ԱՄՆ պետքարտուղարի նախկին փոխտեղակալ, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի նախկին համանախագահ Մեթյու Բրայզայի բացառիկ հարցազրույցը Մեդիամաքս-ին:

- ԶԼՄ-ների հաղորդումների համաձայն, հունիսի 7-ին Բաքվում Դուք ասացիք, որ  Արեւմուտքը սխալ գործեց, երբ որոշեց տարանջատել հայ-թուրքական գործընթացը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացից: Այս հայտարարությունը թեժ քննարկումների պատճառ դարձավ Հայաստանի քաղաքական շրջանակներում եւ լրատվական դաշտում:

- Իրականում ես ասել եմ հետեւյալը. ԱՄՆ կառավարությունը սխալ թույլ տվեց, երբ  վերջ դրեց հետեւյալ կառուցողական անորոշությանը. արդյո՞ք ԼՂ կարգավորման եւ հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացները միանշանակորեն փոխկապակցված են, թե ոչ:

Այս երկու գործընթացները հստակ տարանջատելով՝ ԱՄՆ առաջ քաշեցին այն առանցքային առավելությունը, որը Հայաստանը հույս ուներ ստանալ ԼՂ խաղաղ գործընթացից՝ Թուրքիայի  հետ սահմանի վերաբացումը: Առաջին պահից, երբ պարզ դարձավ, որ Հայաստանը կարող է ստանալ այս առավելությունն առանց Մինսկի գործընթացում որեւէ զիջում անելու, Երեւանը, բնականաբար, կոշտացրեց իր դիրքորոշումը ԼՂ բանակցություններում (եւ արդյունքում հետ քայլ կատարեց այն զիջումներից, որոնք արդեն խոստացել էր): 

Միեւնույն ժամանակ, ես նաեւ ասել էի, որ սխալ կլիներ հստակ փոխկապակցել այդ երկու գործընթացները եւ հայտարարել, թե հայ-թուրքական հարաբերությունները կարող են կարգավորվել միայն ԼՂ հակամարտության կարգավորման դեպքում: Սա հավասարապես ապակառուցողական դիրքորոշում է: Ավելի լավ է ընդունել տրամաբանական ճշմարտությունն այն մասին, որ այս երկու գործընթացներն ոչ միանշանակորեն կապված են: Եթե առաջընթաց է գրանցվում մեկ գործընթացում, դա ուղղակի կամ անուղղակի կերպով առաջընթաց է նշանակում մյուս գործընթացում, որովհետեւ դա փոխում է տրամադրությունը եւ թուլացնում է զայրույթն ու զգացմունքայնությունը:  

Ավելի լավ քաղաքականությունը, որը Միացյալ Նահանգներն իրագործում էին մինչեւ 2009 թ. օգոստոսը, հետեւյալն էր՝ անորոշություն պահպանել երկու գործընթացների կապակցման հարցում եւ հայտարարել, որ առաջընթացը մեկ հարցում կխթանի առաջընթացը մյուսում`անգամ այն պարագայում, որ երկու գործընթացներն ուղղակիորեն կապված չեն:

Այսպիսով, պետք է ո՛չ միանշանակ փոխկապակցել, ո՛չ էլ միանշանակ տարանջատել այս երկու գործընթացները: Պետք է թողնել, որպեսզի կառուցողական անորոշությունը գործի ի նպաստ խաղաղ գործընթացի առաջխաղացմանը:

- Երբ քաղաքական գործիչները փորձում են այս կամ այն ձեւով փոխկապակցել այս երկու գործընթացները, բոլորն ակնկալում են զիջումներ Հայաստանից եւ ոչ թե Ադրբեջանից կամ Թուրքիայից: Եվ եթե խոսում ենք հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին, Երեւանի դիրքորոշումը հստակ է՝ եկեք բացենք սահմանը եւ հարաբերություններ հաստատենք առանց նախապայմանների: Ուրիշ էլ ի՞նչ եք ակնկալում Հայաստանից:

- Կարծում եմ, որ սա նպաստավոր մոտեցում չէ: Այն ամենը, ինչը դուք նկարագրեցիք, մեկ ամբողջություն է, եւ ցանկացած առաջընթաց, յուրաքանչյուր քայլ, որով կողմերից մեկը ինչ-որ բան կշահի, պետք է բերվի համապատասխան բանակցային գործընթացի մեջ եւ դրա դիմաց շահող կողմը պետք է գնա համարժեք զիջման, օրինակ՝ տարածքների վերադարձի: Ցանկացած բանակցային գործընթացում բոլոր գործոնները փոխկապակցված են:

Կարծում եմ, որ նպաստավոր մոտեցում չի լինի նաեւ, եթե, օրինակ, ադրբեջանցիները հայտարարեն, թե այլեւս չեն պատրաստվում բանակցել, քանի դեռ չեն վերադարձվել բոլոր 7 շրջանները. «վերադարձրեք տարածքները եւ մենք կշարունակենք բանակցել», կամ «վերադարձրեք տարածքները եւ մենք կհամաձայնենք հայ-թուրքական սահմանի վերաբացմանը»:

Ես գտնում եմ, որ միակ ճանապարհը, որով կարելի է հասնել կարգավորման, դա միաժամանակ բոլոր Հիմնարար սկզբունքների շուրջ բանակցելն է:

- Բայց հայ-թուրքական գործընթացն որեւէ առնչություն չունի Հիմնարար սկզբունքների հետ:

- Դա այդպես է: Չունի: Դա բանակցային գործընթաց է երկու երկրների միջեւ: Բայց Հիմնարար սկզբունքների մաս է կազմում Հայաստանի եւ Թուրքիայի, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ առեւտրային բոլոր կապերի վերականգնումը: Հայաստանն ու Թուրքիան իրավունք ունեն զբաղվել նրանով, ինչով որ ցանկանում են: Ասելիքս հետեւյալն է. ԱՄՆ սխալ վարվեց՝ միանշանակ հայտարարելով, թե հայ-թուրքական հարաբերությունների եւ ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացների միջեւ որեւէ կապ չկա:

- Դուք ասում եք, որ ԼՂ գործընթացում առաջընթացի դեպքում Թուրքիան ավելի շահագրգռված կլինի հարաբերություններ հաստատել Հայաստանի հետ: Բայց կա մեկ այլ կարծիք, որը դեռեւս 2001 թվականին հնչեցրել էր ՀՀ ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանը: «Եթե Թուրքիան բացեր սահմանը Հայաստանի հետ եւ վերահաստատեր դիվանագիտական հարաբերությունները, դա Երեւանին ավելի կառուցողական կդարձներ ԼՂ հարցում, քանի որ Երեւանը կմեղմացներ անվտանգության ոլորտի շատ պահանջներ»,- ասել էր Օսկանյանը:

- Սա փաստարկ է, որ մեզանից շատերը, այդ թվում` նաեւ ես, ներկայացրել ենք Մինսկի գործընթացի շրջանակներում: Ինքս այս փաստարկը բերել եմ Բաքվում: Բայց Բաքուն ասում է՝ «ո՛չ»:  

- ԼՂ հակամարտության ամենասկզբից Թուրքիան ստանձնեց հստակ ադրբեջանամետ դիրքորոշում եւ փակեց սահմանը Հայաստանի հետ: Ակնհայտ է, որ Թուրքիայի կառավարությունը սխալ գործեց 20 տարի առաջ եւ այսօր, երբ խոսում եք այս գործընթացների փոխկապակցված լինելու մասին, տպավորություն է  ստեղծվում, թե փորձում եք օրինականացնել այդ սխալը:

- Երբ ես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ էի, ես դեմ էի երկու գործընթացները միանշանակորեն փոխկապակցելու բոլոր փորձերին: Անձամբ քննարկել եմ այս հարցը Թուրքիայի նախագահի, Թուրքիայի ընդդիմության, խորհրդարանական առաջնորդների հետ՝ ասելով նրանց. « միանշանակորեն մի՛ կապեք ԼՂ գործընթացը հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հետ»:

Միեւնույն ժամանակ, ես ասում եմ, որ օգտակար չէ նաեւ գործընթացների միանշանակ տարանջատումը: Ավելի ճիշտ է պարզապես չխոսել դրանց փոխկապակցված լինել-չլինելու մասին: Նայե՛ք տրամաբանական իրականությանը, որն արտացոլված է նաեւ Վարդան Օսկանյանի խոսքերում՝ եթե դու առաջընթաց ես գրանցում մեկ հարցում, առաջընթաց ես արձանագրում նաեւ մյուս հարցում: Դա է իրականությունը:

- Ձեր կարծիքով, 2009 թվականին Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ ստորագրված արձանագրությունները դեռ «կենդանի են», թե վաղ թե ուշ Երեւանը կամ Անկարան պաշտոնապես դուրս կգան այս գործընթացից:

- Կարծում եմ՝  ո՛չ Հայաստանը, ո՛չէլ Թուրքիան չեն դուրս գա այս գործընթացից: Շատ բարդ կառուցողական բանակցություններ են տարվել հայկական եւ թուրքական կողմերի միջեւ, եւ վերջում վարչապետ Էրդողանն էր, ով հայտարարեց այս երկու գործընթացների հստակ փոխկապակցված լինելու մասին եւ թուրքական խորհրդարանը համաձայնեց նրա հետ:

Հույս ունեմ եւ հավատում եմ, որ ԼՂ խաղաղ գործընթացի պատկերը հստակեցվելուն պես, մենք փոփոխություններ կտեսնենք Թուրքիայի քաղաքական տրամադրության մեջ, եւ կգանք մի հանգրվանի, երբ վավերացված կտեսնենք այդ արձանագրությունները: Բայց Թուրքիայում այժմ տիրող քաղաքական իրավիճակը այնպիսինն է, որ մինչեւ ԼՂ հարցում առաջընթաց չլինի, տրամադրությունը բացասական կմնա: Ուրեմն պետք է շարունակենք աշխատել` ԼՂ խաղաղ գործընթացին նոր ազդակ հաղորդելու համար:

- Բաքվում Ձեր վերջին ելույթի ժամանակ ասացիք, որ ԼՂ կարգավորմանը չենք հասնի, քանի դեռ ադրբեջանցիները որպես թշնամի են վերաբերում հայերին եւ այն ադրբեջանցիներին, ովքեր որեւէ շփում ունեն հայերի հետ: Չե՞ք գտնում, որ խնդիրն  այն է, որ ոչ ոք այս մասին հրապարակային կերպով չի ասում Իլհամ Ալիեւին: Ես ի նկատի ունեմ ամերիկացի եւ եվրոպացի պաշտոնյաներին: Արդյունքում ունենք Ռամիլ Սաֆարովի, Այքրամ Այլիսլիի դեպքերը, եւ Ադրբեջանում այսօր մեծանում է մի սերունդ, որին ամեն օր սնում են հակահայկական քարոզչությամբ:  

- Իսկապես`քանի դեռ ադրբեջանցիներն ի վիճակի չեն հայերին ընկալել որպես բարեկամ, հակամարտությունը լուծելու որեւէ ճանապարհ չի կարող լինել: Եվ իրականությունն այն է, որ Ադրբեջանի նախագահը, իմ համոզմամբ, Հայաստանի ղեկավարի հետ բանակցություններում ավելի հեռուն է գնացել, քան դրան պատրաստ է Ադրբեջանի հասարակությունը: Ադրբեջանում կան այլ քաղաքական ուժեր, որոնք պատրաստ չեն գնալ այնքան հեռու, որքան դա անում է նախագահ Ալիեւը:

- Բայց հենց նախագահ Ալիեւն էր, ով ներում շնորհեց Ռամիլ Սաֆարովին եւ հերոսացրեց նրան: Չե՞ք կարծում, որ սա վատ օրինակ էր Ադրբեջանի երիտասարդ սերնդի համար՝ հերոսացնել մի մարդու, ով հայ է սպանել:

- Այս դեպքն իրոք չափազանց տխրեցրեց հայերին: Կարծում եմ, որ այժմ իրական ժամանակն է երկու երկրների առաջնորդների համար, իհարկե, ավելի շատ` Ադրբեջանի ղեկավարության համար, առաջ շարժվել: Եվ եթե մենք իրոք լուրջ ենք վերաբերում բանակցությունների միջոցով  կարգավորման հասնելուն, պետք է խոսենք միմյանց հետ: Արդյունք կլինի, եթե երկու նախագահները վստահեն միմյանց:

Մեթյու Բրայզայի հետ զրուցել է Արա Թադեւոսյանը: