Մեդիամաքս-ի «Երեւան. XX-րդ դար» հատուկ նախագծի այսօրվա «հերոսը» Պոնչիկանոցն է եւ այն բնակելի շենքը, որտեղ տեղակայված է հանրահայտ սրճարանը:

Աշխատելով այս նյութի վրա, շատ նոր բաներ իմացանք: Երբեք չէինք պատկերացնի, որ 1965 թվականին Երեւանի երիտասարդները Հայոց Ցեղասպանության 50-րդ տարելիցի միջոցառումները քննարկում էին նաեւ Պոնչիկանոցում: Կինեմատոգրաֆիստների միության նախագահ Ռուբեն Գեւորգյանցի շնորհիվ հետաքրքիր պատմություններ իմացանք շենքի բնակիչների` հայ կինոյի մեծերի մասին: Անչափ հետաքրքիր էր զրուցել շենքի նախագծի հեղինակի` Հայաստանի առաջին կին ճարտարապետի, 104-ամյա Աննա Տեր-Ավետիքյանի հետ: Հուսով ենք, որ հաճույքով կկարդաք այս նյութը:

Լուսանկարիչ Արմեն Խանոյան` կրեմով պոնչիկը շատ էինք սիրում

Եթե դպրոցում ազատ ժամեր էին լինում, վազում էինք Պոնչիկանոց: Երկու տեսակի պոնչիկներ կային՝ կրեմով եւ ջեմով: Ավելի ուշ սկսեցին նաեւ «պիշկաներ» պատրաստել: Ջեմովն արժեր 3 կոպեկ, կրեմովը՝ 5 կոպեկ: Կրեմովը շատ էինք սիրում, պատվիրում էինք ոչ թե հատով, այլ «սինիով»: Այնտեղի վաճառողուհին՝ Ծովիկը, մեզ ճանաչում էր: Երբ տեսնում էր, միանգամից հարցնում էր. «Քա՞նի հատ սինի բերեմ»:

Շատ էինք զարմանում, երբ հանդիպում էինք այնտեղ մեր դասատուներին: Այն ժամանակ մեզ համար դասղեկին դպրոցից դուրս հանդիպելը,   այն էլ Պոնչիկանոցում` պարզապես անհավատալի էր թվում: Պոնչիկանոց սիրում էինք գնալ նաեւ ինստիտուտի  տարիներին: Չնայած այն համարվում էր Պոլիտեխնիկի ուսանողների սիրված վայրը, մենք՝ Ժողտնտեսության ինստիտուտի ուսանողներս, ոչ պակաս էինք սիրում այնտեղ գնալ:

հուշեր

Ռուբեն Գեւորգյանց. մանկությունս անցել է այդ շենքում

Մանկությունս անցել է այդ շենքում, որտեղ մեծամասամբ բնակվում էին կինոգործիչների ընտանիքները` տունն ի սկզբանե նախատեսված էր կինեմատոգրաֆիստների համար: Մենք տեղափոխվեցինք այնտեղ 1950թ-ին` շենքի հանձնումից անմիջապես հետո: Մեր հարեւաններ էին Համո Բեկնազարովը, նրա եղբայրը, օպերատոր Ի.Դիլդարյանը (“Նվագախմբի տղաները”), ռեժիսոր Է. Քարամյանը, ռեժիսոր եւ սցենարիստ Հենրիկ Մալյանը, ռեժիսորներ Գրիգորի Մելիք-Ավագյանը եւ Գրիգոր Բալասանյանը: Ի դեպ, վերջինս նկարահանել է Թամանյան դիվիզիայի մուտքը Բեռլին: Իրականում Թամանյան դիվիզիան չպետք է մտներ Բեռլին, սակայն Բալասանյանին հաջողվել էր մտնել մարշալ Բաղրամյանի մոտ եւ համոզել նրան նկարահանել այդ պատմական կադրերը: ավելին

Մանկությունս անցել է այդ շենքում, որտեղ մեծամասամբ բնակվում էին կինոգործիչների ընտանիքները` տունն ի սկզբանե նախատեսված էր կինեմատոգրաֆիստների համար: Մենք տեղափոխվեցինք այնտեղ 1950թ-ին` շենքի հանձնումից անմիջապես հետո: Մեր հարեւաններ էին Համո Բեկնազարովը, նրա եղբայրը, օպերատոր Ի.Դիլդարյանը (“Նվագախմբի տղաները”), ռեժիսոր Է. Քարամյանը, ռեժիսոր եւ սցենարիստ Հենրիկ Մալյանը, ռեժիսորներ Գրիգորի Մելիք-Ավագյանը եւ Գրիգոր Բալասանյանը: Ի դեպ, վերջինս նկարահանել է Թամանյան դիվիզիայի մուտքը Բեռլին: Իրականում Թամանյան դիվիզիան չպետք է մտներ Բեռլին, սակայն Բալասանյանին հաջողվել էր մտնել մարշալ Բաղրամյանի մոտ եւ համոզել նրան նկարահանել այդ պատմական կադրերը:

Առաջին հեռուստացույցը շենքում հայտնվեց Քարամյանի բնակարանում եւ մենք` 10-12 երեխաներ, առանց հրավերի, գնում էինք իրենց տուն` հեռուստացույց դիտելու: Ի՞նչ անեին, ստիպված դուռը բացում էին եւ ներս հրավիրում: Շատ ենք օգտվել նաեւ Քարամյանի գրադարանից` դետեկտիվների ֆանտաստիկ հավաքածու ուներ:

Քարամյանի երկրորդ կինը`Լյուսյան, ազգությամբ ռուս էր: Նա հանրահայտ Կիոի կրկեսի նախկին արտիստուհի էր: Շատ գեղեցիկ էր: Ի դեպ, շենքում շատերի կանայք ազգությամբ հայ չէին: Կինեմատոգրաֆիստների կանայք ընկերություն էին անում միմյանց հետ եւ պարբերաբար հավաքվում էին շենքից ինչ-որ մեկի տանը` թեյելու:

 

Ճարտարապետ Ռուբեն Հասրաթյան` Պոնչիկանոցը ակումբ էր, մտքերի փոխանակման շտաբ

Պոնչիկանոցը Երեւանում առաջին սրճարաններից էր: Այն շատ դրական լիցքեր հաղորդեց երեւանցիներին: Նրանք հպարտանում էին, որ Երեւանը ԽՍՀՄ-ի առաջին քաղաքներից էր, որը սրճարան ունեցավ:

Շատ երիտասարդ էինք, երբ Պոնչիկանոցը բացվեց: Կուրսի տղաներով եկանք տեսնելու: Սուրճ հասկացողությունը այն ժամանակ Երեւանում չկար, միայն սփյուռքից եկածներն ունեին: Սուրճի սարքի առաջին հունգարական մեքենան հենց այստեղ դրվեց: Հին սրճարանում փայտե դռներ կային, որոնք ապագայում փոխարինվեցին մետաղականով: Նման փայտե դռներ նույնիսկ Թիֆլիսում չկային: Սրճարանում բարերի կահույքը հիշեցնող բարձր աթոռներ ու սեղաններ էին դրված: Երեւանցիները երկար սովորում էին, թե ինչպես հարմարվել այդ բարձր աթոռներին:

1999թ. Լուսանկարը՝ “Գրանդ Քենդի”-ի արխիվից:

2010թ. Լուսանկարը՝ “Գրանդ Քենդի”-ի արխիվից:

Ի դեպ, հենց ժողովուրդը անվանեց այս սրճարանը “Պոնչիկանոց”: Նախկինում այդտեղ հացի խանութ էր:

Մի օր այնտեղ էինք. մոտ 40 տարեկան մի մարդ էր նստած: Ծխախոտը հատակին նետեց, կողքի սեղաններից 16-17 տարեկան մի երիտասարդ մոտեցավ նրան ու շատ խիստ ձայնով նախատեց` “Չես ամաչում, շուտ բարձրացրու”: Նա տեղից վեր կացավ, ներողություն խնդրեց ու բարձրացրեց ծխախոտը: Հետո տղայի հետ միասին դուրս եկան: Բոլորս անհանգստացանք, պարզվեց, որ այդ անձնավորությունը տեղական ազդեցիկ “հեղինակություններից” է: Քիչ անց տղան ժպտալով ներս մտավ ու պատմեց, որ այդ մարդը դրսում ասաց նրան` “Ապրես, այդպես տիրություն արա Երեւանին”: Ասացինք նրան, թե ում հետ է խոսել` տղան խառնվեց իրար, անհանգստացավ: Այդ մթնոլորտը նույնիսկ նման մակարդակի մարդկանց մոտ էր արթնացնում ուշադրությունը Երեւանի հանդեպ:

1963-64 թվականներին Պոնչիկանոցի տնօրենը մոտ 40 տարեկան շատ գեղեցկադեմ մի տղամարդ էր` ազդեցիկ դիմագծերով, ընտիր հագուկապով, սպիտակ փողկապով: Շատ խիստ անձնավորություն էր ու մաքրությունը խստորեն պահպանում էր:

Պոնչիկանոցը ակումբային բնույթ սկսեց կրել ու հավաքատեղի դարձավ ուսանողության համար: Կոնսերվատորիայի մոտ գտնվելը մեծ դեր ուներ, այնտեղ գեղեցիկ աղջիկներ էին սովորում, պոլիտեխնիկի, “Զոովետի” ու Գյուղատնտեսականի տղաները մագնիսի նման հավաքվում էին Պոնչիկանոցում:

Ուսանողները այստեղ ժամերով նստում էին` ինչ-որ բան քննարկում, բանավեճում: Պոնչիկանոցը մի ակումբ էր, շտաբ՝ մտքերի, գաղափարների փոխանակման վայր: 

1999թ. Լուսանկարը՝ “Գրանդ Քենդի”-ի արխիվից:

2000թ. Լուսանկարը՝ “Գրանդ Քենդի”-ի արխիվից:

2010թ. Լուսանկարը՝ “Գրանդ Քենդի”-ի արխիվից:

Ճանաչված արվեստագետները եւս գալիս էին Պոնչիկանոց, մասնակցում քննարկումներին, հանդիպում էին իրենց ուսանողներին ու շփվում երիտասարդության հետ:

1965 թվականին Պոնչիկանոցը շատ մեծ դեր ունեցավ երեւանյան կյանքում: Երեւանցիները նախապատրաստվում էին Ցեղասպանության 50-րդ տարելիցին: Դա կարելի է համարել առաջին ազգային պոռթկումը եւ Պոնչիկանոցը իր ուրույն դերը խաղաց: Ապրիլի 24-ից երկու-երեք օր առաջ Պոնչիկանոցում անընդմեջ հավաքներ էին լինում, ծրագրավորվում էին միջոցառումները, ժողովրդի հավաքները եւ այլն:

1966 թվականին տղաներով իջնում էինք փողոցով: Տեսանք, որ Պոնչիկանոցի մուտքի մոտ, նաեւ ներսում, սովորականից ավել տղաներ են հավաքվել: Հարցուփորձ արեցինք, պարզվեց` Գրոզնի են գնում` Երեւան-Կայրատ ֆուտբոլային հանդիպմանը` Պոնչիկանոցը կրկին հանդես եկավ որպես հավաքատեղի:

հուշեր

Ռուբեն Գեւորգյանց. КГБ-ի խորհրդավոր բնակարանը

Մի հետաքրքիր բնակարան կար` երեքհարկանի էր: Այնտեղ կինոմեխանիկ էր ապրում: Ռազմաճակատից իր հետ коляска-ով մոտոցիկլետ էր բերել եւ շատ էր սիրում բակում զբաղվել դրանով: Երբեմն, նստեցնում էր մեզ եւ քաղաքով քշում: Իսկ շենքի կենտրոնական մասում մի բնակարան կար, որը մշտապես դատարկ էր: Բոլորը գիտեին, էր այն КГБ-ին է պատկանում` հենց մեր շենքի դիմացը գտնվում էր Սովետական Հայաստանի ղեկավար Արուտյունովի տունը: Հետագայում այն դարձավ Կառավարության Ընդունելությունների տունը եւ երբ այնտեղ հյուրեր էին ընդունում, հաճախ ոչ միայն այդ բնակարան, այլ նաեւ մեր շենքի այլ բնակարաններ այցելում էին КГБ-ի աշխատակիցները եւ այնտեղից վերահսկողություն էին իրականացնում: ավելին

Մի հետաքրքիր բնակարան կար` երեքհարկանի էր: Այնտեղ կինոմեխանիկ էր ապրում: Ռազմաճակատից իր հետ коляска-ով մոտոցիկլետ էր բերել եւ շատ էր սիրում բակում զբաղվել դրանով: Երբեմն, նստեցնում էր մեզ եւ քաղաքով քշում: Իսկ շենքի կենտրոնական մասում մի բնակարան կար, որը մշտապես դատարկ էր: Բոլորը գիտեին, էր այն КГБ-ին է պատկանում` հենց մեր շենքի դիմացը գտնվում էր Սովետական Հայաստանի ղեկավար Արուտյունովի տունը: Հետագայում այն դարձավ Կառավարության Ընդունելությունների տունը եւ երբ այնտեղ հյուրեր էին ընդունում, հաճախ ոչ միայն այդ բնակարան, այլ նաեւ մեր շենքի այլ բնակարաններ այցելում էին КГБ-ի աշխատակիցները եւ այնտեղից վերահսկողություն էին իրականացնում:

Մեր սիրելի վայրը շենքի վերնահարկն էր: Այնտեղ էինք կիսվում գաղտնիքներով, պահում “ամենաթանկարժեք” իրերը, նույնիսկ տիկնիկային թատրոն ունեինք: Թղթազանգվածից (папье-маше) տիկնիկներ էինք պատրաստում եւ իսկական բեմադրություններ դնում: Իսկ տիկնիկներ պատրաստել եւ բեմադրել մեզ սովորեցրել էր մի աղջիկ, որը աշխատում էր սցենարիստ Լեւոն Ղարագյոզյանի տանը:

 

Մի անգամ հանդիպեցինք Թիֆլիսի ճարտարապետականի ուսանողների հետ: Ինձ համար այնքան հաճելի էր լսել, թե որքան մեծ նախանձով էին խոսում այն մասին, որ Երեւանը նման հավաքատեղի ունի: Նրանք ասում էին, որ մենք 50 տարով նրանցից առաջ ենք անցել: Շատ զարմացած էին, որ տղաներն ու աղջիկները կարող էին հավաքվել միեւնույն վայրում` առանց միջադեպերի:

Կենտկոմի քարտուղար Յակով Զարոբյանը նպաստեց այդ սրճարանի բացմանը. նման թվացյալ մանր շտրիխներով երեւանցիների մեջ արթնացնում էր ազգային ինքնագիտակցությունը, հպարտությունը, արժանապատվությունն ու ժողովրդի միջից դուրս էր գալիս վախը: Թվում է, թե Պոնչիկանոցը ընդամենը վայր է, բայց ես այդպես չեմ կարծում: Երեւանը առաջին քաղաքներից մեկն էր, որտեղ  երիտասարդությունը ունեցավ մի վայր, որտեղ համարձակորեն ու անկաշկանդ կարող էր խոսել քաղաքականությունից, մշակույթից, դժգոհություններից:

Պոնչիկանոցի տակը փուռ կար: Լույս չեղած տարիներին մեր թաղի տղերքը աշխատացրեցին այն: Ընտիր մատնաքաշ էին թխում: Մեզ ասացին, որ կարող ենք ուշ գիշերը գնալ ու առանց տալոնի հաց գնել: Գնացի, պարզվեց, որ մեզ դեմքով ճանաչում են, որպես հին երեւանցիների: Ինձ երեք մատնաքաշ տվեցին: Այդպես, Պոնչիկանոցն օգնեց մեզ այդ դժվար տարիներին:

Բանասեր Ռուզաննա Պերճյան ` Հիշում եմ մեծ սինիները

Հիշում եմ, որ հաճախ դասերից հետո դասարանի մի քանի երեխաներով գնում էինք Պոնչիկանոց: 1968-1970 թվականներն էին: Սովորում էի Չեխովի անվան դպրոցում, իսկ ապրում էի Կասկադում, եւ Պոնչիկանոցը բավականին մոտ էր: Միշտ մեծ հերթեր կային` մեր դասարանի ճարպիկ տղաները մեզ դրսում էին թողնում, իսկ նրանք առաջ էին մղվում եւ մի կերպ այդ մեծ ամբոխի մեջից կարողանում էին մեզ համար 5 կոպեկ արժողությամբ պոնչիկ գնել: Մեր հարեւանուհիներից մեկն այնտեղ էր աշխատում եւ փորձում էր մեզ առանց հերթ սպասարկել: Շատ լավ հիշում եմ այն մեծ սինիները, որոնց վրա դրվում էին այդ համեղ, փափուկ պոնչիկները: Աշխատողները պարտադիր սպիտակ խալաթներ էին կրում, ոչ միշտ մաքուր: Բացի պոնչիկներից` կակաո էին նաեւ վաճառում, այն պոնչիկից մի քանի կոպեկ ավելի թանկ արժեր:

հուշեր

Ռուբեն Գեւորգյանց. փրկություն վերնահարկում

Մի օր ես` երկու ընկերներիս հետ սովորականի պես բարձրացել էինք վերնահարկ: Հանկարծ մի ուշաթափված մարդ տեսանք: Վազեցինք նրա կողմ եւ տեսանք, որ հայտնի սցենարիստ է` խանդի հողի վրա ինքնասպանության փորձ էր կատարել: Օգնության կանչեցինք, եւ նրա կյանքը հաջողվեց փրկել: ավելին

Մի օր ես` երկու ընկերներիս հետ սովորականի պես բարձրացել էինք վերնահարկ: Հանկարծ մի ուշաթափված մարդ տեսանք: Վազեցինք նրա կողմ եւ տեսանք, որ հայտնի սցենարիստ է` խանդի հողի վրա ինքնասպանության փորձ էր կատարել: Օգնության կանչեցինք, եւ նրա կյանքը հաջողվեց փրկել:

Շենքի ճակատային մասում կախված են հուշատախտակներ` Հ.Բեկնազարյանի, Ս.Կեւորկովի, Է. Քարամյանի, Հ.Մալյանի, Գ.Մելիք-Ավագյանի անուններով: Արդեն մի քանի տարի է, ինչ դիմել եմ Երեւանի քաղաքապետարան` առաջարկելով ամրացնել եւս մի հուշատախտակ` կինոաշխարհի բոլոր այն մարդկանց անուններով, ովքեր այնտեղ ապրել են: Դրանք նշանավոր մարդիկ էին` ռեժիսորներ, օպերատորներ, ռազմական օպերատորներ…

 

Սրահում, բացի մեծ սեղանից, որտեղ դրված էին պոնչիկներով սինիները, կային նաեւ մի քանի սեղաններ, սակայն այնտեղ երբեք մոտենալ չէր ստացվում մարդկանց բազմության պատճառով: Դպրոցականներիս համար Պոնչիկանոց գնալն իսկական քաղցր եւ հաճելի արկած էր միշտ լինում: Այժմյան պոնչիկի եւ այն ժամանակվա պոնչիկի համը շատ չի տարբերվում, ուղղակի այն ժամանակ խմորը կարծես ավելի նուրբ էր:

Աննա Տեր-Ավետիքյան` Պետք է պահպանել ժամանակների կապը

Չնայած պատկառելի տարիքին, տան ճարտարապետ Աննա Տեր-Ավետիքյանը համաձայնեց զրուցել Մեդիամաքս-ի թղթակիցների հետ:

Երբ աշխատում էի Կորյունի եւ Մաշտոցի հատույթի բնակելի շենքի նախագծի վրա, գիտեի, որ այն կինեմատոգրաֆիստների համար է նախատեսված լինելու:

Ընդհանուր առմամբ, հեղինակել եմ Հայաստանի տարածքում գտնվող մոտ 40 շենքեր, որոնց թվում են` Երեւանի Աբովյան փողոցում գտնվող բնակելի շենքերից մեկը, Աբովյան-Կորյուն փողոցների հատույթում (Ուրարտու խանութի) բնակելի շենքը, Բաղրամյան-Մոսկովյան փողոցների հատույթում գտնվող բնակելի շենքը, Մայակովսկու անվան դպրոցը: Ամուսնուս հետ համատեղ նախագծել ենք Ոստիկանության շենքը, Սախարովի հրապարակի վրա տեղակայված Երեւանի հրշեջ կայանի շենքը, արդեն գոյություն չունեցող “Սասունցի Դավիթ” կինոթատրոնի շենքը:

դոսյե

Աննա Տեր-Ավետիքյան

Աննա Տեր-Ավետիքյանը Հայաստանի առաջին կին ճարտարապետն է: Ծնվել է 1908 թվականին Երեւանում: ավելին

Աննա Տեր-Ավետիքյանը Հայաստանի առաջին կին ճարտարապետն է: Ծնվել է 1908 թվականին Երեւանում:

1924 թ-ին ընդունվել է Երեւանի պետական համալսարանի տեխնիկական ֆակուլտետի ճարտարապետության բաժինը, որի հիման վրա հետագայում ստեղծվել է Պոլիտեխնիկական ինստիտուտը:

Ուսման ընթացքում աշխատել է Ալեքսանդր Թամանյանի արվեստանոցում:

1938թ-ին ճարտարապետների Համամիութենական մրցույթին արժանացել է ոսկե մեդալի՝ դպրոցի լավագույն նախագծի համար: Հետագայում այնտեղ գտնվում էր Լեզվի ինստիտուտի, որը քանդվեց մի քանի տարի առաջ` Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի երեւանյան նոր նստավայր կառուցելու համար:

1948թ-ին կին-ճարտարապետների համամիութենական մրցույթին արժանացել է առաջին մրցանակի՝ Երեւանում գտնվող կինեմատոգրաֆիստների բնակելի շենքի նախագծի համար:

Նույն թվականին Փարիզում կայացած «Կինը արվեստում եւ ժողովրդական արվեստում» ցուցահանդեսին արժանացել է դիպլոմի՝ Լեզվի ինստիտուտի շենքի նախագծի համար:

1967թ-ին արժանացել է Հայաստանի ԽՍՀՄ-ի Գերագույն Խորհրդի գովասանագրի:

1972թ-ին թոշակի է անցել:

2002թ-ին արժանացել է «Ալեքսանդր Թամանյան» մեդալի:

2008թ-ին արժանացել է Երեւանի քաղաքապետարանի «Երեւան» ոսկե մեդալի:

Աննա Տեր-Ավետիքյանը հին երեւանցիների հայտնի տոհմից է, որի շնորհիվ ստեղծվել են պատմամշակութային արժեք ունեցող շենքերից շատերը` Ֆիլհարմոնիայի փոքր դահլիճը, ԵՊՀ հին շենքը, Աբովյան փողոցում գտնվող առաջին հիվանդանոցը: Տեր-Ավետիքյանների ջանքերով իրականացվել է նաեւ Կրբուլաղի աղբյուրներից եկող ջրամատակարարման առաջին ցանցը Երեւանում, ինչը երեւանցիներին մաքուր խմելու ջուր ունենալու հնարավորություն տվեց:

Մահացել է 2013 թվականին՝ 105 տարեկան հասակում:

 

Շենքերից որեւէ մեկը առանձնացնել չեմ կարող, մի՞թե կարելի է ասել, թե երեխաներիցդ ով է ամենասիրելին:

Բոլոր շենքերս կառուցված են ազգային ոճով: Դա պայմանավորված էր ոչ միայն ավանդույթներով, այլեւ սեյսմիկ ու կլիմայական պայմաններով, ազգային հոգեբանության նրբություններով:

Աննա Տեր-Ավետիքյանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս:

Բոլոր քաղաքները փոխվում են, եւ դա բնական է: Լինում են ծաղկման ու անկման շրջաններ: Սակայն քաղաքը կառուցում են մարդիկ եւ հենց իրենց շնորհիվ է ստեղծվում  քաղաքի մթնոլորտը: Պետք է պահել նաեւ հին քաղաքը, պահպանել ժամանակների կապը` դա դաստիարակում է մարդկանց, կապում իրենց պատմությանը եւ արմատներին:

Լրագրող Մարինա Բրուտյան` Ամռանը կրեմով փքաբլիթ չկար

Ապրում էի “Պոնչիկանոցի” դիմաց: Շաբաթը մի երկու անգամ, հատկապես` շաբաթ օրը առավոտյան, “Նաիրի”  կինոթատրոնում մուլտիպլիկացիոն կինոնկար դիտելուց հետո գնում եինք “Պոնչիկանոց”:

Այն ժամանակ այդ սրճարանը ուրիշ անուն էր կրում: Չեմ հիշում ինչպես էր կոչվում, բայց եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում, մուտքի վրա փակցված էր “Փքաբլիթ” բառը:

Մինչեւ հիմա հիշում են այնտեղի փքաբլիթների եւ կակաոյի համը: Հինգ կոպեկ էր պոնչիկի գինը: Բայց կար նաեւ երեք կոպեկանոց պոնչիկ` ջեմով: Ամռանը կրեմով փքաբլիթ չկար ՝ համարում էին, որ ամռանը կրեմով փքաբլիթը վտանգավոր է առողջության համար:

Ճարտարապետ Զառա Մամյան` ուսանողները «գրոհում» էին Պոնչիկանոցը

Պոնչիկանոց հաճախել ենք մեր ուսանողական տարիներին, դա 1990-ականների սկզբներին էր: Այն ժամանակ պոնչիկի գինը 5 կոպեկից դարձավ 15 կոպեկ, ինչը բավականին խփեց ուսանողներիս գրպանին:

Պոնչիկանոցը, ինչպես նաեւ Կասկադի մոտի “Թեմուրնոցը”, որը հայտնի էր իր խորոված կարտոֆիլով, եւ Մաշտոցի-Մոսկովյան խաչմերուկից մի քիչ վերեւ գտնվող լահմաջոանոցը, ուսանողների սիրած վայրերն էին:

Պոնչիկանոցի դիմաց գտնվում էր “Երեւաննախագիծ”  ինստիտուտը, եւ ընդմիջման ժամերին ինստիտուտի աշխատողները, Պոլիտեխնիկի եւ Գեղարվեստի ինստիտուտի ուսանողները «գրոհում» էին Պոնչիկանոցը:

Դիզայներ Լեւոն Կարսյան` Պոնչիկանոցի վերածնունդը

Պոնչիկանոցը փակվեց 1990 թ-ին: Դրանից հետո այնտեղ ինչ-որ ժամանակ կահույքի խանութ էր գործում, որը շուտով փակվեց եւ տարածքը կրկին վերավաճառվեց: Հետո, երբ գործարար Հրանտ Վարդանյանը որոշեց վերածնունդ տալ Պոնչիկանոցին, ես ընդգրկվեցի այդ գործում որպես դիզայներ-խորհրդատու:

հուշեր

Ռուբեն Գեւորգյանց. մի անգամ 50 հատ պոնչիկ փախցրինք

Պոնչիկների արտադրամասը բակի կողմից էր: Հաճախ երեխաներով գնում էինք այնտեղ, ամենքս մեկ հատ պոնչիկ էինք վերցնում եւ արագ փախչում: Մի անգամ մեզ հաջողվեց փախցնել մի ամբողջ սկուտեղ, որի վրա մոտ 50 հատ պոնչիկ կար: Բարձրացրեցինք այն վերնահարկ եւ իսկական խնջույք կազմակերպեցինք: ավելին

Պոնչիկների արտադրամասը բակի կողմից էր: Հաճախ երեխաներով գնում էինք այնտեղ, ամենքս մեկ հատ պոնչիկ էինք վերցնում եւ արագ փախչում: Մի անգամ մեզ հաջողվեց փախցնել մի ամբողջ սկուտեղ, որի վրա մոտ 50 հատ պոնչիկ կար: Բարձրացրեցինք այն վերնահարկ եւ իսկական խնջույք կազմակերպեցինք:

1963թ-ին Պոնչիկանոցը առաջին սրճարանն էր, որտեղ սկսեցին սուրճ մատուցել: Սուրճ, որի մասին այդքան կարդացել էինք, որի մասին գրում էր մեր սիրած Հեմինգուէյը: Այնտեղ նաեւ “Դնեպր” մագնիտոֆոն կար եւ հնչում էին արտասահմանյան հիթեր: Տպավորվել է, թե ինչպես էինք ձմեռները գնում Պոնչիկանոց, տաք սուրճ վերցնում, նստում սառած պատուհանների մոտ եւ մեզ ինչ-որ ֆիլմի հերոսներ զգում: Կարելի է ասել, որ Պոնչիկանոցը առաջին բեկումը դարձավ դեպի նոր կյանք:

Այդ մթնոլորտը ստեղծվել էր Պոնչիկանոցի տնօրենի շնորհիվ: Ի դեպ, հենց նա բերեց այն կնոջը, որն այդքան համեղ պոնչիկներ էր պատրաստում: Ասում են, Հրանտ Վարդանյանը հետո գտավ նրան եւ կրկին աշխատանք առաջարկեց: Այդ պատճառով այսօրվա պոնչիկների համը նույնն է մնացել:

Պոնչիկանոցում շատ գեղեցիկ վաճառողուհիներ էին աշխատում, որոնցից մեկը ռեժիսոր Տիգրան Քեոսայանի կնոջ`Լաուրա Գեւորգյանի մայրն էր:

 

2000 թվականի փետրվարին վերակառուցված Պոնչիկանոցն արդեն պատրաստ էր: Քանի որ երկրորդ հարկն ավելացավ, գնացքի գաղափարը ավելի հետաքրքիր թվաց: Տարբեր ռակուրսներից գնացքը դուրս էր գալիս այցելուների դիմաց: Այն որոշակի դինամիկա է ավելացնում Պոնչիկանոցին եւ դուր է գալիս երեխաներին: Գույնզգույն դռներն ու պատուհանները առավել «համով», «կոնֆետային» դարձրեցին Պոնչիկանոցը:

Հենց  մանկական հիշողություններս խթան դարձան` մեծ ջերմությամբ ու հավեսով աշխատելու համար: Աշխատանքիս հիմքում մասնավորապես ոգեւորությունն էր ընկած, որովհետեւ մտածում էի` սա մեր պատմությունն է, ամոթ կլինի, եթե կորչի: Հիշում եմ, նույնիսկ մենյուն ձեւավորելիս, կակաոյի փոխարեն գրել էինք «կակավո»:

Երբ վերակառուցված Պոնչիկանոցը բացվեց, ամբողջ քաղաքն այնտեղ էր` շարժվելու տեղ չկար: Մարդիկ այնքան շատ էին, որ մաս-մաս էին ներս մտնում: Բացումից հետո էլ այցելուները շատ-շատ էին, նույնիսկ մարզերից ավտոբուսներով էին գալիս:

Լուսանկարը` Լ. Կարսյանի արխիվից:

Ընդլայնվեց նաեւ Պոնչիկանոցի արտադրամասը: Հետաքրքրվեցինք ու գտանք այն տատիկներին, որ նախկինում աշխատել են այստեղ: Նրանք սկսեցին կրկին աշխատել Պոնչիկանոցում ու պահպանեցին պոնչիկների հին համի ավանդույթը: Այսպիսով, նոր սերունդը, որը չի տեսել եւ չգիտի, թե ժամանակին այստեղ ինչ յուրահատուկ մթնոլորտ էր տիրում, հնարավորություն ստացավ իմանալ մեր հին ու սիրված Պոնչիկանոցի պոնչիկների համը: 

“Գրանդ Քենդի” ընկերության սեփականատեր Կարեն Վարդանյան

Կարեն եւ Հրանտ Վարդանյանները Պոնչիկանոցի բացմանը:

Հայրս` Հրանտ Վարդանյանը, մեծ սեր ունի մեր քաղաքային ավանդույթների նկատմամբ: Ուսանողական տարիներին, երբ սովորում էր Երեւանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, հաճախ էր այցելում Պոնչիկանոց: Սա էր պատճառը, որ նա չցանկացավ մոռանալ այն եւ որոշեց վերածնունդ տալ հին ու բարի քաղաքային ավանդույթին եւ վերականգնել Պոնչիկանոցը, որը վերածվել էր գրասենյակային տարածքի:

2000թ. հայրս ձեռք բերեց Պոնչիկանոցը: Նոր Պոնչիկանոցը կառուցվեց բոլորովին նոր տեսքով: Այդ ժամանակ ես ուսանող էի Մոնրեալ քաղաքում եւ եկել էի Հայաստան ամառային հանգիստը անցկացնելու: Սակայն հանգստանալու փոխարեն ես ու հայրս ողջ ամառը նվիրեցինք Պոնչիկանոցի վերականգմանը:

Նոր Պոնչիկանոցի բացման արարողությունը տեղի ունեցավ 2000 թ. սեպտեմբերի 1-ին: Բացելուց հետո միայն հասկացանք, թե որքան մեծ էր մեր համաքաղաքացիների կարոտը Պոնչիկանոցի նկատմամբ: Այցելուների ահռելի հերթեր էին գոյանում: Պոնչիկանոց այցելում էին բոլորը` նախարարից մինչեւ բանվոր: Բոլորն էլ կարգապահ հերթ էին կանգնում իրենց սիրելի պոնչիկները վայելելու համար:

Պոնչիկի գինը սահմանեցինք 50 դրամ, որպես նախկին 5 կոպեկի համարժեք: Տեսնելով, թե որքան մեծ է մարդկային հոսքը, որոշեցինք մեծացնել Պոնչիկանոցի տարածքը: Հարեւանությամբ գործում էր համակարգչային խաղասրահ: Նոյեմբեր ամսին դիմեցինք մեր հարեւանին եւ նա համաձայնվեց վաճառել այդ տարածքը: Այդ տարածքն էլ վերածեցինք Պոնչիկանոցի:

2000թ. Լուսանկարը՝ “Գրանդ Քենդի”-ի արխիվից:

2010թ. Լուսանկարը՝ “Գրանդ Քենդի”-ի արխիվից:

Ընդլայնման շնորհիվ Պոնչիկանոցն այժմ զբաղեցնում է նախկինից 3 անգամ ավելի մեծ տարածք: 2010թ. որոշեցի Պոնչիկանոցի 10-ամյակի կապակցությամբ արմատապես փոխել երկու սրահների ձեւավորումը: «Գրանդ Քենդի» ընկերության դիզայնի բաժինը ամբողջովին նոր շունչ հաղորդեց Պոնչիկանոցին:

Կարծում եմ` մեր ընտանիքին հաջողվեց ոչ միայն վերականգնել Պոնչիկանոցը, այլեւ ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որ երեւանցիները այլևս երբեք չզրկվեն Պոնչիկանոցից եւ այն միշտ մնա որպես մեր քաղաքի անբաժանելի մասնիկը: Ի դեպ, գործարարներ աշխարհի տարբեր երկրներից ինձ առաջարկել են համատեղ ուժերով Պոնչիկանոց բացել իրենց քաղաքներում, սակայն ես չեմ համաձայնել: Պոնչիկանոցը ողջ աշխարհում պետք է լինի մեկը`Երեւանում:

Կարեն Վարդանյանը Պոնչիկանոցի աշխատակիցների հետ:

Նախագծի վրա աշխատել են` Աննա Բուբուշյանը, Լենա Գեւորգյանը, Եկատերինա Պողոսյանը, Աննա Զիլֆուղարյանը, Էլեոնորա Արարատյանը, Արա Թադեւոսյանը, Խորեն Օրմանյանը, Արամ Մակարյանը, Դավիթ Ալավերդյանը, Կարեն Անտոնյանը:

Հատուկ շնորհակալություն ենք հայտնում` Աշոտ Հովհաննիսյանին, Արման Վանեսկեհյանին, Իրինա Աբրոյանին, Անուշ Տեր-Մինասյանին, Սուրեն Օհանյանին եւ Զառա Մամյանին (Երեւաննախագիծ):

Նախագծի գլխավոր գործընկերը ԱրմենՏել ընկերությունն է: