Prozhito.org կայքը հրապարակում է հայտնի մարդկանց օրագրերը: Ներկայացնում ենք մի հատված հռչակավոր ռուս կոմպոզիտոր եւ դաշնակահար Սերգեյ Պրոկոֆեւի օրագրից, որում նա պատմում է 1933 թվականին Հայաստան այցելելու մասին:

1933 թվականի մայիսի 14

Վաղորդյան ժամերն անցկացրեցինք գնացքում, հեռուն գեղեցիկ  է՝ սարեր են, սակայն տեղանքը անգույն է ու ամայի: Երկաթուղային կայարաններից մեկում դուրս եկա եւ մի հրաձիգի լուսանկարեցի՝ բոլորովին մոռանալով, որ գնացքը անցնում է Թուրքիայի սահմանի մոտով: Սահմանապահները բացատրություններ պահանջեցին, այնուհետեւ խլեցին ժապավենը` խոստանալով այն վերադարձնել, եթե երեւակումից հետո դատապարտելի բան չգտնեն:

Ցերեկը՝ Երեւան եւ փոշու ամպ: Մեզ դիմավորում են եւ կառք նստեցնում: Մինչեւ քաղաք մեկ կամ երկու կիլոմետր է, ամենուր շինարարական նյութեր են, խղճուկ խրճիթներ, փոսեր եւ անվերջ փոշի: Քաղաքը դեռ կառուցման ընթացքում է, սակայն տները տգեղ են, մայթերը՝ խնդրահարույց: Վարդագույն տուֆից կոմիսարիատի մի տպավորիչ շենք են կառուցել, բայց հետո հրամանագրով սահմանվել է, որ տուֆը պետք է արտահանվի, եւ մնացած շենքերի կառուցումը կասեցվել է:

Ասում են, որ երեսուն հազարանոց բնակչությունը աճել է մինչեւ հարյուր երեսուն հազար` դա Թուրքիայից  փախչող հայերի ծնաճն է: Եկողնեի մեծ մասը անդամագրվում է Կոմունիստական կուսակցությանը. ազգային պատկանելությունը Ինտերնացիոնալին միանալու պատճառ հանդիսացավ: Անմարդկային ջանքեր են գործադրվում նոր քաղաք կառուցելու համար, որը, հավանաբար, ժամանակի ընթացքում շատ լավը կդառնա, բայց առայժմ բոլոր այգիները հատել են եւ լցրել շինանյութով:

Հաշվի առնելով հյուրանոցում մնալու անհնարինությունը, մեզ տեղավորեցին շատ համեստ մասնավոր բնակարանում: Սենյակը մաքուր էր, բայց հարմարավետությունը՝ հարաբերական: Թռչնակը ուժասպառ պառկեց, իսկ ես գնացի Մշակույթի տուն, ֆիլհարմոնիայի տնօրենի մոտ, նա ինձ ճաշ եւ տեղական գինի հյուրասիրեց: Այնտեղ հավաքվել էին հայ կոմպոզիտորները, նրանց թվում՝ Կուշնարյովը, որին ճանաչում էի Լենինգրադից 1927 թվականից:

1933 թվականի մայիսի 15

Քնում ենք վատ. ողջ գիշեր կողքի սենյակում աղեկտուր լաց էր լինում մի երեխա, ինչը բոլորովին տեղին չէր, հաշվի առնելով այսօրվա համերգը: Երեխայի մայրը տասնհինգ տարեկան էր, եւ երեխան լաց էր լինում քաղցից: Երեխայի համար գնեցինք մեկ կիլոգրամ բրինձ: Առավոտյան հիանում ենք Մեծ ու Փոքր Արարատներով, որոնք հենց մեր պատշգամբի դիմաց են: Մեքենան, որը ֆիլհարմոնիայի տնօրեն Մակեդոնսկին ճարել էր տեղական կառավարությունից, բավականին ուշացած եկավ մեր հետեւից:

Գնացինք Սեւանա լիճ, որտեղ բավականին լավ խճուղի է տանում: Լիճը հսկայական է՝ մի յոթանասուն կիլոմետր երկարությամբ, գրեթե երկու կիլոմետր բարձրության վրա: Մոտորանավակով հասանք մի փոքրիկ կղզի, որտեղ նախկինում վանք էր, իսկ այժմ՝ հանգստյան տուն: Փոքր եւ լեռնոտ կղզու չորս կողմը հիանալի տեսարան է բացվում: Հատկապես գեղեցիկ են 9-րդ դարի երկու փոքր, դատարկված եկեղեցիները:

Սերգեյ Պրոկոֆեւը

Լուսանկարը` Bain News Service

Լճում շատ իշխան կա, բայց արտահանման համար է: Մեծ դժվարությամբ, բացատրություններից  հետո, մեզ համար բացառություն են անում եւ պատրաստում երկու հսկայական եւ շատ համեղ իշխան, որոնք, ճաշասպասքի բացակայության պատճառով, ձեռքերով ենք ուտում: Վերադառնում ենք Երեւան, ես քնում եմ, բայց արդեն ժամը իննին պատրաստ եմ`ֆրակս հագած: Սակայն կառքն ուղարկում են միայն տասից տաս պակաս՝ չէին կարող գտնել կառապանին:

Անհամբեր սպասող հանդիսատեսին հայտնում են, որ Պրոկոֆեւը հոգնել է Սեւանա լիճ այցելելուց հետո եւ քնած է: Ես վրդովված եմ եւ ուզում եմ բողոքել: Համերգը անցնում է այնպես, ինչպես Թիֆլիսում. փոքր դահլիճը ծայրեծայր լցված է,  հանդիսատեսը լսում է շատ ուշադիր եւ ավելի աշխուժանում է համերգի վերջնամասում: Շոգի եւ տոթի պատճառով պատուհանները բաց են, եւ լսվում է, թե ինչպես է քաղաքի միակ գծով անցնում տրամվայը՝զնգոցով եւ դղրդյունով: Եթե նվագածս գործը թույլ էր տալիս, այդ պահերին կանգ էի առնում:

Համերգից հետո գնում ենք սրճարան-նկուղ, որտեղ մեզ թխվածքաբլիթով թեյ եւ պաղպաղակ են հյուրասիրում: Այնտեղ հրավիրված են նաեւ տեղական ժողովրդական երաժիշտներ, ովքեր նվագում են «դուդուկ» (կարճ հոբոյ, որը, սակայն, piano եղանակով մեծ փափուկ կլարնետի կամ ֆլեյտայի տեմբր է ունենում) եւ «թառ» ՝ մանդոլինի մի տեսակ: Կուշնարյովը բացատրում է, որ այս երաժշտության մեջ պարսկական ազդեցություն կա, եւ ինձ շշմեցնում է, թե որքան շատ բան է օգտագործել Ռիմսկի-Կորսակովը իր «Շեխերեզադա»-ում՝ ոչ միայն մեղեդիի, այլ նաեւ երաժշտական տեխնիկայի առումով:

1933 թվականի մայիսի 16

Այսօր բրինձ կերած երեխան այլեւս լաց չէր լինում, սակայն առավոտյան ժամը յոթից նորոգում էին պատշգամբը՝ մուրճերով թխկթխկացնելով: Քուններս չառանք, հաշվի առնելով, որ երեկ պառկել էինք ժամը երկուսին: Կրկին կառավարական մեքենա ուղարկեցին եւ Կուշնարյովի ուղեկցությամբ շարժվեցինք դեպի Էջմիածին՝ IV դարի վանական համալիր եւ Հայոց Կաթողիկոսի նստավայր, որին, չնայած հակակրոնական զգացմունքներին, Խորհրդային կառավարությունը հանգիստ է թողել՝ օգտակար համարելով այն, որ հայությունը կապող օղակը Միությունում է:

Սակայն նրան պատկանող հողերը բռնագրավել են, եւ նա ապրում է արտերկրից  ստացած ծանրոցների միջոցով: Վանականներից թողել էին մոտ տասներկու հոգի:

Սերգեյ Պրոկոֆեւը Անրի Մատիսի գծանկարում

 

Իննսուն տարեկան միանձնուհիներից մեկը հրավիրեց մեզ իր ընդարձակ, դեպի պարտեզ նայող պատուհաններով մենաստան: Սակայն նրա զրույցները կենցաղային տհաճությունների մասին էին: Ոչ առանց փառամոլության նա հրավիրեց մեր ուշադրությունը թանգարանում գտնվող իր դիմանկարին (դիմանկարում  նա շատ գեղեցիկ է):

Թանգարանում մեզ ցույց տվեցին հին հայկական գրքեր՝ հիանալի նկարներով եւ Այվազովսկու մի քանի կտավ  (դա կարեւոր չէր): Կուշնարյովը, որը չափազանց համակրելի եւ բանիմաց մարդ է, մի շարք լեգենդներ պատմեց (մի հայ թագավորի նամակագրությունը Հիսուս Քրիստոսի հետ): Այնուհետեւ գնացինք արեւելյան շուկա ու փոշու ամպերի միջով վերադարձանք Երեւան: Երեկոյան ժամը իննին հետ մեկնեցինք Թիֆլիս՝ մեզ ճանապարհում էին սիրալիր, բայց մշտապես ամեն ինչ շփոթող Մակեդոնսկին եւ Արվեստի գլխավոր վարչության երիտասարդ ղեկավարը:

Ժապավենն ինձ վերադարձնել չհասցրեցին եւ խոստացան ուղարկել: Արվեստի վարչության ղեկավարը համոզեց ուշադրություն չդարձնել. «Սահմանից մեկ կիլոմետր հեռավորության վրա է, եւ նրանք փոքր-ինչ նյարդայնանում են»: Ես հրավիրեցի նրա ուշադրությունը սեպագիր տախտակին, որը բաց երկնքի տակ էր, մինչդեռ Այվազովսկու կրկնօրինակները թանգարանում էին: