«Չէի հասկանում՝ ո՞նց խնդրեմ Աստծուն, որ հենց իմ երեխային պահպանի» - Mediamax.am

exclusive
16057 դիտում

«Չէի հասկանում՝ ո՞նց խնդրեմ Աստծուն, որ հենց իմ երեխային պահպանի»


Լուսանկարը` ընտանեկան արխիվից

Լուսանկարը` ընտանեկան արխիվից

Լուսանկարը` ընտանեկան արխիվից

Լուսանկարը` ընտանեկան արխիվից


«Տղաս զանգեց... Ինքը հիմա ինձնից մեծ ա տարիքով»։ Գոհար Մխիթարյանն այս գրառումը կատարեց պատերազմից հետո։ 44 օր նա զանգից զանգ էր ապրում։ Արամի զանգերի արանքում սպասումն էր՝ անմարդկայնորեն դաժան։  

 

 «… Չէի հասկանում՝ ոնց խնդրեմ Աստծուն, որ հենց իմ երեխային պահպանի։ Ինչո՞ւ հենց իմին, իմն ավելի լա՞վն ա։ Բոլոր մամաներն էլ նույնը կասեն։ Իմը ավելի սիրո՞ւն ա, ոչ, իմը խելացի՞ ա, ավելի խելացիները կան. ես Աստծուն ո՞նց համոզեմ, որ հենց իմին ա պետք փրկել ու ախպորս ա պետք պահպանել, բա մյուսնե՞րը …Ես աղոթել չգիտեի, ես ուղղակի սիրում էի նրանց...»։

 

Հընթացս երկարող պատերազմի՝ ծնվում էին անծանոթ զգացմունքներ ու ապրումներ։ Որ չհուսահատվի, որ Արամին մենակ չթողնի, Գոհարն իր մեջ բացահայտած գերմարդկային ուժով սկսեց պաշտպանել տղային։ Ամբողջ սերը, բարի մտքերը, ուժը, ջերմությունն ուղղում էր Արամին ու մտքով գրկում նրան՝ երբեմն շոշափելի զգալով, որ պաշտպանում է վտանգված թիկունքը, մրսած ոտքերը, հոգնած գլուխը։ Գոհարն ու Արամն այսպես անցան պատերազմը։

 

Պատերազմից երկու ամիս անց դիրքում մնացած պայթուցիկները չեզոքացնելու ժամանակ 19 տարեկան Արամը կորցրեց ձախ ձեռքի մատները։

 

«Վերադարձել էինք Արցախից, վերջապես տեսել էի Արամին, շատ շատ պաչիկներ էի արել։ Մինչեւ հիմա տանջվում եմ ու չեմ կարողանում հիշել՝ ձախ ձեռքի մատները շոյել-պաչե՞լ էի, թե՞ չէ»։

 

«Փոքր տղաս մի կերպ հավաքեց իրեն, հայրիկին ճանապարհեց, մեկ էլ հանկարծ՝ մամա, բա ապե՞րը։ Ես վախեցած սպասում էի այդ հարցին»

 

Սեպտեմբերի 27-ն ինձ համար մինչեւ հիմա չի ավարտվել։ Առավոտ շուտ, չեմ հիշում նույնիսկ՝ ինչքան ժամանակ, սառած կարդում էի լուրերն ու չէի հասկանում՝ արթուն եմ, քնած եմ։ Հետո զանգեց ամուսնուս ընկերը՝ Գեղամ Մուշեղյանը, որ հետո զոհվեց, ու ես հեռախոսի միջից լսում էի իր ձայնը. «Սաքո՛, պատերազմը սկսվել է, 15 րոպեից պետք է լինենք գրասենյակում, առայժմ՝ միայն տղամարդիկ»։ Այդ արտահայտությունից սթափվեցի, որովհետեւ երբեք չէի լսել, որ հերթը կարող է կանանց էլ հասնել։ Այդ ժամանակ ընկալեցի, որ սա փոքրամասշտաբ մի բան չի, այլ՝ մեծ սպառնալիք։

 

90-ականների սովորությամբ՝ ամուսինս տանը միշտ պատրաստ ունի զինվորական հագուստ, ուսապարկ՝ բոլոր անհրաժեշտ պարագաներով։ 10 րոպեում  պատրաստվեց, ու երբ փոքր տղաս կիսաքուն եկավ, տեսավ հայրիկին ոտքից-գլուխ պատրաստ կանգնած՝ սկսեց ծիծաղել. դա անհասկանալի իրավիճակներում իր միակ ռեակցիան է։ Ամուսինս բացատրեց՝ հիշո՞ւմ ես, Ապրիլյանի ժամանակ գնացինք, որ զինվորների կողքին լինենք, որ մենակ չլինեն, հիմա էլ պիտի գնանք։ Մի կերպ հավաքեց իրեն, հայրիկին ճանապարհեց, մեկ էլ հանկարծ՝ մամա, բա ապե՞րը։ Ես վախեցած սպասում էի այդ հարցին։ Արամը դեռ չէր զանգել։

Ամուսինս այդպես էլ չգնաց։ Մի շաբաթ զինկոմիսարիատի ճամփեքին էր, մինչեւ ՀՅԴ վաշտի տղաները համոզեցին, որ թիկունքում իր կարիքն ավելի կա։ Դժվարությամբ, բայց հաշտվեց, մնաց Երեւանում եւ զբաղվեց թիկունքային ապահովման խնդիրներով։ Եղբայրս գնաց Արցախ։

 

«Մամա՛, գիտե՞ս քանի անգամ է եղել, որ մտածել եմ՝ ձեզ էլ չեմ տեսնի, ու վերջին պահին ուզել եմ հիշել ձեր դեմքերը»

 

Բարեբախտաբար, Արամը համարյա ամեն օր զանգում էր։ Երբ ինչ-որ պահի աչքս կպնում էր, ինձ թվում էր՝ ինչ-որ բան եմ բաց թողել, մեղքի կամ վախի զգացում կար մեջս։ Միայն Արամի զանգից հետո էի կարողանում մի քիչ քնել, մի քանի ժամ իրականություն վերադառնալ, կենսական ուժերս վերադառնում էին։ Իմ տղան ֆանտաստիկ հատկություն ունի՝ միշտ կարողանում է փափուկ բարձ դնել գլխիս տակ, ու այդպես ամեն զանգի ընթացքում՝ մինչեւ պատերազմի վերջ։ Հավատացնում էր, որ իրենք առաջնագծում չեն, որ զինվորականությունն ամեն ինչ անում է, իրենք ապահով տեղում են, հիմնականում թաքստոցներում։ Միշտ խաբում էր մեզ։ Հիմա մտածում եմ՝ միամիտ չէի, անտեղյակ էլ չէի, երեւի ես էլ էի ուզում հավատալ իր ստերին։ Նույնիսկ պատերազմով անցած ամուսնուս էր կարողանում մատների վրա խաղացնել, հավատացնել, որ կորուստներ չունեն։ Ես պատկերացնում եմ, որ երեւի եղել են դեպքեր, որ ինձ հետ խոսելու օրն ինքն ընկեր է կորցրել, բայց ո՞նց է իրեն հավաքել ու այնպես խոսել, որ ես հավատամ, թե նույնիսկ ծիծաղելի իրավիճակներ են լինում։

Լուսանկարը` ընտանեկան արխիվից

Հաճախ ասում էր՝ մամա՛, ես քո դեմքը չեմ կարողանում հիշել։ Ընդհանուր հիշում եմ, բայց դիմագծերդ չեմ կարողանում պատկերացնել։ Ու երբ վերադառնալուց հետո հերթական անգամ դրա մասին խոսեց (երեւի դա իր թուլության միակ դրսեւորումն է եղել), ասաց՝ գիտե՞ս քանի անգամ է եղել, որ մտածել եմ՝ ձեզ էլ չեմ տեսնի, ու վերջին պահին ուզել եմ հիշել ձեզ, ձեր դեմքերը։ Հայրիկը՝ սեւ, խոշոր, ապերը՝ սպիտակ, կլոր, իսկ քեզ ոչ մի կերպ չէի կարողանում հիշել։ Ու մտածում էի՝ մի անգամ էլ տեսնեմ, որ ուղղակի քո դիմագծերը ֆիքսեմ։

 

Բանակ գնալուց առաջ նա ինձ համար երեխա էր, որին մինչեւ վերջին վայրկյանը դիտողություն էի անում։ Բայց, պարզվում է, որ տղաս ոչ միայն այնքան պինդ է, որ անցնում է պատերազմը, այլ այնքան պինդ է, որ մեր մասին է մտածում, ու այդ մտքից, որ ինքն իմ մասին հոգ էր տանում, չգիտեմ՝ ինչ եմ լինում։ Այդ զգացողությունը բավականին ուշ եմ հասկացել, որովհետեւ չէի պատկերացնում, որ դա իրենից ջանք է պահանջում, որ նա այդ ուղղությամբ մտածում է, այդքան պատկերացնում է մեր վիճակը։ Սրտիս թելն իսկապես բարակել էր, ու այդ թելը պահողն Արամն էր։

 

«Չէր լինում Աստծուց խնդրել, որ իմ տղային փրկի, որովհետեւ հաջորդ վայրկյանին գալիս էր «ինչո՞ւ» հարցը, ինչո՞ւ հենց իմ տղային»

 

Ես ի վիճակի չէի ինչ-որ բան անելու, մեկուսանալ էի ուզում, մեր տանը միշտ լռություն էր, հեռախոսով չէի խոսում, գերադասում էի նամակ գրել։ Ինձ պետք էր մենակ մնալ, կենտրոնանալ, մտքերումս Արամին մենակ չթողնել, իսկ աղմուկը շեղում էր։ Գնում էի եկեղեցի՝ իմ էրեխու համար աղոթելու, տեսնում էի կանանց, չգիտեմ՝ ինչից, բայց հասկանում էիր, որ իրենց երեխան կամ ամուսինը հիմա պատերազմի մեջ են, սկսում էի իրենցով շեղվել ու մոռանալ իմ էրեխուն։

 

Երբ սկսում էի աղոթել, շատ արագ դա ինձ ուրիշ տեղ էր տանում։ Ես այդ պահին ազնիվ բան էի անում, որպես մայր՝ Աստծուց խնդրում էի, որ պաշտպանի տղայիս։ Բայց այդ իրավիճակում, որտեղ իմ երեխայի, իմ եղբոր նման հազարավոր տղաներ են, ազնվության սահմանները տարրալուծվում էին, աղոթքը շարունակել չէր լինում, չէր լինում Աստծուց խնդրել, որ իմ տղային պաշտպանի, որովհետեւ նա ոչ մի բանով ավելի կամ պակաս չէ մյուսներից, ես ոչ մի բանով ավելի ուժեղ հավատացյալ կամ ավելի մայր չեմ։ Ու սկսում էր վատ միտք թվալ, որ կարելի է վերեւ նայել ու խնդրել, որ իմ տղային փրկի, իմ տղային պաշտպանի, որովհետեւ հաջորդ վայրկյանին գալիս էր «ինչո՞ւ» հարցը, ինչո՞ւ հենց իմ տղային։

 

«Մտովի գրկում էի թիկունքը, ոտքերն էի գրկում, տաքացնում...»

 

Արամը մեր առաջին երեխան է, ու երբ ծնվեց, սկզբում հիվանդագին խնամք էի տանում, մինչեւ հասկացա, որ այդ լարվածությունից ոչ միայն ես չեմ կարողանում ապրել, այլ դրանով երեխայիս եմ վնասում։ Ու ինչ-որ պահի որոշեցի, որ հակառակը՝ պետք է լավ տրամադրվել։ Ես ունեի համոզմունք, որ իմ լավ տրամադրվածությամբ պաշտպանում եմ իմ երեխաներին։ Բնականաբար, առողջ տագնապները, վախերն ու անհանգստությունները չեն վերանում, բայց այդ հիվանդագին վիճակից մաքրում ես ե՛ւ քեզ, ե՛ւ քո էրեխուն։ Ու այդ  նախատրամադրվածությունը փորձում էի պահել նաեւ պատերազմի ժամանակ։ Դժվար էր, որովհետեւ երկար կենտրոնանում, տրամադրվում ու հավատում էի, որ պաշտպանում եմ նրան, բայց մի ինֆորմացիա կարող էր ապակու նման փշրել իմ կառուցածը, ամեն ինչ փլվում էր ու նորից սկսվում։

 

Ես իմ մաշկի վրա զգացի այն դրույթը, որ միշտ լսել ենք, թե մարդն իր հնարավորությունների շատ փոքր տոկոսն է օգտագործում։ Գուցե գիտությունը կասի, որ դա ինքնախաբեություն է եղել, բայց ես իմ մեջ բացահայտել էի ուժ, որ կարող եմ իմ հավատով, իմ մտքերով, իմ տրամադրվածությամբ պաշտպանել տղայիս։ Երբեմն հոգնածությունից աչքերս փակվում էին, ու վեր էի թռնում հստակ գիտակցությամբ, որ հիմա պետք է պահեմ իմ էրեխու թիկունքը, ու մտովի գրկում էի թիկունքը, կամ մտածում էի՝ հիմա կրծքավանդակն է վտանգված, կրծքավանդակն էի գրկում։ Ես չգիտեմ՝ դա իրական էր, անիրական էր, խաբկանք էր, բայց ես դրանով էի իրեն պաշտպանում։ Ոտքերի մասին հաճախ էի հիշում, որովհետեւ ցուրտ էր, անձրեւներ էին ու գրկում, տաքացնում էի, բայց երբ ձեռքից վիրավորվեց, ինձ մեղավոր էի զգում, չէի կարողանում հիշել՝ էդ ընթացքում ձեռքերը գրկել, պաշտպանե՞լ եմ, թե՝ չէ։ Ցնդած, կիսագիտակից վիճակներ էին։

 

Պատերազմից հետո, երբ մամայիս հանդիպեցի, կես մարդ էր դարձել։ Առաջին արձագանքս՝ հո հիվանդ չի՞։ Հետո անդրադարձա, որ ինքը 1990-ականներին տղայի ու ամուսնու հետ է անցել պատերազմը, հիմա էլ տղայի ու թոռան հետ է անցնում։ Տարօրինակ է, բայց ես այդ պահին միայն գիտակցեցի, որ ինքն իմ եղբոր մաման է եւ ինքն էլ իմ եղբորն է պաշտպանել։ Ու հասկացա՝ ոնց էր լինում, որ ես պատերազմի ընթացքում ավելի շատ Արամի մասին էի մտածում ու եղբորս երբեմն բաց էի թողնում, փաստորեն՝ թողնում էի մամայիս հույսին։ Իսկ Արամը մնում էր իմ երեխան, որը երեւի մի քիչ ավելի իմ կարիքն ուներ։

 

«Եթե «ինչու՞» հարցի հետեւից գնաս, լավ տեղ չի տանի»

 

Արամը վիրավորվեց պատերազմից հետո, երբ փորձել էր չեզոքացնել դիրքում մնացած պայթուցիկները։ Ձախ ձեռքի երեք մատները չկան, ինքն էլ ձախլիկ է։ Երեւի կես ժամ է տեւել այդ վատ զգացողությունը, թե ոնց կարող է քո տղան ամբողջ պատերազմն անվնաս անցնել ու մոտ 2 ամիս հետո՝ պատերազմի հետեւանքների պատճառով, վիրավորվել։ Բայց եթե «ինչու՞» հարցի հետեւից գնաս, լավ տեղ չի տանի։ Եթե չես կարող ոչինչ հետ բերել, ուրեմն այդ ուղղությամբ չպետք է գնաս։ Եթե ես այդ որոշումն այդքան արագ չկայացնեի, երեւի դրա տակից դուրս չէի գա։

Լուսանկարը` ընտանեկան արխիվից

Հունվարին մի տարի կլինի, որ Արամը տանն է, բայց մենք ամիսներ շարունակ իրեն չէինք թողնում, որ քներ։ Գիշերը հանկարծ արթնանում էի ու մինչեւ կհասցնեի ընկալել իրականությունը, որ Արամը տանն է, վեր էի թռչում, գնում ու սկսում էի պաչել։ Հետո, երբ վերքը լավացել էր, մատներն էի զգույշ պաչում, վեր էր թռնում ու անմիջապես ձեռքը հետ էր քաշում։ Չէինք թողնում, որ քներ։ Ես գալիս, պառկում էի, Սաքոն էր գնում գլուխը շոյում, Սաքոն գալիս էր, Արմենն էր վեր կենում ու պառկում եղբոր վրա։ Հիմա, որ առավոտյան արթնանում, արագ-արագ պատրաստվում եմ աշխատանքի գնալու, ինչ-որ բաներով եմ զբաղվում, մեկ էլ անդրադառնում եմ, որ Արամին չեմ գրկել։

 

Երբեմն, երբ մենակ ենք, կարող է պատերազմից փոքր դրվագներ պատմել, օրինակ՝ մի անգամ պատմեց ընկերոջ զոհվելու դրվագը։ Բայց ընդհանուր առմամբ չի խոսում այդ մասին։ Մեր տանը իրար մխիթարելու, ուժ տալու, օգնելու պաշտպանական մեթոդը  չափն անցած հումորն է։ Արամի վերադառնալուց հետո մենք չենք վախենում բոլոր ցավոտ թեմաներով հումորներ անել, փոքր տղայիս համար դա թերապիա է, որպեսզի չճնշվի, իրականությունն իրեն շատ ցավ չպատճառի։ Առանց պայմանավորվածության այդ մեթոդը մեզ օգնում է իրար փրկել անկումային տրամադրություններից, վատ հոգեվիճակներից։

 

«Ես տեսել էի ծնողների, որոնց ուժերից վեր է գործ ունենալ իր զոհված տղայի կողքին ողջ մնացած զինվորի կամ նրա ծնողի հետ»

 

Բառեր չգիտեմ նկարագրելու, թե ինչ եմ զգում զոհվածի ծնողի հետ շփվելիս։ Նախկինում, նույնիսկ Ապրիլյանի ժամանակ, եթե շատ ջանք թափեիր, գտնում էիր զոհվածի ծնողին մխիթարելու բառեր, որ մարդն ապրի, կառչի այս կյանքից, նույնիսկ հպարտանալու ուժ գտնի։ Այս պարագայում անգամ չգիտես՝ ինչ ասել։

 

Եվ ես առաջին անգամ հայտնվել եմ մի դերում, երբ ուղղակի մեկը չեմ, որը գործ ունի զոհվածի ծնողի կամ հարազատի հետ, այլ մայր եմ, որի երեխան ողջ է մնացել, իսկ դիմացինինը զոհվել է։ Շատ անծանոթ զգացողություն է։ Ես տեսել էի ծնողների, որոնք ունենում են, ուրիշ բառ չգիտեմ, դրա համար ասեմ «խանդ», ծնողների, որոնց ուժերից վեր է գործ ունենալ իր զոհված տղայի կողքին ողջ մնացած զինվորի կամ նրա ծնողի հետ։ Դա երեւի նորմալ է, օրինաչափ է, ամեն մարդ տարբեր կերպ է կարողանում տանել այդ կորուստը։

 

Ու երբ գնացինք Արամի ընկերոջ՝ Արոյի տուն, որին Արամը շատ էր սիրում ու որի կորուստը շատ ծանր է տանում, էնքան լարված էի, չգիտեի՝ ինձ՝ որպես մոր, Արոյի մաման ինչպես կվերաբերվի։ Ու երբ ներս մտանք, հասկացա, որ իզուր եմ լարվել, չնայած էմոցիաներս դրանից չթեթեւացան։ Արոյի մայրը իմ տղայի ձեռքերն էր համբուրում, Արամն էլ՝ իր։ Արոյի պապան, որ շատ պինդ տղամարդկանցից է, երկար նայում էր Արամին, վեր էր կենում, Արամի գլուխը համբուրում։

 

«Կյանքումդ առաջին անգամ հասկանում ես՝ ինչ է նշանակում «թշնամուս չեմ ցանկանա» արտահայտությունը»

 

Այդ օրերին ինձ այնքան անծանոթ զգացողություններ եմ ունեցել։ Երջանիկ մարդիկ կարող են մի ամբողջ կյանք ապրել ու նույնիսկ մոտ զգացողություններ չունենալ։ Երբ իսկապես պատրաստ ես կյանքդ տալ քո էրեխու համար, Աստծուց խնդրում ես՝ իմ կյանքը տար, բայց իրեն պահի։ Սեփական կյանքի համար չվախենալը երեւի միակ ընդհանուր բանն է, որ ունեցել ենք մենք՝ ծնողներս ու պատերազմի միջով անցնող մեր տղաները։ Մնացած դեպքերում ոչ մեկս չենք կարող պատկերացնել՝ ինչ են զգացել իրենք, ինչ են տվել ու ինչ են վերցրել։

 

Կյանքումդ առաջին անգամ հասկանում ես՝ ինչ է նշանակում «թշնամուս չեմ ցանկանա» արտահայտությունը, որի ձեռքը հիմա կրակն եմ ընկել։ Ես ցանկանո՞ւմ եմ, որ ինքը զգա նույնը, թե՝ չէ, չգիտեմ։ Դու քեզ բարու կողմնակից ես համարում, իսկ բարի մարդը չի կարող նույն ցավը ցանկանալ թշնամի, բայց մորը։ Միեւնույն ժամանակ, նա քեզ համար չարն է, սեւն է։ Այդպես էլ չգիտեմ՝ թշնամուս կցանկանամ, թե չեմ ցանկանա այն, ինչ ապրեցին մեր տղաները ու դեռ ապրում են, վերջ չունի։

 

«Արամին ասում եմ՝ դու իմ հայրենիքն ես. կաս, մատներդ չկան, բայց ի տարբերություն Արամի մատների, ես հույս ունեմ, հայրենիքիս մատները հետ կգան»

 

Մոր համար ամենաթանկն իր երեխան է, բայց ես նաեւ շոշափելի հասկանում եմ, որ մարդն առանց հայրենիքի ոչինչ է, առանց արմատի՝ քամու բերանն ընկած տերեւ է։ Ու դա Արամի համար էլ անպատկերացնելի էր։ Պատերազմի վերջին օրերին ասում էր՝մամա՛, եթե մենք դուրս գանք Դաշուշենից, էս մարդիկ ի՞նչ կանեն, ո՞նց թողնենք գյուղացիներին։ Մի կողմից ցավն էր, որովհետեւ շատ մարդկանց ենք կորցրել, մյուս կողմից հրաշքի հավասար մի բան, որ պատերազմից հետո տղադ ողջ-առողջ է։ Ու երբ մտածում էի թողնելու մասին, ամեն ինչ լղոզվում, արժեզրկվում էր։ Եթե պիտի թողնենք դուրս գանք, իմաստ չուներ ինձ համար ապրելը։

Լուսանկարը` ընտանեկան արխիվից

Երբեմն ես ինձ զարհուրելի մտքի վրա եմ բռնացնում, որ եթե սա պատերազմի ավարտ է, ես չեմ ուզում էսպիսի ավարտ, չեմ ուզում էս պատերազմը վերջանա։ Էսպես ապրելու ու առավել եւս հաշտվելու մասին մտածել չի լինում։ Ես չեմ հավատում, որ ժամանակը բուժում, բթացնում, մոռացության է տալիս։ Ինձ համար հայրենիքը ու իմ եսը, որը նաեւ իմ երեխան է, նույնն են։ Հայրենիք սիրել ես հասկանում եմ ինքս ինձ սիրել, հայրենիքը իմ պատիվն է, իմ ինքնասիրությունը, իմ ինքնագնահատականը, հայրենիքը ես եմ։ Հայրենի հող թողնելը ինքդ քեզ թողնելն է։ Ես մեկ-մեկ Արամին ասում եմ՝ դու իմ հայրենիքն ես. կաս, մատներդ չկան, բայց ի տարբերություն Արամի մատների, ես հույս ունեմ, որ հայրենիքի մատները հետ կգան։

 

Լուսինե Ղարիբյան

Կարծիքներ

Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում:




Մեր ընտրանին