Փետրվարի 22-ին լրացավ Արտավազդ Փելեշյանի 78-ամյակը: Վերջին տասը տարիների ընթացքում նրա անունն ավելի ու ավելի շատ է հանդիպում արվեստի փարիզյան շրջանակներում: Այդ հարցում կարեւորագույն դեր ունի Կարտիե ժամանակակից արվեստի հիմնադրամը:

Վարպետի հետ երկարամյա համագործակցության, հին եւ նոր ծրագրերի, ինչպես նաեւ հավաքածուի մասին Մեդիամաքսի փարիզյան թղթակից Լիլիթ Սոխակյանը զրուցել է Կարտիե հիմնադրամի գլխավոր կուրատոր, արվեստաբան, Սորբոնի համալսարանի դասախոս Գրացիա Կուարոնիի հետ:   

- Տիկին Կուարոնի, ինչպե՞ս Կարտիե հիմնադրամը ծանոթացավ Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերին:

- Մենք ծանոթացանք Արտավազդ Փելեշյանի հետ ռումինացի ռեժիսոր Անդրեյ Ուջիկայի միջոցով, որի համար Փելեշյանը բացառիկ մոդել էր: Ոգեշնչված պարոն Փելեշյանի աշխատանքով` Անդրեյ Ուջիկան, իր հերթին, սկսել էր աշխատել արխիվի պատկերի եւ մոնտաժի հարցի շուրջ: Իհարկե, այդ ժամանակ մենք արդեն լսել էինք Արտավազդ Փելեշյանի անունը, տեսել եւ շատ տպավորվել Jeu de paume-ում նրան նվիրված հետահայաց ցուցահանդեսով: Սակայն Ուջիկայի անձնական այս ազդեցությունն էր, որ մեզ բերեց դեպի համագործակցությունը Վարպետի հետ: Մենք համոզված էինք, որ գտել ենք միանշանակ արտասովոր մի երեւույթ:

Կարտիե հիմնադրամի գլխավոր կուրատոր, արվեստաբան, Սորբոնի համալսարանի դասախոս Գրացիա Կուարոնին

Լուսանկարը` Կարտիե հիմնադրամ

- Այսօր արդեն կարելի է ասել, որ ձեր համագործակցությունն ունեցավ փայլուն արդյունք: Խոսե՞նք համատեղ իրականացված ծրագրերից:

- Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերը չափազանց ատիպիկ են եւ տարբերվող. դրանք ցուցադրելու համար մեզ հարկավոր էին կատարյալ պայմաններ: Կարտիե հիմնադրամը ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպում է թեմատիկ ցուցահանդեսներ, որոնց նպատակն է համախմբել այն արտասովոր արվեստանմուշները, որոնք մենք ցանկանում ենք ցուցադրել:

Առաջին անգամ Կարտիե հիմնադրամը համագործակցեց Արտավազդ Փելեշյանի հետ 2001 թվականին՝ «Ժողովրդական արվեստ»  (Un art populaire) ցուցահանդեսի շրջանակներում: Այդ ցուցահանդեսին մասնակցում էին ինչպես ժամանակակից արվեստի աշխարհում հայտնի, այնպես էլ լիովին անսովոր պայմաններում աշխատող, արհեստներին մոտ կանգնած արվեստագետներ: Մենք համագործակցեցինք Նոր Մեքսիկայի եւ Ամերիկայի հնդկացիների, Բրազիլիայի խեցեգործների եւ շատ այլոց հետ: Ցուցահանդեսը նպատակ էր հետապնդում հասկանալ՝ ինչ է մեր օրերում նշանակում «ժողովրդական», ինչպես է այն գտել իր արտահայտումը ժամանակակից արվեստում:

Արտավազդ Փելեշյանն ու Ֆրանսիայում ՀՀ դեսպան Վիգեն Չիթեչյանը՝ Կարտիե հիմնադրամում

Լուսանկարը` Օլիվիե Ուադա

Այս մտորում-քննարկումները մեզ բերեցին Արտավազդ Փելեշյանի «Տարվա եղանակներ» ֆիլմին, որն իրական օրհներգ է` նվիրված կյանքի անդադար ընթացքին: Ֆիլմն իր լիիրավ տեղը գտավ ցուցադրության մեջ: Համագործակցությունը շարունակվեց հաջորդ տարի՝ 2002-ին «Այն, ինչ պատահում է» (Ce qui arrive) ցուցահանդեսի շրջանակներում, որի թեման արհավիրքն էր. մտահղացումը փիլիսոփա Պոլ Վիրիլիոյինն էր: Արհավիրքն իր բոլոր իմաստներով՝ որպես զարգացման անխուսափելի հետեւանք:

Այստեղ մենք ներկայացրեցինք Արտավազդ Փելեշյանի «Մեր դարը» ֆիլմը, քանի որ այն պոետիկ եւ լիրիկական արտահայտչամիջոցով ներկայացնում էր զարգացման հաջողությունների եւ անհաջողությունների մի ամբողջ շղթա: Եթե առաջին ցուցահանդեսի մեջ «Տարվա եղանակները» թերեւս միակ ցուցադրվող ֆիլմն էր, ապա «Այն, ինչ պատահում է» ցուցահանդեսը լիովին կառուցված էր ֆիլմերի եւ տեսանյութերի վրա: Այնուամենայնիվ, պարոն Փելեշյանի ֆիլմը թերեւս միակն էր, որ զբաղեցնում էր մեկ ամբողջական սրահ եւ ուներ առանձնահատուկ նշանակություն եւ դեր: Ցուցահանդեսի ավարտից հետո «Մեր դարը» ֆիլմը դարձավ Կարտիե հիմնադրամի հավաքածուի մաս:

2014 թվականին մեր հիմնադրամը մեկնարկեց իր 30-ամյակին նվիրված միջոցառումների շարքը: Այս շրջանակներում Պաթի Սմիթը մեծարման երեկո-համերգ ունեցավ՝ նվիրված Արտավազդ Փելեշյանին, իսկ արգենտինացի արվեստագետ Գիյերմո Կուիտկան իր ցուցահանդեսն անվանեց «Բնիկներ»` ոգեշնչված Վարպետի նույնանուն ֆիլմով: Վերջինս նաեւ Կուիտկայի ցուցադրության կենտրոնական արվեստանմուշն էր. այն ամիսների ընթացքում ցուցադրվում էր Կարտիե հիմնադրամում, իսկ 2016 թվականին դարձավ մեր հավաքածուի մաս:

Արտավազդ Փելեշյանը եւ Պեթի Սմիթը, «Անվստահության գիշերներ», 2014թ. հուլիսի 10

Լուսանկարը` Օլիվիե Ուադա

- Ինչպե՞ս են Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերը տեղավորվում հավաքածուի ընդհանուր ոգու մեջ:

- Կարտիե հիմնադրամի հավաքածուն հիմնականում բաղկացած է պատվիրված նմուշներից, որոնք ստեղծվել են մեր հովանավորչությամբ հերթական ցուցադրության շրջանակներում: Սակայն կան նաեւ նմուշներ, որոնք մենք ձեռք ենք բերում իրենց եզակիության շնորհիվ: Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերն իրենց տեսակի մեջ եզակի են, մի աննկարագրելի սինթեզի շնորհիվ դրանք հատում են կինեմատոգրաֆիական սահմանը եւ դառնում արվեստանմուշ, որն ազատ կարող է ցուցադրվել թանգարանային սրահներում: Կարտիե հիմնադրամի հավաքածուն բազմատեսակ է եւ գույնզգույն, այն պարունակում է արվեստի բոլոր արտահայտչամիջոցները, եւ բնականաբար ֆիլմը դրա կարեւորագույն մասն է կազմում:

- Ի՞նչ համագործակցության ծրագրեր ունեք Վարպետի հետ ապագայի համար:

- Մենք միշտ Արտավազդ Փելեշյանի հետ համագործակցելու ցանկություն ունենք, սակայն նախ պետք է ստեղծել կատարյալ պայմաններ: Ապագայում մեր նպատակն է ցուցադրել Կարտիե հիմնադրամի հավաքածուի նմուշները աշխարհի տարբեր թանգարաններում եւ արվեստի կենտրոններում: Իհարկե, Վարպետի ֆիլմերն այս ծրագրերի մասն են կազմելու:

- Ի՞նչ եք կարծում, Արտավազդ Փելեշյանի աշխատանքները ասոցացվո՞ւմ են ազգային տարրերի հետ, թե՞ ունեն համամարդկային արժեք:

- Կարծում եմ, Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերը, դրանց պատկերներն ու ձայնային ուժը հասնում են ոչ թե համաշխարհային, այլ տիեզերական չափանիշների: Պատահական այցելուն, ցուցասրահում տեսնելով «Բնիկները», երբեք չէր կարողանա գուշակել ֆիլմի ազգային պատկանելությունը: Բայց դա ամենեւին հայկական ոգու բացակայությունից չէ, այլ ճիշտ հակառակը` հայկական ոգին այնքան անսահման է, որ կարող է դուրս գալ հայկականության սահմաններից: Փելեշյանի ֆիլմերը հասկանալու համար պարտադիր չէ ճանաչել հայ մշակույթը կամ խոսել հայերեն: Կարծում եմ, լեզվի բացակայությունը Վարպետի ոճային փայլուն լուծումներից մեկն է, այն ստեղծում է պատկերի լեզուն` պարզ եւ մաքուր: Անկասկած, կա որոշակի ոճ, որը ներշնչվել է հայկական մշակույթից: Իհարկե, խորհրդային կինոմատոգրաֆիայի դպրոցն իր մեծ ներդրումն ունի, սակայն, ըստ իս, դա երեւում եւ գնահատվում է տեխնիկական տեսանկյունից: Իսկ ինչ վերաբերում է դիտողի վիզուալ եւ էմոցիոնալ ընկալմանը, ապա այն սահմաններ չունի:

- Ժամանակի հետ ինչպե՞ս են «ծերանում» Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերը:

- Դրանք պարզապես չեն ծերանում, ինչպես այն ամենը, ինչ համամարդկային է: Արտավազդ Փելեշյանի ֆիլմերը ունեն այն յուրահատուկ լեզուն, որը հատում է տարածությունն ու ժամանակը: Այդ ուժը հատուկ է միայն արվեստի մեծագույն ստեղծագործություններին:

Գրացիա Կուարոնիի հետ զրուցել է Լիլիթ Սոխակյանը