Շվեյցարացի աստղաֆիզիկոս, Ժնեւի համալսարանի աստղագիտության դեպարտամենտի պրոֆեսոր, աշխարհում առաջին արտաարեգակնային մոլորակը հայտնաբերած Միշել Մայորը մայիսի 29-31-ին Հայաստանում էր: Պրոֆեսորը մասնակցել է «Արտաարեգակնային մոլորակներ եւ աստղակենսաբանություն» թեմայով աշխատաժողովին եւ հանրային դասախոսություն կարդացել Գիտությունների ազգային ակադեմիայում:

Մեդիամաքսին տված բացառիկ հարցազրույցում Միշել Մայորը «վերադարձել է» անցյալ, պատմել 22 տարի առաջ արած իր բացահայտման մասին, խոսել Երկիր մոլորակից դուրս հնարավոր կյանքի, հայերի հետ ունեցած սերտ կապի եւ ապագայի հնարավորությունների մասին:

- Մեր հարցազրույցը սկսենք փոքրիկ ճանապարհորդությամբ դեպի անցյալ: Երբ սկսեցիք հետաքրքրվել արտաարեգակնային համակարգի մոլորակներով, ի՞նչ էիք ակնկալում հայտնաբերել:

-Սկզբում միանգամից արտաարեգակնային մոլորակների մասին չեմ մտածել: Զբաղվում էի գալակտիկաներով, եւ այդ ուսումնասիրությունների համար ինձ հարկավոր եղավ մշակել լավ սարքավորում, որը բավական բարձր ճշգրտությամբ տեսագծային արագություններն էր գրանցում: Երեք փուլով տարբեր մակարդակի սարքավորումներ մշակեցինք, երկրորդն արդեն բավարար էր արտաարեգակնային մոլորակ որսալու համար: Այնպես ստացվեց, որ տեխնիկական կողմից մոտեցանք այդ հարցին, մեր ստեղծած տեխնիկական հնարավորությունները կիրառեցինք էկզոմոլորակի հայտնաբերման համար եւ հաջողության հասանք:

- Յուպիտերից խոշոր եւ իր աստղի շուրջը 100 անգամ ավելի մոտ պտտվող 51 Pegasi b-ի հայտնաբերման մասին հայտարարեցիք այն գտնելուց մեկ տարի անց միայն: Ինչո՞ւ այդպես որոշեցիք:

- Այդ ժամանակ արդեն մի քանի անգամ հայտարարվել էր, որ արտաարեգակնային մոլորակներ են գտել, եւ այդ բացահայտումներն ամեն անգամ հերքվել էին: Արդեն, կարծես, ինչ-որ բացասական մթնոլորտ էր ստեղծվել այդ թեմայի շուրջ: Մենք չէինք ուզում եւս մեկ կեղծ հայտնագործություն ավելացնել: Դրա համար պետք էր շատ մանրակրկիտ ուսումնասիրել, ստուգել, որպեսզի վստահ լինեինք, որ մեր գտածն արտաարեգակնային մոլորակ է: Առավել եւս, որ մեր հայտնաբերած մոլորակը շատ տարօրինակ բնութագրիչներ ուներ՝ Յուպիտերից ավելի խոշոր մոլորակ էր, բայց շատ մոտ էր իր աստղին, որի շուրջը պտույտ էր կատարում չորս օրվա ընթացքում: Դա դուրս էր աստղային համակարգերի եւ կոնկրետ մեր արեգակնային համակարգի առաջացման մասին պատկերացումներից:

- Այդպիսով Դուք դարձաք էկզոմոլորակների հայտնաբերման ժամանակաշրջանի հիմնադիրը, իսկ այսօր արդեն մոտ 300 այդպիսի մոլորակ եք հայտնաբերել: Ինչպե՞ս աշխարհն արձագանքեց ձեր հայտնագործությանը: Ինչպե՞ս էիք վերաբերում հոռետեսական մեկնաբանություններին:

- Մեր հայտնագործության շուրջ կարծիքները տարատեսակ էին: Մարդիկ ուզում էին հասկանալ՝ իսկապե՞ս դա արտաարեգակնային մոլորակ է, թե՞ ինչ-որ աստղի տատանումներ, բաբախումներ, որոնք նույնպես նման արդյունք են տալիս: Տեխնիկական արդյունքը, որ մենք նկատել էինք, ճիշտ մեկնաբանության կարիք ուներ: Հայտնագործության մասին առաջին անգամ Ֆլորենցիայում զեկուցեցի: Հոդվածը դեռեւս չէինք հրատարակել: Հետագայում ավելի հանրահայտ աստղագետներին մեր արդյունքները ներկայացրի, նրանք էլ խորհուրդ տվեցին հոդված հրատարակել: Դրա համար որոշ ժամանակ տեւեց հայտնագործումից մինչեւ հրապարակումը: Դրանից հետո էլ կային կասկածներ, որոնք մեր բացահայտումն այլ կերպ էին մեկնաբանում: Բայց որոշ ժամանակ անցավ եւ նոր մոլորակներ եւս հայտնաբերվեցին, ու հասկացան, որ մեր գտածն էլ դրանց թվում է:

- 51 Pegasi b-ի հայտնագործումից հետո ինչը՞ դարձավ Ձեր գիտական նպատակը եւ որո՞նք էինք Ձեր հաջորդ կարեւոր նվաճումները:

- Առաջին շրջանում բավական ծանրաբեռնված էինք: Բայց դա հաճելի ծանրաբեռնվածություն էր: Հաջորդը 2000թ. նոր՝ անցումային եղանակով արտաարեգակնային մոլորակների հայտնագործումն էր եւ ապա՝ «գերերկիր» կատեգորիայի մոլորակների հայտնագործումը, որոնք մեր մոլորակային համակարգում չկան, բայց նույնպես կարող են կարեւոր լինել կյանքի հայտնաբերման համար:

- Այսօր էլ աշխարհում գիտնականները ձգտում են գտնել այն հարցի պատասխանը, թե արդյոք Երկիր մոլորակն ունի իր երկվորյակը: Տիեզերքը, կարծես, լեցուն է մոլորակներով, մենք ապրում ենք նոր սերնդի դիտակների ժամանակաշրջանում, բայց մինչ օրս չի տրվել հարցի պատասխանը՝ արդյոք միայնա՞կ ենք: Իսկ Դուք հավատո՞ւմ եք զուգահեռ քաղաքակրթության գոյությանը:

- Բազմաթիվ երկրանման մոլորակներ կան եւ արդեն դրանք հայտնաբերված են ու դեռ կհայտնաբերվեն: Այսօրվա տեխնիկան եւ հայտնագործությունները հենց դրան են ուղղված: Աստղագիտության մեջ բազմաթիվ աստղագետներ են աշխատում, հայտնաբերումից հետո առաջ է գալիս դրանց ուսումնասիրության խնդիրը:

Հայտնաբերված է մոտ 3600 այդպիսի մոլորակ, բայց մենք կարծում ենք, որ բոլոր աստղերը, ըստ երեւույթին, ունեն այդպիսի մոլորակներ: Վերջնական հարցը, որի պատասխանին մենք ձգտում ենք, կյանքի հնարավոր ձեւերի հայտնաբերումն է այլ մոլորակների վրա: Արդյոք մենք կունենա՞նք այնպիսի տեխնիկական հնարավորություններ, որ հայտնաբերենք այլ մոլորակների վրա կյանքը: Մենք դրան, ի դեպ, մոտենում ենք: Աստղագետները շատ մեծ առաջընթաց ունեն, եւ կարելի է հավատալ, որ, այո, շատ շուտով այդպիսի հնարավորություն կընձեռվի: Մենք արդեն ոչ թե ենթադրություններով, այլ ռեալ ֆիզիկայի եւ քիմիայի գիտելիքներով ենք մոտենում կյանքի ուսումնասիրությանը: Մեզ պետք է կյանքի համար նպաստավոր ջերմաստիճանով պայմաններ գտնել: Պետք է հստակ հասկանանք՝ կյանքն այն է, որ ինչ-որ մարմին կարողանում է վերարտադրվել եւ իր գենետիկ ինֆորմացիան փոխանցել մյուսներին: Հիմնական խնդիրը հեղուկ ջուր գտնելն է, որը կլինի կյանքի առկայության ամենալավ նշանը:

Բայց տիեզերքում մեր միայնակ լինել-չլինելուն հավատալու առումով կարող եմ ասել, որ գիտության մեջ ոչ թե հավատքի, այլ կոնկրետ հայտնագործության սկզբունքով ենք առաջնորդվում: Եթե մեր չափումներն ապացուցում են, հավատում ենք:

- Ամեն դեպքում, հավատում եք, այլապես այս ոլորտում քայլեր չէիք անի:

- Այո, ես ընդունում եմ, որ կյանքը կանոնավոր երեւույթ է, որն առաջանում է տիեզերքի զարգացման ընթացքում, դրա համար էլ բազմաթիվ մոլորակների վրա պետք է լինի: Այդ տեսանկյունից իմ հետազոտությունները հենց դրա համար էլ կատարվում են, որովհետեւ մենք գտնում ենք, որ կյանք կարող է լինել նաեւ այլ մոլորակների վրա, երկիրը միակը չէ:

- Մի քանի հարց էլ Հայաստանի եւ հայերի մասին: Դուք մասնակցել եք հայ հայտնի գիտնական Գարիկ Իսրայելյանի նախաձեռնած Starmus փառատոնին եւ այս տարվա խոսնակների ցանկում եւս կաք: Ինչո՞վ է պայմանավորված Ձեր հավատարիմ մասնակցությունը փառատոնին:

- Գիտությանը հատուկ բան է՝ կարեւոր հանդիպումներն ու համագործակցությունները ծնվում են կոնֆերանսների ու սուրճի ընդմիջումների ժամանակ: Դու հանդիպում ես մարդկանց, քննարկումներ անում եւ ասում՝ այո, մենք դա պետք է միասին անենք: 15 տարի առաջ Կանարյան կղզիներ կոնֆերանսի էի գնացել, ինձ խորհուրդ տվեցին հանդիպել Գարիկ Իսրայելյանի հետ եւ որոշ հարցեր քննարկել, որոնք կարող էին նպաստել մեր հետազոտություններին:

Արտաարեգակնային մոլորակների եւ աստղերի՝ սպեկտրների վերլուծությունը քննարկեցինք: Այդ օրվանից հետաքրքիր համագործակցություն մեկնարկեց եւ մենք երկար տարիներ շարունակեցինք աշխատել միասին: Հետո, երբ Գարիկի մոտ փառատոնի մտքեր կային, բնականաբար, նա ինձ հրավիրեց մասնակցել առաջին Starmus-ին: Ես ներգրավվեցի եւ դարձա փառատոնի մշտական մասնակից:

- Հայաստանի հետ Ձեր կապի թելերից մեկն էլ Վիկտոր Համբարձումյանի անվան միջազգային մրցանակն է, որը ստացել եք 2010թ.: Ի՞նչ նշանակություն ունի այդ մրցանակը Ձեզ համար:

- Դա ինձ համար շատ կարեւոր մրցանակ է, իհարկե: Երկրորդ առնչությունս չէր հայ աստղագիտության հետ: Ինձ համար այս մրցանակը, հատկապես կարեւոր է հայ աստղագիտությանը մոտենալու եւ Հայաստանի հետ կապեր ունենալու տեսանկյունից: Եվ հենց այնպես չէ, որ ես չորրորդ անգամ այցելեցի Հայաստան:

-Հայաստան գալու Ձեր նպատակը «Արտարեգակնային մոլորակներ եւ աստղակենսաբանություն» թեմայով աշխատաժողովին մասնակցելն է: Աստղակենսաբանությունը հեռանկարային եւ ապագային միտված ուղղություն է: Ի՞նչպիսի համագործակցություն կարող է լինել Հայաստանի եւ Շվեյցարիայի միջեւ այս ոլորտում:

- Ես միայն արտաարեգակնային մոլորակների ոլորտում եմ աշխատում, իսկ աստղակենսաբանությունը շատ ավելի լայն ոլորտ է: Շվեյցարիայում կան այդ ոլորտում աշխատող աստղագետներ, ցանկալի է, որ հայ գիտնականներն էլ ներգրավվեն: Ես իմ կողմից պատրաստ եմ հնարավորինն անել այդ ոլորտը Հայաստանում զարգացնելու համար: Սա բազմաճյուղ ոլորտ է, որը գիտնականների համատեղ ջանքերն է պահանջում եւ այն պետք է զարգանա նաեւ Հայաստանում: 

- Դուք քաջ ծանոթ եք Բյուրականի աստղադիտարանին եւ Հայաստանում ընթացող աստղագիտական հետազոտություններին: Ձեր կարծիքով՝ արտաարեգակնային ուսումնասիրությունների ոլորտում Հայաստանն ի՞նչ տեղ կարող է ունենալ:

- Տեխնիկական հնարավորությունների ուսումնասիրություն է հարկավոր անել: Եթե խոսում ենք արտաարեգակնային ուսումնասիրությունների մասին, դրանք տարբեր մեթոդներով են արվում: Հայաստանի համար, երեւի, ամենահարմարն անցումային մեթոդն է, երբ աստղի առջեւով մոլորակն անցնում է, եւ փոքրիկ խավարում է տեղի ունենում, մգացնում է պայծառությունը: Լուսաչափական մեթոդներով կարելի է հայտնաբերել այդ երեւույթը եւ հասկանալ, որ այդ աստղն իր շուրջը մոլորակ ունի: Այլ մեթոդներն ավելի բարդ են, շատ բարձր լուծունակությամբ սպեկտոգրաֆ են պահանջում, որը Հայաստանում չկա եւ թանկարժեք սարք է: Հայ աստղագետները պետք է կարողանան աստղագիտության մեջ առաջացող նոր ոլորտներին տիրապետել, եւ կրկնեմ՝ պետք է փորձել աստղակենսաբանությունը զարգացնել:

Միշել Մայորի հետ զրուցել է Մարի Թարյանը