Հայոց Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի շեմին Մեդիամաքս-ը հարցազրույցների շարք է նախաձեռնել Հայաստանում եւ սփյուռքում ապրող մտավորականների հետ՝ փորձում ենք տարբեր կարծիքներ հավաքել այն մասին, թե արդյոք Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը կարող է որոշակի «նոր սկիզբ» դառնալ հայության համար:

Այսօր մեր զրուցակիցն է «ՎիվաՍել-ՄՏՍ» ընկերության գլխավոր տնօրեն Ռալֆ Յիրիկյանը:

- Ընդունված է կարծել, որ Ցեղասպանության թեման սփյուռքում հայերին միավորող գլխավոր գործոնն է: Իսկապե՞ս այդպես է:

- Պատանեկությանս տարիներին այդ գործոնն իսկապես ուժեղ էր: Շատ էր զգացվում հատկապես դպրոցներում՝ հաճախ տարբեր միջոցառումներ էին կազմակերպվում Ցեղասպանության թեմայով:

Սակայն տարիներն անցնում էին, հայկական դպրոցների թիվը պակասում էր եւ այդ հզոր դաստիարակչական գործիքն աստիճանաբար սկսեց թուլանալ եւ այսօր նախկին ազդեցությունը չունի: Այսօր Սփյուռքում հայությունն ավելի է ձուլվում այլ մշակույթների, ժողովուրդների մեջ: Դա հատկապես զգացվում է երիտասարդ սերնդի մոտ:  

Մյուս կողմից, ըստ իս, որ մենք չպետք է չափից շատ դրամատիզմ հաղորդենք Ցեղասպանության 100-ամյակին: Ընդհակառակը, այս հանգրվանը մեր ժողովրդին պետք է հիշեցնի, որ մենք հաղթող ենք դուրս եկել, ցեղասպանության գլխավոր նպատակը՝ հայերի բնաջնջումը, տապալվել է, եւ 100 տարի անց մենք կենդանի ենք եւ անկախ պետություն ունենք: 

Սա հպարտության առարկա պետք է լինի: Հենց այստեղից էլ պետք է շարունակենք կերտել ապագան: Իսկապես, չկա գրեթե ոչ մի հայկական ընտանիք, որը Ցեղասպանության հետեւանքով ազգականներ կորցրած չլինի: Բայց մենք մոռանում ենք, որ կորուստներ ենք ունեցել ոչ միայն 20-րդ դարի սկզբին: Մենք դարեր ի վեր շատ հարազատներ ենք կորցրել: Մոռանում ենք Շուշիի, Ադանայի կոտորածները կամ Ռուբինյանների տոհմի փլուզումը եւ Կիլիկյան թագավորության անհետացումը: Մոռանում ենք, թե Խորհրդային Միության տարիներին մեր մտավորականության եւ ժողովրդի հանդեպ ինչ միջոցներ են կիրառվել՝ աքսոր, բանտարկություններ, գնդակահարություններ: Եվ չնայած մեր պատմության բոլոր դառը էջերին` մենք կանք ու դա հաղթանակ է. փայլուն եւ ոգեւորող գաղափար է:

- Ի՞նչ եք կարծում, 100-ամյակը կարող է խորհրդանշական առիթ դառնալ Հայաստան- Սփյուռք հարաբերությունները վերաիմաստավորելու համար: Ի՞նչն է սխալ այսօր այդ հարաբերություններում:

- Եթե կարճ պատասխանեմ` հիմնական խնդիրը հայի բնավորությունն է: Լինենք Հայաստանում, թե Սփյուռքում` համարում ենք, որ ամեն ինչից տեղյակ ենք: Դժբախտաբար, այս գործոնն աշխատում է մեր ազգի դեմ:

Վստահության կորուստ կա, ոչ Սփյուռքն է լիարժեք վստահում Հայաստանին, ոչ էլ Հայաստանը՝ Սփյուռքին: Պատճառներից մեկը կենցաղում եւ տնտեսական ոլորտում մտածելակերպի, մոտեցումների միջեւ ձեւավորված մեծ տարբերություն է: Մենք փորձում ենք միմյանց ապացուցել, թե ով է ամենախելացին: Բնավորությունը, որի մասին հիշատակեցի, Հայաստանում, Արցախում եւ Սփյուռքում բնակվող հայերին թույլ չի տալիս փորձել մեկտեղելու այդ տարբերությունը`«հարուստ խառնուրդ» ստեղծելու համար:

Ապագայի տեսլական պետք է ունենանք, որի շուրջ կհավաքվեն աշխարհի բոլոր հայերը :

Պետք է հրաժարվենք «ես ամեն բան գիտեմ» մտածելակերպից եւ երկխոսության գնալ, կիսվել փորձով եւ փորձել միմյանց վստահություն ներշնչել: Իրականում դա մեծ ճիգեր չի պահանջում: Դժբախտաբար, կան բազմաթիվ ազդեցիկ արտաքին ուժեր, որոնք չեն ցանկանում հայերին միավորված, ուժեղ եւ հզոր տեսնել: Բնական է, որ ներկայիս մտածելակերպով միայն հեշտացնում ենք այդ ուժերի անելիքը:

Պետք է քննարկենք եւ ինչ-որ լուծումների հասնենք: Պետք է ռազմավարություն ստեղծենք եւ հասկանանք, որտե՞ղ ենք այսօր իբրեւ ազգ եւ որտեղ ենք ցանկանում լինել 50 տարի հետո: Ապագայի տեսլական պետք է ունենանք, որի շուրջ կհավաքվեն աշխարհի բոլոր հայերը :

- Ինստիտուցիոնալ առումով ինչպե՞ս կարելի է դա անել: Ովքե՞ր պետք է նախաձեռնեն այդ տեսլականի քննարկումները:

Չմոռանանք, որ Հայաստանում ծնված եւ մեծացած մարդկանց՝ հատկապես ավագ սերնդի ներկայացուցիչների, մտածելակերպը կրում է նաեւ խորհրդային ժամանակաշրջանի ազդեցությունը:

- Այսօր մենք պետություն ունենք, որը եւ պետք է նախաձեռնողի դերում լինի: Մարդիկ անցողիկ են, պետականությունը՝ մնայուն արժեք: Եթե ինչ-ինչ պատճառներով սփյուռքը պետությանը չի վստահում, պետությունը կարող է ձեւավորել մտավորականների (intellectuals) խումբ, դրա կազմում ընդգրկել Հայաստանում, Արցախում եւ Սփյուռքում հարգված մարդկանց, ովքեր պարբերաբար կհանդիպեն եւ մոտեցումներ կմշակեն:

Կարող ենք տարբեր հանձնաժողովներ ունենալ, դրանք տարբեր ոլորտներին վերաբերող քննարկումներ կանցկացնեն, որոնք եւս կնպաստեն ապագայի տեսլականի ձեւավորմանը: Մենք պետք է հստակ պատկերացնենք, թե ո՞ւր ենք գնում:

Սփյուռքն ունի արեւմտյան կառավարման մեծ փորձ: Դա բոլորովին ուրիշ մտածելակերպ է, ուրիշ դպրոց է, որը տարբերվում է արցախյան գոյամարտի հերոսների  մտածելակերպից, որոնց շնորհիվ մենք հաղթեցինք եւ ապացուցեցինք, որ հաղթող ազգ ենք: Չմոռանանք, որ Հայաստանում ծնված եւ մեծացած մարդկանց՝ հատկապես ավագ սերնդի ներկայացուցիչների, մտածելակերպը կրում է նաեւ խորհրդային ժամանակաշրջանի ազդեցությունը: Այս երկու կողմերին հաճախ դժվար է միմյանց հասկանալը, որովհետեւ տարբեր հայացքով են նայում կյանքին, տարբեր փորձառություն եւ անցած ճանապարհ ունեն: Խնդիրն այստեղ է:

Բայց կա երիտասարդ ալիք՝ Հայաստանում, Արցախում եւ Սփյուռքում: Նրանց գործելու հնարավորություն պետք է տրվի: Մենք հարգում ենք ավագներին, սակայն իրենք պետք է գիտակցեն, որ իրենց ժամանակն անցել է: Նրանց խորհուրդները շատ կարեւոր են, նրանց կյանքի դառը փորձը չափազանց արժեքավոր է, բայց, կարծում եմ` եկել է ժամանակը, որ իրենք երիտասարդներին նույնպես թույլ տան օգտակար լինել ազգին: Երիտասարդ ասելով՝ նկատի ունեմ այսօրվա 30-40 տարեկաններին:

- Խոսեցիք 50 տարվա տեսլականի մասին: Իսկ ինչպե՞ս եք Դուք պատկերացնում Հայաստանը 50 տարի անց:

Եթե ուզում ենք ինչ-որ տեղ հասնել, պետք է խիզախ որոշումներ կայացնենք: Ցավոտ կլինի, բայց դա էլ է պետք:

- Զարգացած աշխարհը մեզանից լավը չէ: Մենք բոլոր հնարավորություններն ունենք, սակայն որոշումներ կայացնելու կամք չունենք: Միշտ վախենում ենք՝ ի՞նչ կլինի, եթե այս որոշումը ընդունենք: Մենք չենք կարող զարգանալ, եթե մտածում ենք մեկ քայլ առաջ գնալու մասին՝ մտքում պահելով տաս քայլ ետ գնալու տարբերակը: Եթե ուզում ենք ինչ-որ տեղ հասնել, պետք է խիզախ որոշումներ կայացնենք: Ցավոտ կլինի, բայց դա էլ է պետք:

Աշխարհի փոփոխությունների, գլոբալիզացիայի դարում պետք է ճկուն լինենք, ոչ թե ասենք՝ «մեր պապերն այսպիսին էին, ուրեմն մենք էլ պետք է այդպես շարունակենք»: Մեր պապերի պատմությունը կմնա արխիվներում եւ մենք միշտ հարգանքով կհիշենք նրանց վաստակն ու փորձը, բայց ներկան ու ապագան պահանջում են նոր որակներ. ճկունություն, հանդուրժողականություն, սթափ մտածելակերպ: Դրա վրա պետք է կառուցենք մեր տեսլականը:

Մեծ խնդիր է նաեւ լավատեսության պակասը: Այսօր, երբ որեւէ միջոցառման եմ գնում, որտեղ, ասենք, հարյուր հայի եմ հանդիպում, նրանցից միայն մեկի կամ երկուսի դեմքին ժպիտ կա… Այդպես չենք կարող շարունակել: Չպետք է կոտրվել.  անհրաժեշտ է ապագային լավատեսությամբ նայել: Հայաստանում շատ խելացի ու պատրաստված տղաներ եւ աղջիկներ ունենք: Ամերիկայում, Մեծ Բրիտանիայում, Ֆրանսիայում, Միջին Արեւելքում, Հեռավոր Արեւելքում, Ավստրալիայում կան տաղանդավոր հայեր եւ պետությունը նրանց մասին տեղյակ է: Ուրեմն պետք է չվախենալ, հավաքվել եւ քննարկել՝ 50 տարի հետո մենք որտե՞ղ կլինենք:

Ռալֆ Յիրիկյանի հետ զրուցել է Արա Թադեւոսյանը