2013-ի մայիսին ես Երուսաղեմում էի, թեպետ հայ համայնքի հետ հանդիպումներ նախատեսված չէին, երուսաղեմաբնակ հրաշալի բանաստեղծուհի Անուշ Նագգաշյանի հետ հանդիպման հնարավորություն ստեղծվեց եւ մենք երկուսով հրաշալի երեկո անցկացրինք Սիոնի վրա գտնվող նրա տանը, հընթացս էլ՝ հարցազույց, որ հրապարակվեց 2013-ի մայիսի 3-ին «Իրատես de facto»-ում «Ցավալի է, որ հիմա մեր փոքրիկները եւ դպրոցում, եւ տանը արաբերեն են խոսում» վերնագրով:

***

-Ձեր կարծիքով՝ Դուք ո՞վ եք:

-Անուշ Նագգաշյանը:

-Ի՞նչ է դա նշանակում:

-Դա նշանակում է մի երուսաղեմահայ, որ պատանության օրից Հայաստանն է սիրել, Հայաստանով ապրել, Հայաստանով շնչել: Վերջին գիրքս հենց այդ մասին է՝ «Փոքրիկ աղջիկը՝ մեծ երազով», իմ էությունն է, իմ կյանքն է, իմ սերն է ամբողջ: Ինձ համար հայրենիքը սրբություն եւ երազ չէ միայն, իրականություն է ու իրականություն է եղել միշտ: Անշուշտ, ո՞վ եմ ես՝ ես չէ, որ պիտի ասեմ: Բանաստեղծ եմ, լավ եմ, վատ եմ, ժամանակն է ցույց տալու: Ես այն եմ, ինչ կամ: Հայաստանցի սփյուռքահայ: Ես երբեք չեմ զգացել, որ Հայաստանից դուրս եմ մեծացել:

-Ի՞նչ է նշանակում Երուսաղեմում ապրող հայ լինելը:

-Նշանակում է որպես հայ կրկնակի տառապել, որովհետեւ այս վերջին տարիներին մենք այստեղ ոչ թերթ ունենք, ոչ մշակութային ձեռնարկներ: Ես, որ այստեղ մեծացել եմ երգչախմբով, պարախմբով, Հայաստանով, ինձ համար շատ ցավալի է, որ հիմա մեր փոքրիկները եւ դպրոցում, եւ տանը արաբերեն են խոսում: Հենց այդ պատճառով հիմնեցի իմ «Անդրադարձ» ամսաթերթը, որ այդտեղ ցույց տամ՝ դուք որտեղից եք եկել-հասել այստեղ, ինչ եք պահել, ինչ եք ձեռք բերել, ինչ ներդրում եք ունեցել սուրբ քաղաքում, մի հեռացեք ձեր ակունքներից, պահեք գոնե այն, ինչ մնացել է մեզ: Իսկ դա կրկնակի տառապանք է, քանի որ դու կմոռանաս որպես մարդ ապրելդ եւ կփորձես ապրել որպես հայ: Տղաս 12 տարեկան էր, երբ մի օր ինձ ասաց՝ մամա, դու ոչ որպես մարդ ես ապրում, ոչ որպես կին, դու միայն իբրեւ հայ ես ապրում: Մեղադրանք չկարծեք, ինքը շատ ուրախ էր, ինքը շատ կապված է Հայաստանին, ինքը որպես հայ է մեծացել: Ու ես առաջին անգամ անդրադարձա, որ մոռացել եմ որպես մարդ ապրել, միայն որպես հայ եմ ապրում, բայց երբ կշեռքի վրա ես դնում, հասկանում ես, որ ուրիշ կերպ ապրել չես կարող:

-Երուսաղեմում շա՞տ հայ կա հիմա:

-Շատ քիչ, բայց մենք պահում ենք նույն իրավունքները, ինչ մեզնից հազարներով ավելի մեծ քույր եկեղեցիներն ունեն: Դժբախտաբար շատ փոխվեց Երուսաղեմը, նոսրացավ՝ քաղաքական պատճառներով, միակ տղաս Երուսաղեմում չէ այսօր: Ես չկարողացա նրան այստեղ պահել, շատ փորձեցինք, որ Հայաստանում գործ գտնի ու հայրենիքում լինի, բայց չեղավ: Մի օր գուցե ստացվի:

-Ի՞նչն է պատճառը, աշխատանք չկա՞, քաղաքակա՞ն խնդիրներ են առաջանում:

-Քաղաքական խնդիրները շատ ծանր են, շատ ճնշող է, մենք անդադար պայքարի մեջ ենք: Մենք Սիոն լեռան վրա ենք, երբ հորս մահից հետո իր խանութը աշխատեցրի, ինձ համար շատ ծանր որոշում էր, որովհետեւ դպրոցում էի աշխատում ու ամբողջ էությամբ նվիրված էի աշակերտներիս: Բայց երբ ժողովի ժամանակ տնօրենն ասաց՝ հայերենն ո՞ւմ է պետք, միայն քեզ է պետք, որ ամսական ստանաս, ես արդեն չէի կարող աշխատել: Ես դոկտորական թեզ եմ պաշտպանել, մայրս ասում էր՝ աղջիկս, հոգիդ սիրես, ուրիշ գործ մի արա, իմ ամսականն էլ քեզ, միայն դպրոցում մնա, դու այդ գործի համար ես պատրաստված: Այդ տարիներին մեր դպրոցում ամեն ամիս թատրոն էինք բեմադրում, ես էի գրում: Գիտե՞ք ինչ խանդավառություն էր, մեր հինգերորդ դարի շարականներով մինչեւ հիմիկվա բանաստեղծները բեմադրություններ էինք անում, ասմունքի երեկոներ:



Այսօր ուսուցչուհին սաներին արաբերեն է ասում՝ երեխաներ, դպրոց մտեք: Համայնքն այսօր փոխված է, իրենք կարծում են՝ ինչ անում ես, անում ես քո փառքի համար, բայց ես ինչ անում եմ, անում եմ, որ մեկ հոգի ավելի հայերեն սովորի, մեկ հոգի ավելի սիրի Հայաստանը: Իմ շատ աշակերտներ գնացին Հայաստան ու հիմա, որ հանդիպում ենք, ասում են՝ օրիորդ, մենք քո շնչով Հայաստան գնացինք, ու դա ինձ հերիք է: Իմ աշակերտները բոլորը լավ հայերեն են խոսում, ու ես շատ հպարտ եմ: Որպես երուսաղեմահայ, ես առիթներ ունեի դուրս գնալու՝ Ամերիկա՝ Նյու Յորք եւ Կալիֆոռնիա, թերթի խմբագիր ու դպրոցի տնօրեն, ուրիշ երկրներից էլ առաջարկներ եղան, բայց զարմանալիորեն միշտ վերջին վայրկյանին մերժում էի: Ու գիտեմ, որ դա Աստծուց էր, որովհետեւ երեւի այստեղ առաքելություն ունեմ: Ես հավատացած եմ:

-Ու՞մ համար եք տպագրում «Անդրադարձ» թերթը:

-Շատ կարեւոր եմ համարում թերթը ու ձրի բաժանում եմ, որ հայերը կարդան, որ սովորեն իրենց պատմությունը, գրականությունը, նկարչությունը, որ մենք կորցնում ենք: Ինչո՞ւ այսօր Երուսաղեմն այս վիճակին հասավ: Երիտասարդությունը թողեց-գնաց: Քաղաքական պատճառները կան, բայց միայն դա չէ: Մենք դիմացանք, բայց երիտասարդները շատ ծանր են տանում: Մենք մեծանում էինք` մտածելով, որ մինչեւ մեծանանք՝ խաղաղություն կլինի, մեր զավակները մեծանում էին` մտածելով, որ մինչեւ մեծանան՝ խաղաղություն կլինի, բայց ոչ ծնողներիս, ոչ մեր, ոչ մեր զավակների կյանքում խաղաղություն չեղավ: Տղաս մի օր ասաց՝ մամա, դու հայության համար այնքան ես արել, որ եթե մենք ոչինչ չանենք, հերիք է: Ես թերթն «Անդրադարձ» կոչեցի, որպեսզի անդրադառնանք մեր հարստությանը, մենք իրավունք չունենք վիզներս ծուռ քայլելու, մենք հայ ենք ու շիտակ պիտի քայլենք:

-Չե՞ք կարծում, որ այսօր պահանջները փոխվել են, ու դպրոցը, եկեղեցին քիչ են, որ հայերը մնան ու շատանան Երուսաղեմում: Ինչ եղել է հարյուր տարի ու հազար տարի, այլեւս չի բավարարում, աշխարհն է փոխվում, կյանքն է փոխվում:

-Սեւակն է ասել՝ նախ մենք մեր մեջ, հետո մեր շուրջը պիտի պատճառները որոնենք: Գաղութը ներսից պիտի կազմակերպվի: Իրենք հոգու խորքում սիրում ու հարգում են, բայց չեն կարողանում հաղթահարել ուժեղ մարդու ներկայությունը: Ես փառքի պետք չունեմ, բայց կարողություններս կան ու կարող են ծառայել համայնքի պահպանությանը:

***

Երեւանից գաթա էի տարել, սեղանին դրված գաթան մնաց անձեռնմխելի, Անուշ Նագգաշյանը հետո խնամքով պարուրեց անձեռոցիկի մեջ ու ասաց. ՙԿդնեմ պահարանում, թող իր բույրով պահարանը հայացնի՚: Այն ժամանակ ինձ թվաց՝ պաթետիկ էր արածը, մի քիչ էլ ցուցադրական, հիմա, երբ ինքս եմ նույն խնամքով վերաբերվում Երուսաղեմից բերածս նշխարներին, հասկանում եմ, որ աշխարհի ամենաանանց զգացումը կարոտն է…

Անահիտ Ադամյանը բանասիրական գիտությունների թեկնածու է, պետական դասի խորհրդական 2-րդ աստիճանի:

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել Մեդիամաքսի տեսակետներին: