Մեդիամաքսը զրուցել է Հայաստանում Գերմանիայի դեսպան Մաթիաս Քիսլերի հետ Գերմանիայի միասնության օրվա առթիվ, որը տոնվում է հոկտեմբերի 3-ին: 26 տարի առաջ՝ 1990թ. հոկտեմբերի 3-ին  կրկին իրականություն դարձավ միացյալ Գերմանիան, որը որպես նպատակ ձեւավորվել էր 19-րդ դարի կեսերին:

- Վերջերս Հայաստանը նշեց իր անկախության 25-ամյակը, իսկ եկող տարի կնշվի Գերմանիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 25-ամյակը: Ո՞րը կհամարեիք այս 25 տարիների մեծագույն ձեռքբերումը:

- Անշուշտ, մենք առաջին երկրներից էինք, որ ճանաչեցինք Հայաստանը: Եվ շատ շուտով դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատեցինք եւ բացեցինք դեսպանություն եւ այս ընթացքում մենք նշանակալի առաջընթաց ենք արձանագրել մեր հարաբերություններում: Եվ այսօր կարող ենք ասել, որ հազիվ թե եվրոպական մեկ այլ երկիր Հայաստանի հետ բոլոր ոլորտներում՝ քաղաքական, տնտեսական, զարգացման աջակցային քաղաքականության, մշակութային եւ ռազմաքաղաքական, ունենա այսքան խոր եւ համապարփակ հարաբերություններ: Մեր երկրների միջեւ շատ լայնընդգրկուն համագործակցություն կա, եւ մենք ձգտում ենք այն էլ ավելի խորացնել եւ ընդարձակել հաջորդող տարիներին:

- Երկկողմ հանդիպումների վերաբերյալ մամլո հաղորդագրությունները փաստում են, որ «կողմերը միակարծիք են, որ առկա է մեծ ներուժ՝ հարաբերություններն ավելի զարգացնելու համար»: Ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչ կարելի է անել մոտ ապագայում: 

- Մենք մի քանի առաջնայնություններ ունենք հաջորդ տարվա համար:

Կրթամշակութային ոլորտում մենք կցանկանայինք խորացնել գերմաներենի ուսուցումը Հայաստանում: Մենք զգում ենք, որ երիտասարդների մոտ մեծ ցանկություն կա գերմաներեն սովորելու: Մենք արդեն ունենք Լեզվի ուսուցման կենտրոն, հինգ դպրոց, որոնք աջակցություն են ստանում գերմանական կառավարության կողմից, բայց մենք ցանկանում ենք այս ամենն ավելի խորացնել այնպես, որ սկզբից մինչեւ վերջ դպրոցում գերմաներեն սովորելով՝ աշակերտն ունենա այն հմտությունները, որոնք անհրաժեշտ են գերմանական բուհերում ուսանելու համար:

Մաթիաս Քիսլերը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Մեկ այլ ծրագիր, որի շուրջ աշխատում ենք, այստեղ Գյոթեի անվան մշակութային ինստիտուտ ունենալն է: Թեեւ դեսպանությունը բազմաթիվ միջոցառումներ է իրականացնում իր գործընկերների հետ, սակայն մենք զգում ենք, որ ժամանակն է ունենալ ինքնուրույնաբար գործող Գյոթե-ինստիտուտ, ինչպիսին ունենք, օրինակ, Թբիլիսիում:

Տնտեսական բնագավառում, անշուշտ, մենք շարունակ ավելի ու ավելի մեծ ներուժ ենք տեսնում: Գերմանացի ձեռնարկատերերն աճող հետաքրքրություն են ցուցաբերում այստեղ գալու, ընդ որում՝ ոչ զուտ առեւտրային նպատակներով: Գերմանիան այժմ արդեն Եվրամիության երկրների մեջ Հայաստանի ամենախոշոր առեւտրական գործընկերն է, եւ դա լավ է, սակայն մենք կարծում ենք, որ գերմանական ձեռնարկությունների համար ավելի մեծ հնարավորություններ կան այստեղ արտադրություն կազմակերպելու, ընդ որում՝ մի քանի պատճառներով: Դրանցից մեկն այն է, որ այստեղից շատ ավելի դյուրին է ռուսական շուկա մտնելը, քանի որ Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միության անդամ է: Հայաստանը եւ Իրանը շատ լավ հարաբերություններ ունեն, ուստի կարելի է արտադրել այստեղ եւ գուցե արտահանել նաեւ Իրան: 

Հայաստանը սկզբունքորեն փոքր, մեկուսացած երկիր է եւ սա առավելություն չէ: Բայց երբ դուք լավ հարաբերություններ ունեք Իրանի հետ եւ նաեւ անդամակցում եք Եվրասիական տնտեսական միությանը, սա կարող է առավելություն դառնալ: Մենք փորձում ենք օգտվել դրանից, դեռեւս անցյալ շաբաթ ես հանդիպեցի գերմանական մի ընկերության ղեկավարի հետ, որը լրջորեն մտածում է այստեղ ներդրում կատարելու եւ արտադրություն կազմակերպելու ուղղությամբ: Մենք կհետեւենք արդյունքներին:

-Դուք խոսեցիք նաեւ ռազմական համագործակցության մասին: Երկար տարիներ Հայաստանի խաղաղապահներն Աֆղանստանում ծառայել են Գերմանական հրամանատարության ներքո: Կարծում եմ, որ այս համագործակցության կարեւորությունը ոչ միայն բուն խաղաղապահ առաքելությունն է, այլ նաեւ այն, որ հայ եւ գերմանացի զինվորականները միմյանց հետ աշխատելու եւ սերտորեն փոխգործակցելու հնարավորություն են ստացել:

- Իրավացի եք, Գերմանիայի զինված ուժերն Աֆղանստանում արդյունավետորեն համագործակցում են մեր հայ գործընկերների հետ: Սա կարող է օրինակ ծառայել հետագա հնարավոր խաղաղապահ առաքելությունների համար: Մենք նաեւ դասընթացներ ենք կազմակերպում հայ սպաների համար Գերմանիայում, եւ կանոնավոր փոխայցելություններ են տեղի ունենում երկու կողմերի միջեւ: Սա շատ համապարփակ ծրագիր է:

- Վերջին տարիներին Հայաստանի նախագահը քանիցս այցելել է Գերմանիա, հնարավոր համարու՞մ եք արդյոք Գերմանիայի դաշնային կանցլերի այցը Հայաստան:

- Հնարավոր է, որ կանցլեր Մերկելն այցելի Հարավային Կովկաս, բայց ժամանակի առումով հստակ պլաններ դեռ չկան: Եկող տարի մեզ մոտ ընտրություններ են, եւ վախենամ, թե կանցլերի ժամանակացույցը չափազանց խիտ լինի: Բայց ամռանը Հայաստան այցելեց մեր արտգործնախարարը, ընդ որում՝ նաեւ որպես ԵԱՀԿ նախագահող, եւ բարձրաստիճան փոխայցերն, իհարկե, կշարունակվեն:

Մաթիաս Քիսլերը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Այս տարվա կարեւորագույն իրադարձություններից էր նաեւ նախագահ Սարգսյանի այցը Բեռլին: Այցի առանցքային թեմաներից մեկը քաղաքական ոլորտին զուգահեռ նաեւ տնտեսական հարաբերությունները խթանելու ցանկությունն էր:

- Հայաստանում խոսում են՝ իբր Անգելա Մերկելը որպես զբոսաշրջիկ այցելել է Հայաստան այն ժամանակ, երբ դեռ ապրում էր Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետությունում: Դուք տեղեկություններ ունե՞ք այս մասին:

- Որեւէ հստակ տեղեկություն այս մասին չունեմ: Նա գիտնական է, ֆիզիկոս, եւ հնարավոր է, որ ուսանողական տարիներին եղած լինի այստեղ: Կանցլեր Մերկելը շատ հետաքրքրասեր անձ է, հետաքրքրվում է այլ մշակույթներով, այնպես որ, կարող եմ պատկերացնել, որ նա այստեղ եղած լինի:

- Հայոց ցեղասպանության բանաձեւի ընդունումն ավելի բարոյակա՞ն, թե՞ քաղաքական հարց էր Գերմանիայի քաղաքական վերնախավի եւ Բունդեսթագի համար:

- Կարծում եմ՝ երկուսն էլ: Բանաձեւի հատվածներից մեկում հստակորեն արձանագրվում է, որ գերմանական կողմն իր պատասխանատվության բաժինն ունի հարյուր տարի առաջ տեղի ունեցած դեպքերում. մենք մասնակիորեն պատասխանատու ենք զգում դրա համար: Սա ինչ-որ առումով բարոյական խնդիր է, բայց նաեւ, անշուշտ, քաղաքական: Բունդեսթագը 2005թ. ընդունված բանաձեւից տաս տարի անց որոշեց, որ պետք է վերանայի այն՝ համապատասխանեցնելով այն նաեւ Գերմանիայի ներհասարակական կարծիքին: 

- Անդրադառնանք Հայաստան-Եվրամիություն հարաբերություններին: Ի՞նչպես եք գնահատում բանակցային գործընթացը նոր շրջանակային համաձայնագրի վերաբերյալ: Ի՞նչ արդյունավետությամբ է այն ընթանում:

- Այո, ընթանում են բանակցություններ, հաջորդ փուլը հոկտեմբերին է: Լավ է, որ մենք կրկին այս ուղու վրա ենք: Երկու տարի առաջ դա փոքր-ինչ դժվար էր թվում, բայց լավ է, որ Հայաստանի կառավարությունն ընդունեց այս Շրջանակային համաձայնագրի հնարավորությունն ու դրա շուրջ բանակցելու մեր առաջարկը:

Սա արդիականացման գործընթացում Հայաստանին աջակցելու միջոց է: Եվրամիությունն ու նրա անդամ պետությունները պատրաստ են աջակցել Հայաստանին բազմաթիվ ոլորտներում, թե տնտեսական, թե զարգացման քաղաքականության, թե առեւտրի եւ թե քաղաքական երկխոսության: Շրջանակային համաձայնագիրը կշարունակի սատարել մեր գործունեությունը Հայաստանում: 

Մաթիաս Քիսլերը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Համաձայնագիրը բազմաթիվ բաժիններ է ներառում: Այն չի լինի այնքան լայնընդգրկուն, որքան նախկինն էր, հատկապես առեւտրի մասով, քանի որ այն պետք է համատեղելի լինի այլ համաձայնագրերի հետ, սակայն այն եւ քաղաքական, եւ տնտեսական գործիք է: Մենք կարող ենք օգտվել այս համաձայնագրով նախատեսված դրույթների ամբողջ ներկապնակից: Բանակցային գործընթացը շարունակվում է, եւ ես շատ լավատես եմ, որ եկող տարի մենք համաձայնության կգանք:

- Երբեմն շահարկումներ են լինում, թե Ասոցացման համաձայնագրի հետ կապված իրավիճակից հետո եվրոպական գործընկերներն այլեւս որոշակիորեն թերահավատ են հայկական կողմի հանդեպ:

- Ոչ, ընդհակառակը:

- Հայաստանի արտգործնախարարն այս տարի մի քանի անգամ հանդես է եկել հայտարարությամբ, որ ժամանակն է Եվրամիության հետ սկսել վիզայի ազատականացման գործընթացը: Ո՞րն է Ձեր կարծիքը:

- Ես լիովին հասկանում եմ, որ հասարակությունը ձգտում է վիզայի ազատականացման, որպեսզի ավելի դյուրին լինի մուտքը Շենգենյան երկրներ: Եկեք սա ընդհանուր համատեքստում նայենք. ես թարմ տեղեկատվություն եմ ստացել մեր վիզաների բաժնից, որի համաձայն մեկ, երկու, անգամ հինգ տարի վավերականության բազմակի մուտքի արտոնագրերի թիվն անցյալ տարի կտրուկ աճել է: Շատ դիմումատուներ, օրինակ, այլեւս յուրաքանչյուր կես տարին մեկ ստիպված չեն լինի դիմել վիզա ստանալու համար: Մեկ այլ հանգամանք, որ պետք է հաշվի առնենք. դիմումների 90 տոկոսը դրական ընթացք են ստանում, այնպես որ մերժումների թիվը հարաբերականորեն ցածր է Հայաստանում:

Մաթիաս Քիսլերը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Վերադառնալով հարցին՝ արդյո՞ք կարող ենք ակնկալել վիզայի ազատականացում, կարծում եմ՝ պետք է աշխատել այս ուղղությամբ, բայց նաեւ իրատես լինել: Սա շատ բուռն քննարկումների թեմա է Եվրամիությունում, ոչ այնքան Հայաստանի հետ կապված, որքան այլ երկրների, որոնք ավելի առաջ են այս հարցում եւ արդեն գործընթացի մեջ են: Անգամ նրանց պարագայում, կարծես, ԵՄ որոշ անդամ պետություններ վարանում են արագացնել վիզայի ազատականացումը: Կարծում եմ՝ կգա վիզայի ազատականացման ժամանակը, բայց Հայաստանը պետք է համբերատար լինի: 

- Գերմանիան տարբեր ոլորտներում բազմաթիվ բարեփոխումներ է սատարել Հայաստանում: Շատ քաղաքացիներ կարծում են, որ մենք կարող էինք ավելի լավ Հայաստան կերտել այս քսանհինգ տարում: Որո՞նք են Ձեր կարծիքով ամենամեծ խոչընդոտները բարեփոխումային գործընթացում: Դրանք պետք է փնտրել կառավարման համակարգո՞ւմ, թե՞ մարդիկ պարզապես չեն հասկանում, որ եթե ցանկանում ես ինչ-որ բան փոխել քո երկրում, պետք է սկսես քեզնից: 

- Կարծում եմ՝ Հայաստանի զարգացման հիմնաբառը արդիականացումն է: Արդիականացմանը կարող են աջակցել դերակատարներ դրսից, օրինակ՝ Եվրամիությունը, Գերմանիան կամ այլ երկրներ, սակայն հիմնական պատասխանատվությունը կրում է հասարակությունն ինքը եւ նրանք, ովքեր կառավարում են երկիրը: Նրանք են գլխավոր դերակատարները եւ նրանք պետք է աշխատեն արդիականացման ուղղությամբ եւ բարելավեն պայմանները: Մենք կարող ենք աջակցել տարբեր միջոցներով, սակայն հիմնական գործը հասարակությանն է:

Արդիականացման ոլորտներից մեկը տնտեսությունն է: Այժմ դուք նոր կառավարություն ունեք, եւ մենք հստակ ազդակներ ենք լսում նոր վարչապետից եւ նախարարներից, որոնցից շատերը բիզնես միջավայրի փորձ ունեն եւ աշխատելու են փոփոխությունների եւ հստակ արդյունքների ուղղությամբ: Կարծում եմ հենց սա էլ իսկապես ակնկալում է հասարակությունը. ավելի շատ աշխատատեղեր, ավելի լավ աշխատատեղեր, ավելի լավ կրթություն: Խնդիրների երկար ցանկ կա, որոնց ուղղությամբ պետք է աշխատի կառավարությունը, եւ մենք պետք է առաջիկա ամիսներին տեսնենք, թե արդյո՞ք կառավարությունը կարող է իրականացնել Հայաստանի շատ քաղաքացիների սպասելիքները: Բայց պետք է վստահել նրանց սկսելու իրենց գործը եւ բարելավելու տնտեսական վիճակը:

- Կոռուպցիայի դեմ պայքարը Հայաստան-Եվրամիություն համագործակցության առանցքային ուղղություններից է: Փորձագետներն ասում են, որ օրենսդրությունը եւ համաձայնագրերը լավն են, ուստի միակ խնդիրը քաղաքական կամքի բացակայությունն է: Ի՞նչ եք կարծում:

- Ձեր օրենքները լավն են, եւ դուք խոսում եք կոռուպցիայի նման խնդիրներից, այսինքն, լավ է, որ այդ թեման տաբու չէ: Բայց մենք կցանկանայինք ավելի շատ արդյունքներ տեսնել կոռուպցիայի դեմ պայքարի տարբեր ոլորտներում:  Մենք կցանկանայիք, որ արդարադատության ոլորտն ավելի անկախ լիներ: Նաեւ օտարերկրյա ներդրողների համար է երբեմն դժվար իրենց իրավունքները վերականգնել դատարանում: Սրանք այն խնդիրներից են, որոնք մենք քննարկում ենք կառավարության հետ: Եվրամիության անդամ պետությունների դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ղեկավարները նախկին վարչապետի հետ կարեւոր երկխոսություն էին սկսել այս խնդիրների հաղթահարման շուրջ: Ես ակնկալում եմ եւ հուսով եմ, որ մենք կշարունակենք այս երկխոսությունը նոր վարչապետի հետ:  

- Շատերը կարծում են, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումը Հայաստանում եւ Ադրբեջանում, նաեւ ողջ տարածաշրջանում առկա բազմաթիվ խնդիրների լուծման բանալին է: Սակայն իրականությունն այն է, որ բավական ժամանակ է արդեն, որ բանակցությունների իրական գործընթաց գոյություն չունի: Նախագահները հանդիպում են տարին մեկ կամ երկու անգամ, սակայն բանակցային գործընթաց չկա: Ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչը կարող է խթան դառնալ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի նախագահների՝ իրական երկխոսության պատրաստակամության համար:

- Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը կապ ունի նաեւ ներքին իրավիճակի հետ, շատ ռեսուրսներ են հատկացվում բանակին, սակայն դա չպետք է որպես արդարացում ծառայի: Շատ խնդիրներ կարող են լուծվել առանց Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծման, օրինակ՝ կոռուպցիան եւ նմանօրինակ այլ խնդիրներ:

Մաթիաս Քիսլերը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Ինչ վերաբերում է հակամարտությանը, ապա ամենակարեւորն առաջին հերթին հրադադարի պահպանումն է: Վերջին շաբաթներին լարվածությունը, կարծես, ավելացել է: Մենք նաեւ լիովին աջակցում ենք հետաքննության մեխանիզմների ներդրմանն ու շփման գծում ԵԱՀԿ մշտադիտարկման ներկայացուցչության ընդլայնմանը: Սա մի քայլ է` թուլացնել լարվածությունը եւ իրագործել Սանկտ Պետերբուրգում եւ Վիեննայում համաձայնեցվածը: Սակայն անհրաժեշտ է նաեւ վերսկսել բովանդակային քաղաքական բանակցությունները՝ վերջապես գտնելու մի լուծում, որն ընդունելի կլինի բոլոր կողմերի համար:

Կարծում եմ, որ կարեւոր է երկու երկրներում հասարակություններին նախապատրաստել փոխզիջման անհրաժեշտությանը: Երկու կողմերն էլ պետք է իրենց հասարակություններին «վաճառեն» որեւէ վերջնական լուծում: Դժբախտաբար, կարծես, հասարակության մեջ փոխզիջման պատրաստակամությունն ու կամքը նվազել է: Փոխզիջումը հեշտ չէ, սակայն այն էական քայլ է:

-Թեեւ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն ուղղակիորեն կապված չէ հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ, սակայն հոգեբանական առումով Հայաստանում շատերի համար Լեռնային Ղարաբաղի խնդրում շատ ավելի դժվար է  փոխզիջման գնալ հայ-թուրքական հարաբերությունների ներկայիս փուլում, քանի որ կարծում են, որ մենք պաշարված ամրոցում ենք՝ շրջապատված թշնամիներով: Կարծիք կա, որ եթե հայ-թուրքական հարաբերություններում առաջընթաց լիներ, ավելի հեշտ կլիներ փոխզիջման գնալ ԼՂ հարցում:  Ի՞նչ եք կարծում՝ Եվրամիությունը  կարո՞ղ է որոշակի դեր խաղալ եւ համոզել Թուրքիային վերադառնալու 2009 թվականի արձանագրություններին:

- Պետք է օգտագործել բոլոր հասանելի միջոցները՝ բարելավելու հարաբերությունները Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ: Անշուշտ, շատ օգտակար կլիներ, եթե կրկին կյանքի կոչվեր Ցյուրիխյան արձանագրությունների ոգին: Դժվար է գնահատել՝ կողմերն ունե՞ն արդյոք ցանկություն վերադառնալու այդ քաղաքական բանակցություններին: Այն, ինչ այժմ կարող ենք անել, եւ Գերմանիան ու մյուս գործընկերները, մասնավորապես՝ Եվրամիությունը, աշխատում են այդ ուղղությամբ, երկու երկրների քաղաքացիական հասարակություններին՝ լրագրողներին, մշակույթի ոլորտի մարդկանց, դասախոսներին հանդիպման հարթակների հնարավորություն տալն է: Մենք պետք է մտածենք գործնական լուծումների մասին, օրինակ՝ տնտեսության: Շատ հաճախ գործարարները շատ ավելի արագ եւ պրագմատիկ են, երբ խնդիրը վերաբերում է կարգավորմանը: Նրանք ցանկանում են առեւտուր անել եւ շահույթ ստանալ, եւ ուրեմն՝ ինչո՞ւ հնարավորություն չտալ հանդիպելու սահմանի երկու կողմերի առեւտրի եւ արդյունաբերության պալատներին: Կամ ինչո՞ւ չբացել Արեւելյան Թուրքիայի շրջանների եւ Հայաստանի միջեւ սահմանն առեւտրի համար: Կամ՝ միջազգային տուրիստների համար, որ նրանք կարողանան ավելի հեշտորեն ճամփորդել՝ միաժամանակ այցելելով երկու կողմերում գտնվող տեսարժան վայրերը, օրինակ՝ Անի: Պրագմատիկ լուծումները պետք է որ հնարավոր լինեն երկու կողմերի բարի կամքի պարագայում: Հենց փոքր քայլերն են, որ դյուրացնում են կյանքը եւ այն դնում ճիշտ ուղու վրա:

Մաթիաս Քիսլերի հետ զրուցել է Արա Թադեւոսյանը