2024 թվականի օգոստոսի 30-ին թողարկվել է Տիգրան Համասյանի The bird of a thousand voices («Հազարան բլբուլ») ալբոմը։ Թողարկումից մի քանի օր առաջ Տիգրանը զրուցել էր հունական Rocking.gr կայքի թղթակիցների հետ։ Ներկայացնում ենք զրույցի հայերեն թարգմանությունը՝ որոշ կրճատումներով։
***
Կան այնպիսի երաժշտական ալբոմներ, որոնց չարձաքանքելու այլընտրանք չկա: Այդպիսին է ջազ/ֆյուժն/պրոգրեսիվ ռոք երաժիշտ Տիգրան Համասիսանի նոր լույս տեսնող ալբոմը, որը կոչվում է «Հազարան բլբուլ»: Տիգրանը, անշուշտ, իր ասպարեզում արդեն կայացած արվեստագետ է, բայց նոր բարձունքների է հասնում իր վերջին ստեղծագործությամբ: Ստեղծված հին հայկական հեքիաթի՝ «Հազարան բլբուլ»-ի հիման վրա, որը խորհուրդ ենք տալիս ընթերցել՝ ալբոմը մեծ բազմաֆորմատ նախագծի մասն է, որը ներառում է առցանց տեսախաղ, երաժշտա-թատերական շոու, ֆիլմերի շարք եւ ինստալյացիա:
Մեր զրուցակիցը հրաշալի, անվրդով ու անկաշկանդ երաժիշտ է, որը հիանալի բաներ պատմեց երաժշտության, կրոնի, Հազարան Բլբուլի, Meshuggah խմբի, Մայլս Դեւիսի, հնադարյան հեքիաթին հարգանքով վերաբերվելու պատասխանատվության եւ նույնիսկ այն մասին, թե ինչպես երիտասարդ տարիներին փորձեց դառնալ «թրեշ մեթալ» ոճի կիթառահար՝ ի թիվս բազմաթիվ այլ հետաքրքիր թեմաների:
-Ողջո՛ւյն, Տիգրա՛ն: Ինչպե՞ս են գործերը: Ինչպե՞ս եք:
- Լավ եմ, մի քանի համերգ եմ տալիս Եվրոպայում: Անհամբեր սպասում եմ, թե երբ եմ վերադառնալու տուն ու շարունակելու ուսումնասիրել երաժշտությունը: Ես հիմա աշխատում եմ մի քանի նոր բաների վրա, փորձում եմ վերադառնալ դրանց: Մի քանի բաներ, որոնք վաղուց թողել էի:
- Նոր երաժշտությունը դեռ լույս չի տեսել, իսկ Դուք արդեն մտովի աշխատում եք ավելի նոր երաժշտության վրա...
- Այո՛, դա շարունակական գործընթաց է: Իսկ այս ալբոմի վրա չորս տարի աշխատել եմ: Երաժշտությունը համարյա պատրաստ էր, բայց ժամանակ պահանջվեց, որ նախագծի բոլոր մյուս տարրերը պատրաստ լինեն: Փաստորեն չորս տարի սպասել եմ այս ալբոմի թողարկմանը, ինչը իմ չափանիշներով երկար ժամանակ է:
- Ե՞րբ առաջին անգամ բացահայտեցիք այս գեղեցիկ հայկական հեքիաթը. ինչպիսի՞ն էին սկզբնական մտքերն ու զգացմունքները: Ինչպե՞ս որոշեցիք այն դարձնել երաժշտական ալբոմ, հետո ընդլայնել ու դարձնել բազմաֆորմատ նախագիծ:
- 2019-ի վերջն էր, կարդում էի մի գիրքը, որի հեղինակը հայ երաժշտագետ, ժամանակակից դասական կոմպոզիտոր ու գրող է: Նա շատ հետաքրքիր մարդ է, այդ հսկա գրքում շատ բաների մասին է գրել: Կարդում էի, որովհետեւ միջնադարյան երաժշտության մասին որոշ հետաքրքիր բաներ կային: Ու պատահաբար գրքում տեսա այս հեքիաթը: Ու ինքս ինձ հարցի՝ «Սա ի՞նչ է, ինչպե՞ս կարող էի չիմանալ սրա մասին՝ հայ լինելով»: Այն ինձ իրոք ցնցեց: Իսկապես մեծ տպավորություն թողեց ինձ վրա, քանի որ չափազանց խորը, խճճված պատմություն էր: Պարզապես հեքիաթի նման չէր: Հերոսի մեծ ճանապարհորդության մասին էր, եւ հիմնական թեման հոգու հարությունն է, որ արթնանում է այս առասպելական թռչունի երգի, երաժշտության օգնությամբ: Եվ այսպես ինչ-որ բան տեղի ունեցավ... Սկսեցի ոգեշնչված երաժշտություն գրել հեքիաթի համար՝ չիմանալով նույնիսկ, թե վերջնական արդյունքն ինչ կլինի:
Տիգրան ՀամասյանըԼուսանկարը` Jaakko Salminen
Այդ ժամանակ նաեւ սկսեցի ուսումնասիրել էմբիենտ, էլեկտրոնային երաժշտությունը՝ ստեղծագործություններիս մեջ ներառելով անալոգային սինթեզատորներ: Այդպես բավականին կարճ ժամանակում պատրաստեցի ահագին նյութ՝ ավելի «ծանր» երգեր ձայնագրելու համար: Ինչ-որ պահի զանգահարեցի Նեյթ Վուդսին ու ասացի՝ «Լսի՛ր, լիքը նոր երաժշտություն ունեմ ու կուզեի ձայնագրել»: Մենք դրա համար ժամանակ գտանք 2020 թվականի մարտին: Գնացինք Նեյթի հոր աներեւակայելի ստուդիան Կալիֆորնիայի Լագունա Բիչում: Ընդամենը հինգ օր ունեինք գործն ավարտելու համար: Իսկ երրորդ օրը տարածվեցին Քովիդի մասին լուրերը... ամեն ինչ ավարտվեց, ինչպես հիշում եք: Ասացին, որ երկիրը փակելու են, եւ երկու օր հետո ոչ ոք չի կարողանա թռչել: Հետո սկսվեց կարանտինը, ես փաստորեն միայնակ մնացի, ու պարզապես շերտեր ավելացրի: Ուղարկեցի Մարկին, որպեսզի բասի մասը ձայնագրի: Արենի Աղբաբյանը ձայնագրեց վոկալը: Մնացածն արեցի իմ տան ստուդիայում:
- Որո՞նք էին հիմնական մարտահրավերներն ու դժվարությունները, որոնց բախվեցիք այս ալբոմի ստեղծման եւ այս երկար գործընթացի ընթացքում:
- Հաստատ այն, որ առաջին անգամն էի երաժշտություն էի գրում, այպես ասած, լիբրետոյի համար: Մինչ այդ ես որոշ գաղափարներ, պատմություններ էի վերագրում իմ երգերին կամ ալբոմի գաղափարախոսություն ստեղծում, բայց այս անգամ երաժշտություն էի գրում մի պատմության համար, որը գոյություն ունի հազարավոր տարիներ, ուստի դա մեծ պատասխանատվություն էր: Ու անվերջ որոնում: Այդպիսի բան երբեք չէի զգացել:
Բայց վերջիվերջո հասկացա նաեւ, որ պատմությունը բոլորը կարող են կարդալ, եւ կան բազմաթիվ տարբերակներ: Իմ գործն իրականում ոչ այնքան պատմությունը պատմելն է, այլ այն պատմել իմ սեփական աշխարհի, 21-րդ դարում ապրող կոմպոզիտորի, դաշնակահարի աչքերով: Ինձ համար կարեւոր էր հասկանալ, որ դա նոր մեկնաբանություն է: Այն ավելի շատ վերաբերում է ոչ թե ամբողջ պատումին, այլ այն պատմելուն այնպես, որ հասանելի լինի ամբողջ աշխարհի իմ երկրպագուներին, որոնք ամեն տեսակի երաժշտություն են լսում: Բայց կա նաեւ ավելի մեծ, շատ կարեւոր պատմություն, որը նրանք պետք է բացահայտեն: Ես այդպես եմ տեսնում:
- Երբ լսեցի Ձեր թողարկած երրորդ սինգլը՝ «The Curse»-ը, ինչ-որ բան պատահեց։ Ինչ-որ բան խորապես հուզեց ինձ: Գուցե մեղեդի՞ն էր: Չգիտեմ, թե դա ինչ էր... բայց այն իսկապես արձագանքեց սրտումս: Ի՞նչ եք կարծում, այս երգին ինչպե՞ս է հաջողվում դա անել: Դուք է՞լ եք զգացել դա, երբ գրում էիք հիմնական թեման: Ինչպե՞ս կարողացաք այս ամբողջ տրամադրությունն արտահայտել մեկ երգում եւ այն դարձնել ալբոմի սրտի բաբախը:
- Ես համարում եմ, որ հուզական ազդեցությունը պետք է միշտ լինի ոչ թե գերիշխող, այլ հավասարակշռված երաժշտության մտքի եւ մարմնի հետ: Եթե այդ հավասարակշռությունն առկա է, երաժշտության կարող է մեծ ազդեցություն ունենալ:
Այդ հավասարակշռությունը շատ կարեւոր է։ Մեր օրերում շատ երաժշտություն կա, որտեղ այն բացակայում է: Իսկ ես հենց այդպիսի երաժշտություն եմ փնտրում: Չեմ կարող լսել այնպիսի երաժշտություն, որը գերմտավոր է, բայց չունի ոչ մի զգացմունքային կապ կամ գաղափար:
Տիգրան Համասյանի համերգը ԶվարթնոցումԼուսանկարը` Մեդիամաքս
Իմ երկրի ավանդույթում մեղեդին կարեւոր է, ես դա հասկացա, երբ երեխա էի: Երեւի բախտս բերել է, որ 13-14 տարեկանում բացահայտեցի հայկական ժողովրդական երաժշտությունը եւ ընդհանրապես ժողովրդական երաժշտությունը: Մեղեդու կարեւորության գաղափարը արմատացած է իմ մեջ։ Շատ մարդիկ կան, որոնք մեծացել են հրաշալի մշակույթում եւ գեղեցիկ մեղեդիների հսկա շտեմարան ունեն, բայց կարեւոր է, թե ինչ եք անում այս մեղեդիների հետ: Բարդ շերտեր ստեղծելով երբեք չպետք է ստվերել մեղեդին: Դա է ամբողջ խնդիրը. պետք է ծառայել մեղեդուն: Հանուն գաղափարի երբեք պետք չէ բարդացնել այն:
- Ուզում եմ հարցնել ալբոմի իրական պատմության մասին, հեքիաթի պատմության, որը շատ-շատ հզոր է, շատ հոգեւոր եւ շատ հուսադրող: Այս պահին այս պատմությունը ի՞նչ առումով կարող է կարեւոր կամ արդիական լինել այն աշխարհում, որտեղ մենք ապրում ենք:
- Սա շատ, շատ լավ հարց է, քանի որ կարծում եմ, որ ցանկացած մարդ, ով կարդում է այս պատմությունը, չի կարող անտեսել այն ու պարզապես կողքով անցնել: Եթե կարդաս, այն քեզ վրա ազդեցություն կունենա:
Նյութական աշխարհում, որտեղ մենք ապրում ենք, հոգեւոր ասպեկտն անհրաժեշտ է: Խոսքը հոգեւոր ճամփորդության, փոխվելու, հոգեւոր զարթոնքի եւ մեծ ճանապարհորդության մասին է: Հեքիաթը ասես հոգեւոր ճամփորդության հրավեր է: Իսկ դա, կարծում եմ, պատմության ցանկացած ժամանակաշրջանում միշտ էլ եղել է անհրաժեշտություն, հատկապես՝ հիմա: Մենք ապրում ենք աշխարհում, որտեղ գերակշռում է նյութապաշտության գաղափարը:
Այս պատմությունը արձագանք է գտնում մարդկանց մոտ, որովհետեւ ժողովրդական հեքիաթ է, այն պատմել են հեքիաթասացները: Մարդիկ մեր օրերում վախենում են կրոնից... Խոստովանենք, երիտասարդ սերնդի մարդկանց դժվար է եկեղեցի գնալ: Նույնիսկ եթե մեծացել ես ընտանիքում, որտեղ ծնողներդ գնում են եկեղեցի, եւ դու կրոնասեր ես դառնում, պարտադիր չէ, որ ամեն ինչ հասկանաս կամ զգաս այնպես, ինչպես նրանք են զգում: Մի բան էլ կա... Չեք մեծացել կրոնական ընտանիքում, բայց ապրում եք մի երկրում, որն ունի որոշակի կրոն, կրոնական մշակույթ: Այդ դեպքում նույնպես դժվար է ասել, որ հասկանում եք կրոնի արժեքը եւ գուցե եկեղեցի գնում:
- Ձեզ համար է՞լ էր դա կրոնական փորձառություն: Մտորել պատմության մասին եւ միգուցե այն մեկնաբանել սեփական կյանքի եւ փորձառությունների օգնությամբ:
- Միանշանակ կարող եմ ասել, որ իմ կյանքն այլեւս նույնը չէ այս պատմությունը բացահայտելուց հետո: Այն իսկապես մեծ ազդեցություն է թողել ինձ վրա ու կմնա ինձ հետ մինչեւ կյանքիս վերջ: Այն մշտապես առաջնորդում է ինձ. այն հերոսի մասին է, որը բարի գործեր է անում աշխարհի համար՝ փոխարենը ոչինչ չակնկալելով, եւ պատրաստ է զոհաբերել իրեն: Դա նաեւ քրիստոնեական կրոնի հիմքում է, եւ այն փոխկապակցված է շատ այլ կրոնների հետ: Պետք է զոհաբերություն լինի, որպեսզի լինի զարթոնք եւ անվերապահ սեր: Սրանք են ինձ համար կարեւոր բաները, ես աշխատում եմ դրանց վրա:
Տիգրան ՀամասյանըՀերոսն իր գործով վերադարձնում է ներդաշնակությունը գլխիվայր շուռ եկած աշխարհին: Նա կարող է օրինակ ծառայել մեր օրերում:
- Վերադառնանք երաժշտությանը. կարծում եք՝ Ձեր վրա ազդել են պրոգրեսիվ ռոք եւ մեթալ երաժշտությունը, հատկապես Meshuggah խումբը, որի հետ շատերը կապում են Ձեր երաժշտությունը:
- Այո, որոշ խմբեր ազդել են իմ վրա, բայց ես հաճախ չեմ պրոգրեսիվ մեթալ լսում: Իրականում լսում եմ մի քանի խմբերի: Meshuggah-ն հաստատ դրանցից մեկն է, բայց նաեւ Car Bomb-ը: Կարծում եմ՝ դրանք բոլոր ժամանակների մեծագույն խմբերից են: Ես նաեւ Tool-ի մեծ երկրպագու եմ, System Of A Down-ի վաղ ձայնագրությունների... Բայց ես մեծացել եմ՝ լսելով Led Zeppelin, այն նույնպես իմ սիրելի խմբերից է:
Այո՛, ինձ դուր է գալիս ծանր երաժշտությունը, ծանր ռիֆերի ձայնը, բայց եթե դրանց հետեւում խելացի եւ խորը գաղափարներ կան: Կարծում եմ, դա պայմանավորված է նրանով, որ ես ռոք լսելով եմ մեծացել: Հայրս ռոքի սիրահար էր, ուստի ես մեծացա այդ երաժշտության ներքո: Միեւնույն ժամանակ՝ մեծացել եմ նաեւ ջազ լսելով։ Հորեղբայրս ջազի ազդեցության տակ էր: Այսպիսով երկուսն էլ առկա են: Ինձ դուր է գալիս եւ՛ Led Zeppelin-ի երաժշտությունը, եւ՛ Meshuggah-ը ու Tool-ը: Ես կարող եմ դա համեմատել Մայլս Դեւիսի 60-ականների կեսերի «Կվինտետի» ժամանակաշրջանի հետ:
Տիգրան ՀամասյանըԼուսանկարը` Kaisa Keizars
Լսե՛ք Մայլս Դեւիսի «My Funny Valentine»-ի կենդանի կատարումը. պարզապես հանրաճանաչ բաներ են նվագում, բայց երբ ավելանում է դրաման, ասես սիմֆոնիա լսես: Երբ լսում ես «My Funny Valentine»-ը, հասնում է մի տեղ, երբ երգը պայթում է, իսկ հետո կարծես բացարձակ խաղաղվում է: Սա առկա է նաեւ Led Zeppelin-ի եւ Tool-ի երաժշտության մեջ, որտեղ այն դանդաղ ձեւավորվում է, հետո պայթում է եւ այնուհետեւ վերադառնում... Ինձ դուր է գալիս այդ էպիկականությունը։
- Վերջերս ստուգե՞լ եք Ձեր Վիքիպեդիայի էջը․ այնտեղ նշվում է, որ մանկության տարիներին ցանկանում էիք դառնալ թրեշ մեթալ ոճի կիթառահար։
- Չգիտեմ՝ ով է գրել դա, իրականում այդպիսի բան երբեք չեմ ասել... երեխա ժամանակ ուզում էի կիթառ նվագել, բայց ենթադրում եմ, որ ընտրեցի դաշնամուրը, քանի որ այնքան էլ լավ չէի կիթառից, որ շարունակեմ: Բայց այն, ինչ ես անում եմ դաշնամուրով, տեխնիկապես պետք է կիթառով նվագել... (ծիծաղում է):
- Ի՞նչ կասեք մի քանի տարի առաջ Սերժ Թանկյանի հետ նրա «Jazz-Is Christ» ալբոմում համագործակցության մասին։ Քանի որ դուք եւ System Of A Down-ն Հայաստանի ձայներն եք աշխարհում՝ ձեր արվեստի եւ ձեր երաժշտության միջոցով, կցանականա՞ք նրա հետ նորից համագործակցել: Սերժի հետ համագործակցելիս ընդհանուր երաժշտական հիմք գտա՞ք։
- Ինչպես արդեն ասացի, System Of A Down-ի վաղ ձայնագրությունների երկրպագու եմ: Երբ Սերժն առաջարկեց այս փորձնական ջազ ալբոմի ստեղծմանը մասնակցել, ես Լոս Անջելեսում էի ու չափազանց ուրախ էի. մեծ պատիվ էր, որ նա գիտեր իմ մասին եւ զանգահարեց:
Նա իրոք հոյակապ մարդ է եւ շատ բան է անում... Մեծ ակտիվիստ է, շատ քաղաքական: Բայց այդ առումով ես նրան նման չեմ, ակտիվությունն ու քաղաքականությունն իմը չեն: Ես հակառակն եմ. հեռու եմ մնում դրանցից, քանի որ դրա մեջ մտնելու համար պետք է շատ ուժեղ լինել ու չխելագարվել:
Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի
Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները:
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: