Մանրակրկիտ եւ ինտենսիվ որոնման գործընթացից հետո այս տարվա սեպտեմբերին Հայաստանի ամերիկյան համալսարանը (ՀԱՀ) հայտարարեց դոկտոր Բրյուս Պողոսյանին համալսարանի նախագահի պաշտոնում ընտրելու մասին:

Դոկտոր Պողոսյանը, լինելով Թաֆթս համալսարանի Մաթեմատիկայի ամբիոնի պրոֆեսոր եւ զուգահեռաբար դասավանդելով Համակարգչային գիտությունների եւ ֆիզիկայի ամբիոններում, զբաղեցրել է ՀԱՀ նախագահի պաշտոնը 2010-2014 թվականներին: Իր ղեկավարման շրջանում նա առաջնորդել է համալսարանը դեպի արագ ընդլայնում, այդ թվում նաեւ սկիզբ դրել բակալավրի կրթական ծրագրերին:

Մեդիամաքսը դոկտոր Պողոսյանի հետ զրուցել է նրա՝ համալսարան եւ Հայաստան վերադարձի, վերջին շրջանի հետազոտական աշխատանքների, ՀԱՀ-ի զարգացման տեսլականի եւ պետականաշինության գործընթացում ստանձնած դերի շուրջ:

- Դոկտոր Պողոսյան, Դուք կրկին ստանձնում եք համալսարանի ղեկավարությունը: 2010-2014 թվականների պաշտոնավարման ընթացքում մեկնարկել է ՀԱՀ-ի բակալավրի ծրագրերը: Ինչպե՞ս կբնութագրեք համալսարանի զարգացումը Ձեր հեռանալուց հետո:

- Տպավորություն էր, թե բոլորովին այլ համալսարան եմ վերադառնում: Այն կտրուկ աճել է իմ առաջին պաշտոնավարումից հետո:

Երբ 2010 թվականին այստեղ սկսեցի աշխատանքս, մագիստրոսական ծրագրերում 400 ուսանող ունեինք: Բակալավրի մեկնարկը տվեցինք 2013-14 ուսումնական տարում, եւ դա մեծացրեց մեր ուսանողների թիվը՝ հասցնելով մոտ 2000-ի:

Այժմ ունենք շուրջ 2300 ուսանող, եւ նորից մեր տարածքը մեզ չի բավականացնում: Ցավոք, ստիպված ենք լինում մերժել շատ ուսանողների. այս փուլում ՀԱՀ-ում ընդունելությունը խիստ մրցակցային է: Միեւնույն ժամանակ սա նշանակում է, որ դիմորդների որակն այստեղ բարձր է, ինչն էլ իր հերթին նպաստում է կրթության որակի էլ ավելի բարելավմանը:

Մենք նախատեսում ենք ապագայում ընդլայնել համալսարանը եւ դրա համար արդեն ծրագրում ենք նոր մասնաշենքի կառուցումը, որը կտա մեզ այդ հնարավորությունը:

- Այս պաշտոնը Ձեզ նաեւ հնարավորություն ընձեռեց վերադառնալ Հայաստան: Այդուհանդերձ, որքանով ես տեղյակ եմ, նախորդող տարիներին Դուք շարունակել եք սերտ կապ պահել Հայաստանի հետ: Դա ճի՞շտ է:

- Այո, ես իրականում երբեք չեմ հեռացել Հայաստանից։ Ես այցելում էի Հայաստան յուրաքանչյուր հնարավորության դեպքում, բոլոր արձակուրդներին: Նույնիսկ COVID-19-ի կարանտինի ժամանակ, երբ բոլոր դասերս հեռավար էի անցկացնում, իմ համալսարանի ղեկավարությանը հարցրի՝ արդյոք նշանակություն ունի՞ իմ գտնվելու վայրը, եւ ստացա նրանց հաստատումը, որ կարող եմ Հայաստանից դասավանդել:

Բրյուս Պողոսյանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Այդ տարիներին ես շատ ժամանակ եմ անցկացրել Կենտրոնական բանկի Դիլիջանի գիտահետազոտական եւ ուսումնական կենտրոնում՝ ավելի լավ հասկանալու Հայաստանի տնտեսությունը: Դա ինձ համար նոր ոլորտ ուսումնասիրելու հրաշալի հնարավորություն էր, քանի որ նույն ժամանակահատվածում ես հետազոտություններ էի կատարում մակրոտնտեսական երեւույթների մաթեմատիկական մոդելների վերաբերյալ։

- Ինչպիսի՞ հարաբերություններ ունի ՀԱՀ-ը Կալիֆորնիայի համալսարանի հետ, եւ ինչպե՞ս է դա անդրադառնում ՀԱՀ-ում կրթության որակի վրա:

- Կալիֆորնիայի համալսարանը ՀԱՀ-ի հիմնադիր հաստատություններից մեկն է եւ նշանակալի նվիրում է ցուցաբերել ՀԱՀ-ի գոյության  երեք տասնամյակի ընթացքում: Մեր Հոգաբարձուների խորհրդի նախագահը մշտապես Կալիֆորնիայի համալսարանից է, բազմաթիվ անդամներ եւս Կալիֆորնիայի համալսարանից են: Նրանք ՀԱՀ-ին փոխանցում են անգնահատելի ակադեմիական փորձառություն: Ես գիտեմ, որ եթե որեւէ բարդ խնդիր առաջանա, իմ կողքին կան մարդիկ, ում ես կարող եմ դիմել եւ լուծումների լավագույն փորձի վրա հիմնված խորհուրդ ստանալ: Սա անփոխարինելի ռեսուրս է:

Մենք նաեւ ուղիղ կապեր ունենք Կալիֆորնիայի համալսարանի որոշ մասնաճյուղերիեւ ընտրված ծրագրերի միջեւ: Օրինակ՝ Մենք ստորագրել ենք փոխըմբռնման հուշագիր Լոս Անջելեսի Կալիֆորնիայի համալսարանի (UCLA) Հանրային առողջապահության դպրոցի եւ ՀԱՀ-ի հանրային առողջության մագիստրոսական ծրագրի միջեւ: Եվս մեկ հուշագիր է ստորագրվել ՀԱՀ-ի Քույրական գործ բակալավրի կրթական ծրագրի եւ UCLA-ի քույրական դպրոցի միջեւ:

Ի լրումն սրա, ՀԱՀ-ի նվիրատվությունների գերակշռող մասը ներդրվում է Կալիֆորնիայի համալսարանի հանգանակությունների ներդրման համակարգ: Այլ կերպ ասած, ներդրումային որոշումները ՀԱՀ-ի համար կայացնում են նույն մարդիկ, որոնք դա անում են Կալիֆորնիայի համալսարանի համար: Նրանք հրաշալի տիրապետում են իրենց գործին եւ դրա շնորհիվ է, որ մեր հանգանակությունները ներդրումների բարձր շահութաբերություն են գրանցում, որը գնահատվում է մեր նվիրատուների կողմից: Սա եւս մեկ հրաշալի ծառայություն է, որը բխում է Կալիֆորնիայի համալսարանի հետ մեր կապից:

- Դժվար չէ՞ արդյոք մասնագետներ գտնել ՀԱՀ-ի նման եզակի հաստատության համար: Սովորաբար արտերկրի՞ց եք հրավիրում մասնագետների, թե՞ Հայաստանից եւս ընդունում եք աշխատակիցներ:

-Սա մարտահրավեր է ցանկացած համալսարանի պարագայում: Մենք աշխատանքի ենք ընդունում մասնագետների ինչպես Հայաստանից, այնպես էլ արտերկրից: Երբ Հայաստանից ենք ընդունում աշխատանքի, փորձում ենք անել հնարավորը, որ գտնենք արեւմուտքում դասավանդման փորձ ունեցող մարդու: Հիմնականում նրանք կայացած հետազոտողներ են, որոնք գիտեն՝ ինչ խորհուրդներ տալ ուսանողներին եւ ինչպես ուղղորդել երիտասարդ ակադեմիկոսներին:

Մենք նաեւ աշխատանքի ենք ընդունում օտարերկրացի մասնագետների: Շատերը դասախոսներ են, որոնք թեեւ չունեն հայկական ծագում, սակայն նրանց գրավում է Հայաստանն իր յուրօրինակ մշակույթի շնորհիվ: Ինչպե՞ս է հնարավոր չսիրել Հայաստանը:

Եթե անդրադառնանք բուն գործընթացին, դասախոսի յուրաքանչյուր թափուր հաստիքի համար մենք իրականացնում ենք միջազգային որոնում, լայնորեն գովազդում ենք՝ անկախ նրանից փնտրում ենք ադմինիստրատիվ, թե ակադեմիական պաշտոնի աշխատակցի, խմբի ղեկավար, թե կենտրոնի տնօրեն: Գործընթացն իրականացվում է համալսարանի շահագրգիռ կողմերի լայն ներգրավմամբ, այն բաց է, կոլեգիալ եւ թափանցիկ: Շատ առումներով այստեղ գործընթացների թափանցիկությունը նույնպիսին է, ինչպիսին ԱՄՆ-ի մի շարք առաջատար համալսարաններում , գուցե նաեւ ավելի թափանցիկ:

Մենք նաեւ հետեւում ենք արեւմտյան մի շարք համալսարաններում ընդունված միջազգային բարձրակարգ դասախոսներ ներգրավելու լավագույն փորձին, երբ ստեղծվում է նման հնարավորություն: Այս ձեւաչափով աշխատանքի ընդունելը նպատակահարմար է այն պարագայում, երբ ստեղծվել է այնպիսի նշանակալի ավագ գիտաշխատողի հրավիրելու հնարավորություն, որին մենք այլ պարագայում գրավել չէինք կարողանա, օրինակ՝ մեծապատիվ գիտնական, ճանաչված ազգային արվեստագետ կամ մասնագետ:

-Ի՞նչ մեխանիզմներ եք կիրառում այս գործընթացների թափանցիկության ապահովման համար:

- Համալսարանը ղեկավարվում է երկու իրավաբանական մարմինների կողմից՝ Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի կորպորացիան ԱՄՆ-ում եւ Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի հիմնադրամը Հայաստանում: Մենք ձգտում ենք ենթարկվել երկու երկրների ամենախիստ օրենքներին: Ունենք հոգաբարձուների երկու խորհուրդ, ենթաօրենսդրական ակտերի երկու փաթեթ, իրավախորհրդատու երկու մարմին. մեզ մոտ ամեն ինչ կրկնակի է:

Մեր քաղաքականության տվյալների բազան բաց է ՀԱՀ համայնքի համար՝ լրացնելու, մեկնաբանելու կամ փոփոխություններ առաջարկելու: Այդ մեկնաբանությունները հաշվի են առնվում նախքան քաղաքականության վերջնական կազմումը կամ փոփոխությունը:

Համալսարանում գործում է «whistleblower»-ի՝ ազդարարի քաղաքականություն, որը մարդկանց համար հնարավոր է դարձնում անանուն կերպով բողոք ներկայացնելը: Սա երրորդ կողմի տրամադրած ծառայություն է ՀԱՀ-ին: Համայնքի խորհրդապահական բողոքներով զբաղվում է Էթիկայի եւ բողոքների հանձնաժողովը, որը ներհամալսարանական մարմին է:

Բրյուս Պողոսյանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Համալսարանների ղեկավարման արեւմտյան փորձից ոգեշնչված մեկ այլ մարմին է դասախոսական սենատը: Այն ունի մի շարք ենթահանձնաժողովներ, որոնք իրականացնում են համալսարանի ներսում բաշխված կառավարման բազմաթիվ գործառույթներ:

Կցանկանայի ընդգծել արեւմտյան կրթական համակարգին բնորոշ մեկ այլ գործոն՝ ակադեմիական ազատությունը: Գաղափարն այն է, որ պրոֆեսորադասախոսական կազմը մեծապես ազատ է իրականացնելու հետազոտություններ այն թեմաներով, որոնք կարեւոր է համարում: Ակնկալվում է, որ դրանից հետո նրանք պետք է հետազոտությունը հրապարակեն բարձրորակ, գրախոսվող ամսագրերում:

Իհարկե, ակնկալվում է, որ նրանք պետք է ներգրավվեն իրենց մասնագիտական ոլորտի հետազոտական համայնքի աշխատանքներում, բայց նրանք ազատ են ընտրելու հետազոտության իրենց թեմաները՝ առանց մտահոգվելու սեփական համոզմունքների համար վրեժխնդրության բախվելուց: Սա ընդամենը մի մասն է արեւմտյան փորձից ոգեշնչված մեխանիզմներից, որոնք մենք գործածում ենք ՀԱՀ-ում:

-ՀԱՀ-ն այժմ WASC-ի կողմից (Դպրոցների եւ քոլեջների արեւմտյան ասոցիացիա) հավատարմագրման փուլում է: Ի՞նչ է սա նշանակում:

-Կալիֆորնիայի բոլոր համալսարանները՝ ներառյալ Կալիֆորնիայի համալսարանի մասնաճյուղերը, Հարավային Կալիֆորնիայի համալսարանը, Ստենֆորդի համալսարանը, Կալիֆորնիայի պետական համալսարանի մասնաճյուղերը, հավատարմագրվում են WASC-ի կողմից: Այս հավատարմագրման միջոցով նրանք նպատակ ունեն համոզվելու, որ մենք ունենք զարգացման ծրագիր եւ քաղաքականություն, որին հետեւում ենք:

Առաջին անգամ ՀԱՀ-ը նախաձեռնել է այս հավատարմագրման գործընթացը դեռեւս 1998 թվականին եւ թեկնածուի կարգավիճակ ստացել 2002-ին: Դրանից հետո պատմական հաջողության ենք հասել, երբ 2006-ին հավատարմագրումն արդյունավետ է ճանաչվել: 2015 թվականի մարտին, WASC-ի Ավագ քոլեջի եւ համալսարանի հանձնաժողովը (WSCUC) վերահաստատել է ՀԱՀ-ի հավատարմագրումը 9 տարով՝ մինչեւ 2024 թվականի փետրվար:

Այժմ մենք վերահավատարմագրման վերջնական փուլում ենք, երբ տրամադրել ենք մեր զեկույցները եւ վիրտուալ եղանակով ընդունել հավատարմագրող թիմին: Գործընթացի արդյունքը հայտնի կդառնա 2024 թվականի փետրվարին:

- Տեսնում եմ, որ արեւմտյան փորձը շատ եք կիրառում համալսարանում, բայց ի վերջո, ՀԱՀ-ը տեղակա՞ն, թե՞ արեւմտյան համալսարան է:

- Երկուսը միասին: Կան հստակ կողմեր, որոնք արեւմտյան են, բայց միեւնույն ժամանակ մենք ձգտում ենք ծառայել Հայաստանի կարիքներին: Մենք հաճախ ենք ասում, որ մտածում ենք գլոբալ, սակայն գործում տեղական մակարդակում: Մենք արտերկրից Հայաստան ենք բերում լավագույն փորձն ու համապատասխանեցնում այն տեղի հնարավորություններին:

Առավելագույնս փորձում ենք լսել ՀՀ կառավարությանն ու հայկական շուկային, երբ նրանք մեզ ասում են, թե ինչ կարիքներ են առկա:

Կարծում եմ, որ բոլոր նրանք, ովքեր աշխատում են ՀԱՀ-ի հետ, հասկանում են, որ մենք հանձնառու ենք գործել ոչ միայն կրթական ոլորտում, այլ նաեւ պետականաշինության՝ լինի դա դասախոսական կազմ, թե աշխատակազմ, մենք գիտենք, որ այս համալսարանի նպատակը գալիք սերունդներին կրթելն է, որոնք աշխատելու են այստեղ եւ ղեկավարելու են այս երկիրը:

Մեր հայկական բնույթի մեկ այլ օրինակ է այն, որ համալսարանի ակադեմիական օրացույցում մենք հետեւում ենք հայկական բոլոր տոներին՝ ի լրումն ամերիկյաններին: Անգամ երբ մտածում էինք նոր մասնաշենքի դիզայնի ուղղությամբ, փորձեցինք հայկական ճարտարապետության ժառանգության բաղադրիչներ օգտագործել:

Եվ մենք հոգում ենք այն մասին, որ ՀԱՀ-ի բոլոր հյուրերն անպայման այցելեն Գառնու տաճար, Գեղարդի վանական համալիր եւ փորձեն հայկական կոնյակ (ծիծաղում է՝ խմբ.):

- Ինչպիսի՞ն են ապագայի ծրագրերը: Ո՞ր ուղղությամբ է զարգանալու ՀԱՀ-ը:

- Ինչպես արդեն նշեցի, մենք ծրագրում ենք նոր մասնաշենքի կառուցումը, որը փաստացի լինելու է մեծ բաց տարածքի միջոցով միմյանց կապվող երեք շենքերի համախումբ՝ Եռանկյունաձեւ այգու մյուս կողմում:

Սա մեզ կտա այն տարածքը, որի կարիքն ունենք ուսանողների թիվն ավելացնելու համար, ինչպես նաեւ էականորեն ընդլայնելու լաբորատորիաների ու հետազոտությունների տարածքները, որը համահունչ է հետազոտական կարողության մեծացման մեր ցանկությանը: Եվ կրկին՝ մենք ապագայում ակնկալում ենք աճ տեսնել:

Այժմ համալսարանն առաջարկում է կրթական 19 ծրագրեր՝ մագիստրատուրայի 11 եւ բակալավրի 8: Այս ցուցանիշը վստահաբար աճելու է, մենք ձգտելու ենք ընդլայնվել հատկապես հետեւյալ ոլորտներում՝ STEM, սոցիալական գիտություններ, արվեստ եւ հումանիտար գիտություններ, բիզնես եւ տնտեսագիտություն: Հույս ունենք, որ սրանցից մի քանիսը կլինեն դոկտորական (Ph.D.) ծրագրեր:

Ռազմավարական ծրագիրն իրականացվելու է մեր բոլոր շահագրգիռ կողմերի մասնակցությամբ՝ հնարավորություն տալով նրանց կարծիք արտահայտելու ծրագրերի շուրջ դրանց իրականացման մի շարք փուլերում:

Բրյուս Պողոսյանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

- Համալսարանի շարունակական զարգացման համար բավարար Ֆինանսական միջոցների առկայությունն անհրաժեշտություն է: Ինչպե՞ս է այս հարցը լուծում ստանում ՀԱՀ-ում:

- ՀԱՀ-ի գլխավոր բիզնես ծրագիրը ենթադրում է Հայաստանի ուսանողների համար կրթության ապահովում հիմնականում ԱՄՆ-ում բնակվող դոնորների նվիրատվությունների շնորհիվ: Մեր ֆոնդի եւ կրթաթոշակների աղբյուրը նվիրատվությունն է:

Համալսարանի նախորդ ղեկավարների ջանքերի շնորհիվ՝ ՀԱՀ-ի նվիրատվությունների Ֆոնդը հիմա 5 անգամ ավելի մեծ է, քան 2010 թվականին, երբ ես ստանձնել էի համալսարանի ղեկավարումը: Սա հնարավոր է դարձել շնորհիվ մեր նվիրատուների առատաձեռնության, մեր առաքելության հանդեպ հավատի ու վստահության, որը ձեռք է բերվել տարիների քրտնաջան աշխատանքի արդյունքում:

Հատկապես ուշագրավ են մեր ստացած վերջին երկու մեծ նվիրատվությունները. 20 միլիոն ԱՄՆ դոլար Ավետիսյան ընտանիքի հիմնադրամից, եւ 9 միլիոն ԱՄՆ դոլար Ագեան ընտանիքի հիմնադրամից: Այս երկու նվիրատվություններն էլ հատկացվել են նոր մասնաշենքի կառուցմանը:

Մեր շահույթի մի մասը, որը չի ծախսվում, պահվում է որպես ներդրում եւ ղեկավարվում է Կալիֆորնիայի համալսարանի կողմից:

Կարեւոր է նշել, որ ՀԱՀ-ում գործում է ֆինանսական աջակցության տրամադրման հստակ համակարգ: Մեր ուսանողների կեսից ավելին համալսարանից ստանում է որոշակի աջակցություն, որն իրականացվում է «full-need» եւ «need-blind» սկզբունքներով: Սա ենթադրում է, որ մենք ընդունում ենք ուսանողներին նրանց դիմումների որակին համապատասխան՝ առանց հաշվի առնելու, թե որքան ֆինանսական աջակցության կարիք են նրանք ունենալու: Միայն այն բանից հետո, երբ ուսանողի ընդունվելու որոշումը կայացված է, մենք բացում ենք ֆինանսական աջակցության դիմումների փաթեթն ու տեսնում, թե տվյալ ուսանողն ինչ կարիքներ ունի՝ օգտագործելով միջոցների ստուգման մեր գործիքները: Դրանից հետո մենք պատրաստակամ ենք տրամադրելու նրանց անհրաժեշտ ամբողջ գումարը: Մենք նաեւ առաջարկում ենք միջազգային կրթաթոշակներ՝ հիմնված առաջադիմության վրա:

- Շատ մարդիկ սկսել են հարցականի տակ դնել ֆորմալ կրթության անհրաժեշտությունը: Նման քննարկումների տեղիք են տալիս բազմաթիվ առցանց դասընթացների մատչելիությունը եւ արագ փոփոխությունների աշխարհում ակնթարթորեն ժամանակավրեպ դարձող տեղեկատվությունը: Ինչպիսի՞ն է Ձեր արձագանքը դրան:

- Ես լսել եմ այդ միտքը, որ կարիք չկա մտածել համալսարան ընդունվելու մասին: Հիմնականում այս միտքն արտահայտողները բերում եմ Սթիվ Ջոբսի, Մարկ Ցուկերբերգի եւ Բիլ Գեյթսի օրինակները, որոնք բոլորն էլ համալսարանական կրթությունը կիսատ են թողել, ենթադրելով, որ համալսարանից դուրս մնալը քեզ դարձնում է միլիարդատեր: Դա այդպես չէ աշխատում (ծիծաղում է՝ խմբ.):

Համալսարաններում մենք խնդիր ունենք ձեւավորելու դասական իմաստով կրթված մարդկանց, եւ ես դա նկատի ունեմ բառի ամենալայն ու ամենադրական իմաստով: Մեր նպատակն է ձեւավորել հասարակության այնպիսի անդամներ, որոնք արդեն խորհել են այն բոլոր մեծագույն գաղափարների շուրջ, որոնք հնարավոր է կիրառել ցանկացած թեմայում: Երբ որեւէ մեկը վիճարկում է տեսակետ փիլիսոփայությունում կամ քաղաքական գիտությունում, դա այն պատճառով է, որ նա արդեն կարդացել է Պլատոնին, Սոկրատեսին, Ջոն Լոքին, Ռուսոյին, լավ գիտի նրանց աշխատությունները՝ ներառյալ յուրաքանչյուր դրույթի առավելություններն ու թերությունները: Այդպիսի մարդիկ կարող են դրույթի շուրջ բանավիճել 6 տարբեր ուղղություններով, որոնցից յուրաքանչյուրը մյուսին հակադիր է, եւ նրանք ունակ են հակասական գաղափարները պահել իրենց մտքում դրանք վիճարկելուն զուգահեռ, որովհետեւ ամեն ինչ սահուն ու պարզ չէ այս աշխարհում, ոչինչ չունի միանշանակ պատասխան: Մենք ցանկանում ենք ունենալ իմաստախոհ մարդիկ, որոնք ունակ են նման դատողություններ կատարելուն:

Ես հասկանում եմ հակափաստարկը, ըստ որի հաջորդ սերունդը հարցեր է գրելու ChatGPT-ին եւ ստանալու այն բոլոր պատասխանները, որը ցանկանում է: Այո, նման գործիքներն իսկապես մարդկանց հեշտ հասանելի են դարձնում մեծ հայեցակարգերը, սակայն որտե՞ղ է ընկալումը:

Ես բարձրագույն կրթություն ստացածի մակարդակի մաթեմատիկական խնդիրներ եմ մուտքագրել ChatGPT, եւ առաջին անգամ իսկապես զարմացած էի, թե որքան լավն էր պատասխանը: Շարունակեք փորձել եւ կտեսնեք, որ երբեմն այն սխալներ է թույլ տալիս ու անգամ փորձում կեղծելու միջոցով քողարկել իր սխալները ճիշտ այնպես, ինչպես կաներ վատ ուսանողը, որը բավարար լավ չէր պատրաստվել:

Ես չեմ քննադատում ChatGPT-ին, այն օգտակար գործիք է: Հնարավոր է, որ ժամանակի ընթացքում այն բարելավվի, գուցե նաեւ դառնա մարդկանցից խելացի, ինչպես որ ասում են դրա ստեղծողները: Դա նման է հակաուտոպիական գիտաֆանտաստիկ վեպի, որտեղ այլեւս չկա ուսուցում. մարդիկ պարզապես ամբողջ օրը խորոված են ուտում, իսկ քաղաքի կենտրոնում կա մի սեւ արկղ, որին նրանք ուղղում են իրենց հարցերը: Այն տալիս է պատասխանները, բայց ի՞նչ են հասկանում դրանցից:

Եկեք նայենք ֆիզիկայի օրինակով: Նյուտոնի ֆիզիկան կարդալիս այն փոխում է տիեզերքի մասին քո պատկերացումը: Երբ կարդում ես Էյնշտեյնի ֆիզիկան, ստանում ես տիեզերքի մասին առավել տարօրինակ ընկալում: Քվանտային մեխանիկան ամենատարօրինակն է բոլորից, որովհետեւ այն հարցականի տակ է դնում ֆունդամենտալ իրականության բնույթը: Դու պետք է անցնես ընկալման այդ հուզական թռիչքսների միջով, մինչեւ որ իրապես կըմբռնես այն, ինչ մարդկությունը գիտի ֆիզիկայի մասին: Խնդիրը միայն պատասխաններ ստանալու մեջ չէ:

- Դոկտոր Պողոսյան, խնդրում եմ, որ կիսվեք Ձեր կարիերային ճանապարհի մի քանի առանցքային դրվագներով եւ պատմեք՝ ինչպես եկաք ներկա պաշտոնին:

- Ես մշտապես հետաքրքրվել եմ մաթեմատիկայով եւ ֆիզիկայով: Աշխատել եմ ազգային լաբորատորիաներում, մասնավոր սեկտորում եւ ամերիկյան մի շարք համալսարաններում:

Ազգային լաբորատորիաներում աշխատել եմ վերահսկվող ջերմամիջուկային ռեակցիայի շուրջ, որը հիմա նորից կարեւորություն է ձեռք բերում: Դա հրաշալի փորձառություն էր՝ մտածել, թե ինչպես միջուկային ռեակցիայի նման գործընթացը վերածել միջուկային ռեակտորի, որը կարող է էլեկտրաէներգիա գեներացնել:

Գիտությունների թեկնածու դառնալուց հետո ես սկսեցի աշխատել Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի մոտ գտնվող «Kendall Square»-ի մի ստարտափ ընկերությունում: Մենք առաջին ընկերությունն էինք, որը ստեղծեց «parallel computing»-ի հիմքով համակարգիչներ: Հիմա դրանք ամենուր են, սակայն այն ժամանակ շատ ոգեւորիչ էր նման ստարտափի մաս լինելը:

Բրյուս Պողոսյանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

2000 թվականից ես աշխատել եմ Բոստոնում՝ Թաֆթսի համալսարանում, իրականացնելով մաթեմատիկական համակարգչային մոդելավորում՝ հիմնականում հիդրոդինամիկայի ոլորտում: Ես հետաքրքրված էի, թե ինչպես է առանձին մոլեկուլների շարժումը հեղուկում ծնունդ տալիս նման բարդ վարքի, որը մենք տեսնում ենք տուրբուլենտ հոսանքում:

2006-2010 թվականներին ես աշխատել եմ նաեւ որպես Մաթեմատիկայի ամբիոնի վարիչ Թաֆթսի համալսարանում: Հենց այդ ժամանակ էր, որ առաջին անգամ դիմեցի ՀԱՀ-ում նախագահի պաշտոնի համար: Թե´ՀԱՀ-ում, թե´ Հայաստանի այլ վայրերում ես հանդիպել եմ ուսանողների, որոնք ֆանտաստիկ հետազոտություններ էին անում, եւ դա էր, որ ինձ ստիպեց ՀԱՀ-ում պաշտոնավարման ավարտից հետո կապված մնալ Հայաստանին:

Արդեն նշել եմ Կենտրոնական բանկի հետ իմ համագործակցության մասին: Այդ ժամանակահատվածում ես շարունակում էի հետաքրքրվել, թե ինչպես է պարզ մասնիկների փոխազդեցությունը ստեղծում բարդություն, պարզապես փոխարինել էի մոլեկուլները մարդկանցով, իսկ միմյանց բախվելով էներգիա փոխանակելու փոխարեն՝ մարդիկ գործարքներ էին իրականացնում եւ ունեցվածք փոխանակում: Եվ հանկարծ ստացանք ունեցվածքի բաշխման մի մոդել, որը հիմնված է նույն մաթեմատիկական հաշվարկի վրա, ինչը կատարվում է հիդրոդինամիկայի պարագայում: Մեր մոդելը ցույց տվեց շատ ավելի լավ արդյունք, քան ունեցվածքի բաշխումը կանխատեսող տնտեսագիտությունում հայտնի այլ մոդելներ:

Այդ շրջանից ի վեր ես տարված եմ տնտեսագիտությունում եւ սոցիալական գիտություններում ֆիզիկական եւ մաթեմատիկական մոդելների կիրառմամբ: Հիմա, երբ ես նորից ադմինիստրատիվ պաշտոնում եմ, հույս ունեմ, որ այս աշխատանքը կշարունակվի անգամ առանց իմ ակտիվ ներգրավվածության:

- Տեսնում եմ, թե որքան խորասուզված էիք Ձեր հետազոտական աշխատանքում, բայց այդուհանդերձ վերադարձաք համալսարան: Ինչու՞:

- Ես իսկապես անկեղծորեն կապված եմ համալսարանին եւ երկրին: Միշտ զգացել եմ, որ այս համալսարանը մեծ պոտենցիալ ունի, եւ հիրավի, այս երկիրը նույնպես մեծ պոտենցիալ ունի: Իմ որոշման վրա ազդեց այն փաստը, որ ես ուզում էի ապրել Հայաստանում: Հավանաբար, ինքնությունս է, որ ինձ նորից այստեղ բերեց:

Ես Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների երկրորդ սերնդից եմ: Չնայած որ մենք հայկական համայնքի մաս էինք, այդ տարիներին Մասաչուսեթսում, որտեղ ես մեծացել եմ, հայկական դպրոցներ չկային: Ես հիշում եմ իմ տատիկներին եւ պապիկներին, ես գիտեի, որ նրանք այս կամ այն ձեւով ցեղասպանությունից փրկված են: Բայց հետո կյանքը տարբեր ուղղություններով է տանում: Ես ընդունվեցի համալսարան, հետո սկսեցի կառուցել իմ կարիերան:

Երրորդ սերնդի ամերիկացիներ կան տարբեր էթնիկ ծագումներով, որոնք ծանոթ են իրենց ազգային խոհանոցին, կարող են բաժակ բարձրացնել եւ կենաց ասել, սակայն չունեն կապ իրենց հայրենիքի հետ ու չեն խոսում իրենց մայրենի լեզվով: Սա կարող էր նաեւ ինձ հետ տեղի ունենալ, եթե չլիներ 1970-ականներին Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի եւ Իրանական հեղափոխությամբ պայմանավորված հայերի գաղթը դեպի ԱՄՆ: Այս մարդիկ ծանոթ էին մեր ազգային ժառանգությանն ու լեզվին շատ ավելի լավ, քան ես: Նրանք դարձան իմ համալսարանական ընկերները, եւ ես նրանցից շատ բան սովորեցի: Ձեւավորված համայնքի հետ իմ շփումն էր, որը հետաքրքրություն առաջացրեց հայոց պատմության, քաղաքական եւ մշակութային կյանքի ու լեզվի նկատմամբ:

Առաջին անգամ ես Հայաստան եկա 2008-ին: Անգամ հիշում եմ իմ առաջին այցելությունը Գառնու տաճար եւ Գեղարդի վանական համալիր (ծիծաղում է՝ խմբ.):

Հիմա շատ առումներով ես ինձ տանն եմ զգում՝ առնվազն նույնքան, որքան ԱՄՆ-ում, անգամ եթե իմ խոսակցական հայերենը դեռ աշխատելու տեղ ունի:

Ես այստեղ էի 2020 թվականի պատերազմի ամբողջ ընթացքում, ես այսօրվա պես հիշում եմ իմ հույզերը, երբ առաջին անգամ այցելեցի Եռաբլուր՝ հարգանքի տուրք մատուցելու ... Եվ ես զգացի, որ սա է այն վայրը, որտեղ ես ուզում եմ լինել եւ անել հնարավորը՝ օգնելու համար:

Բրյուս Պողոսյանի հետ զրուցել է Գայանե Ենոքյանը

Լուսանկարները՝ Էմին Արիստակեսյանի