտեղ կուսակցության դերում հանդես է եկել պատումի պատվիրատուն:

-Այո, բայց նրանց «կուսակցականության» հիմքում հայրենիքն է եղել:

-Ոչ, հայրենիքի խիստ պատվիրված ընկալումն է գերակշռել: Խստագույնս կրոնական ընկալման այդ տեսանկյունից որքանո՞վ է երևացել հայրենիքը Փարպեցուն, Եղիշեին, միջնադարի պատմիչներին:

-Քիչ, նրանք ավելի շատ ցանկացել են ամրացնել քրիստոնեությունն այս հողի վրա ու իրենց խնդիրը կատարել են: Եվ լավ են կատարել, հաջողությամբ:

-100 տարի առաջ` 1914-ին, Վահան Տերյանը գրեց «Հոգևոր Հայաստանը» և «Հայ գրականության գալիք օրը»: Մեկ դար հետո այդ անկյունաքարային, ծրագրային, խիստ արդիական հրապարակումներից  ինչո՞ւ առաջ չենք գնացել, ինչո՞ւ այսօր էլ մեր հայրենասիրությունը մնում է զոոլոգիական, շենքերի հայրենասիրություն, ու այսօր էլ չգիտենք Հոգևոր Հայաստանի տեղը:

-Տերյանը երբ գրում էր այդ հոդվածները, Հայաստան դեռ չկար որպես անկախ պետություն, բայց նա իմաստուն էր այնքան, որ դրեց հոգևոր հայրենիքի խնդիրը, նյութից դուրս իրողության գոյության, որ նյութից զորեղ է: Այս աշխույժ գզվռտոցի քաղաքում դե հասկացրու իշխանություններիդ, որ կա հոգու վերուվարում, հոգու նժարում, չեն հասկանում:

-Իշխանությունը չի ընկալում ի պաշտոնե, ժողովուրդն ընկալո՞ւմ է:

-Ոչ, ժողովուրդը այս հարցում գնում է իշխանության հետևից:

-Ո՞րն է այդ ընթացքում մտավորականի դերը:

-Գրողը գրող մնա, նկարիչը` նկարիչ, դերասանը` դերասան, ու այդպես: Մնա ինչ կա ու չդավաճանի ինքն իրեն:

-Մարտիրոս Սարյանը 1915-ին ծաղիկներ էր նկարում…

-Իսկ ինչո՞վ պատասխաներ 1915 թվին Մարտիրոս Սարյանը: Նա եկավ Էջմիածին ու խելագարվեց, հետո երկար բուժվում էր: Ի՞նչ աներ: Ես չեմ կարծում, թե հիմա բոլորս նստենք հրապարակախոսական հոդվածներ գրենք, մեր կյանքը կփոխվի:

-Հա, Պատկանյանն էլ մի կյանք գրեց, ու կյանքը չփոխեց:

-Մարդը վառվեց իր հրապարակախոսության մեջ, այսօր իբրև բանաստեղծ չեն հիշում կամ շատ քիչ են հիշում: Մեր ժողովուրդը սիրում է գրողին տեսնել առաջամարտիկ, սուրը ձեռքին, ու անընդհատ հարցնել` բա դուք ի՞նչ եք մտածում, էս կյանքը փչացավ, բա դուք ի՞նչ եք մտածում:

-Իսկապես, ի՞նչ եք մտածում:

-Գրում եմ, կոչվում է «Խոտերը»: Անիրավություններից, այս կյանքի հազար ու մի խայտառակ իրողություններից հետո, ինչպես պատահեց Նոյի ժամանակ, հիմա խոտեր են աճում պայմանական քաղաքում, աճում են այնքան, որ բարձրանում ու փակում են ամեն ինչ` մարդ, փողոց, քաղաքականություն:

-Խոտերից հետո ի՞նչ է աճելու:

-Այդ խոտերը նույն ջրհեղեղն են, ու մի քանիսն էլ կան, որ ցանկապատի վրա կռիվ են անում, այդ ցանկապատով պիտի կառուցվի տապան, որ խոտերից վերև բարձրանան, ոմանք կփրկվեն, ես պիտի մտածեմ, թե ովքեր պիտի փրկվեն:

-Մովսեսը 40 տարի պտտվեց անապատում, մանանայով կերակրեց իր ժողովրդին, երբ հասան Ավետյաց երկիր, ինքը մնաց անապատում, ացտեկների աստվածներն էլ իրենց ժողովրդին պտտեցին ողջ երկրով` մինչև Թենոչտիտլան հասնելը, ու երբ հասան, հին աստվածները քար դարձան: Ձեր տապանում ովքե՞ր կարող են փրկվել:

-Նոր մտածողության մարդիկ:

-Իսկ մեր ազնիվ ցե՞ղը, գնա-կորչի՞:

-Մեր ազնիվ ցեղից ծնվում է մեր ազնիվ ցողունը: Անպայման պետք է նոր մտածողության ընթացք լինի մեր պատմության մեջ, մեր այսօրվա գոյության մեջ, ինչ կա` շատ է հնացած, չի հնչում, նորագույն պարտադրանքներն էլ սպառել են իրենց, մամռակալել են: Ես չեմ կարծում, որ այդ մամուռը հետ քաշվի: Հազար ու մի միջոցառումներ են անում մշակույթի նախարարությունը, կրթությանը, բայց փաստ է, որ մարդիկ հեռացել են ընթերցանությունից, չեն կարդում: Ծանոթներիցս մեկն ասաց, որ Համո Սահյանի գիրքը գնել է 100 դրամով, ես այն մարդկանցից եմ, որ վիրավորվում եմ մեր գրականության համար: Նշանակում է` բովանդակությունը 100 դրա՞մ է գնահատվում:

-Ոչ, ես էլ այն մարդկանցից եմ, որ ասում եմ` ոչ: Եթե բովանդակությունը 100 դրամ է, Ձեր ցողունները չեն ծլարձակելու, միֆական է Ձեր տապանը:

-Եթե դա սոսկ լավատեսություն չէ, ուրեմն տապանը պիտի կառուցվի:

-Մհերի դուռը բացե՞լ ենք:

-Իհարկե` ոչ: Էպոսի պայմանը շատ մեծ խորհուրդ ունի, հեքիաթ է` ցորենը ե՞րբ կդառնա մասուրի չափ: Չի դառնա: Ժողովուրդը հեքիաթ է դրել, որ հավատանք ու սպասենք: Մհերը մեր ուժի, ինքնության կրողն է, բայց փակված է, մեր նոր ժամանակներում մի թեթև երևաց, բայց չեմ կարծում, թե կոդը բացված է, բացված չէ, որովհետև Մհերը, ուժը կրելուց բացի, բարոյականության կրողն է, մեր բարոյականության, աշխարհում ապրելու կերպի, իրար սիրելու, հանդուրժելու, հազար ու մի իրողության կրողն է: Էպոսն այդպիսին է կերտել Մհերին, հայ մարդու ֆենոմենը` ինչպիսին պիտի լինենք: Այդպես էլ ապրել ենք` մեր զարկերը բաշխել ենք, խռովել` գնացել ենք: Դասեր կան, որ դեռ չենք սովորել և ներկա` նյութականացման ժամանակներում մենք ավելի փոքրանում ենք մեր աչքում, մենք փոքրանում ենք առատության մեջ, որը խորհուրդ չունի իր ներսում: Ես մի աշխարհում եմ մեծացել, որտեղ հարստությունն ու աղքատությունը բոլորովին ուրիշ ընկալում ունեին: Գովնդ պարը գիտե՞ք: Այնքան հպարտություն կա այդ պարի մեջ, վեհություն, ուս ուսի տված` դանդաղ ու համառ գնում ենք, առաջ ենք գնում` դանդաղ ու համառ: Պարում էինք բոլորս` ով տանը երկու բոքոն ուներ, ով մի քանի պարկ ալյուր ուներ, ով ղավուրմա ուներ, ով ոչինչ չուներ: Հիմա կգտնե՞ք, որ բոլորը մի պարի մեջ լինեն, հիմա ամեն մեկն իր պարն է պարում: Այդ պարի մեջ էր ուժն ու զորությունը իրար հետ լինելու: Շատ ենք խոսում այդ մասին ու դեռ շատ ենք դրանից հեռու:

-Ո՞վ է այսօր մեր գրականության հերոսը:

-Գրականության հերոսը մեր կյանքի հերոսն է ու կյանքի հետ մեկ ամբողջություն պետք է լինի: Լերմոնտովի Պեչորինը իր ժամանակի խտացումն էր` ազնվական, երիտասարդ, կին, գինի, թղթախաղ, մենամարտ… Ժամանակի երիտասարդության մտածողության նյութը դա էր, ու հեգնանք կար վերնագրում` նա՞ է մեր ժամանակի հերոսը: Մեր ժամանակի հերոսը նա է, ով կարողանում է հասնել Եվրոպա, Ամերիկա և տնավորվել, հարստություն կուտակել:

-Մեր կյանքի՞ հերոսն է, թե՞ գրականության:

-Գրականության հերոսը կարո՞ղ է այլ լինել կյանքի հերոսից:

-Գրականության հերոսը ինձ պիտի տա ոչ թե իմ ճղճիմ ներկան, այլ իդեալ, ու ցույց տա` ինչպես հասնեմ իդեալին: Եթե ոչ, իմ ինչի՞ն է պետք գրականությունը, կյանքը ես այնպես էլ գիտեմ` մի քիչ լավ, մի քիչ վատ:

-Իհարկե, գրականությունը պետք է վայրագ իրականության դեմ կանգնի, բոլորս էլ գիտենք այդ կյանքի ապականիչ կողմերը: Այսօրվա գրականության մեջ փոքրիկ կռիվներ կան այդ ամենի դեմ:

-Հաղթակա՞ն կռիվներ, թե՞ վիճակ արձանագրող:

-Երբեմն հաղթական, երբեմն` ոչ այնքան: Շատ հաճախ պարտությունն էլ է իդեալ տալիս, որովհետև ծիծաղելի կլինի հաղթանակը, երբ գիրքը փակում ես, փողոց ես դուրս գալիս, ու տեսնում ես, որ այդ գիրքը սխալ է, ստել է քեզ: Ու չես հավատում: Կան գրողներ` փայլուն գրողներ, որ ունեն էսթետիկական ու գրողական իդեալ, որը պաշտպանելու համար գրիչ են վերցնում` ինչքան էլ կյանքը այլանդակ հղումներ անի, գրողը գրում է, որովհետև մեզ վրա էլ է արև բացվում, Աստծո աջը դեռ մեզ վրա է, արժի ապրել, ու կյանքը փառահեղ է: Ու պետք է գրել:

***

Հարցազրույցի օրը ես նրան էի նվիրել իմ երկու գրքերը՝ «Հիմնականի հիմնականը»՝ Եղիշե Չարենցի մասին, և ՙԵս դուռն եմ՚, ասել էի՝ կկարդաս, հարցեր եմ տալու, բայց երբ համարյա մեկ ամիս հետո զանգահարեց՝ զարմացա, չէի սպասում, որ կարդալու է: Իսկ նա առանց պայմանականությունների ու պատշաճությունը պահելու, ինչպես 1000 տարի առաջ, երբ լավ ընկերներ էինք, ասաց. ՙԴու հիմար ես, չէ, չէ, մի ընդհատի, թող խոսեմ: Դու հիմար ես, որ կյանքդ վատնել ես ինչ-որ անհեթեթ հոդվածներ գրելու վրա, երբ կարող ես այնպես գրել, որ ոչ ոք չի կարող: Դու կողոպտել ես քեզ, ինձ, մարդկանց, որ չգիտեն, որ կարող է լինել այսպիսի գրականագիտություն ու այսպիսի գրականություն՝ Աստծո մասին՝ մարդու համար, մարդկային լեզվով՚: ՙԵս հիմար եմ, դու խելոք ես, գրախոսի, գրի՝ ինչ ասացիր ու տղա ես՝ տպագրի՚՝ պատասխանեցի: Չգրեց, իհարկե, դա մեր վերջին խոսակցությունն էր…

***

Ղուկաս Սիրունյանը վախճանվեց 68 տարեկանում՝ 2017-ի հուլիսի 1-ին:  

Ու հիմա հիշում եմ ոչ այնքան նրա բանաստեղծությունները, նրա պատմությունը՝ ինչ սքանչելի երևույթ է մանկական գրականությունը կամ՝ ոնց է տարվել թվերով ու ինչ իմաստուն լիցք ունեն թվերը, որ մարդիկ չեն հասկանում, ինչու բանաստեղծությունից արձակ անցավ՝ ՙԵս էլ խելքի եկա՚, ունկերումս լացախառն նրա ձայնն է, որ իմ հիմար հարցին՝ «Էն աշխարհում էս աշխարհից ի՞նչ ես հիշելու», պատասխանեց. «Անիծյալ լինի հոկտեմբերի 27-ը, ջնջվեր-վերանար էդ օրը, թող 26-ից հետո 28 գար: Վազգենը հիմա պիտի ողջ լիներ, որ քո ու ինձ նմանների կյանքը իմաստը չկորցներ: Որ Հայաստանը էսքան չխեղճանար ու պետություն դառնար, մնացինք երկիր»: Եվ դա 2020-ից շա՛տ առաջ: Գուցե բանաստեղծներն իսկապես իրենց ներկայում զգում են ուրիշների ապագան…

Անահիտ Ադամյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, պետական դասի խորհրդական 2-րդ աստիճանի:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: