90-ականների սկզբին Միխայիլ Շեւելեւը «Մոսկովսկիյե նովոստի» թերթի թղթակիցն էր եւ հաճախ էր Անդրկովկաս այցելում։ Գործուղումներից մեկի ժամանակ նա ծանոթացել էր հայ հրամանատար Շահեն Մեղրյանի հետ։ Մեդիամաքսը խնդրել է Միխայիլ Շեւելեւին վերհիշել իրենց հանդիպումը։
Շահեն Մեղրյան
Շահեն Մեղրյանը ծնվել է 1952 թ. հունվարի 2-ին Շահումյանի շրջանի Գյուլիստան գյուղում։ Գերազանց ավարտելով միջնակարգ դպրոցը՝ 1969 թ. ընդունվել է ԵՊՀ տնտեսագիտության ֆակուլտետ։ 1975 թ. ավարտել է համալսարանը և վերադարձել Շահումյանի շրջան։ Աշխատել է որպես տնտեսագետ, շրջանի կոմերիտմիության առաջին քարտուղար։ 1981-1988 թթ. եղել է պահածոների գործարանի տնօրեն, 1988-1991 թթ.` Ագրոարդյունաբերության վարչության պետ, 1991-1992 թթ. շրջանի շրջկոմի նախագահ և առաջին քարտուղար:
Շահեն Մեղրյանն առաջիններից էր, որ սկսել է կազմակերպել զինված ջոկատներ: 1990 թ. անդամագրվել է ՀՅԴ կուսակցությանը: 1991 թվականին, «Օղակ» օպերացիայից հետո, Ադրբեջանը գրավեց Էրքեջ, Բուզլուխ, Մանաշիդ գյուղեր։
Սեպտեմբերին Շահեն Մեղրյանը կազմակերպեց օպերացիա, որի արդյունքում սեպտեմբերի 11-13-ին ազատագրվեցին երեք գյուղերը։
1992 թ.հունիսին Շահեն Մեղրյանը Հաթերք գյուղում հավաքեց 25 հոգանոց ջոկատ եւ մտավ թշնամու թիկունք։ Հայդուկների անմիջական օգնությամբ ազատագրվեցին Մարտակերտի մի շարք գյուղեր՝ Հաթերքը, Ակնաբերդը, Մատաղիսը, Տոնաշենը, Դաստագիրը, Սարսանգի ջրամբարը:
1993 թ. մարտի 11-ին ՀՀ ՊՆ կողմից ստեղծվեց զորամաս, որի հրամանատար նշանակվեց Շահեն Մեղրյանը։ 1993 թ. ապրիլի 17-ին, ուղղաթիռը, որի մեջ էր Շահեն Մեղրյանը՝ իր զինակիցների հետ, խփվեց եւ բոլորը զոհվեցին։
2014 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Շահեն Մեղրյանին հետմահու շնորհվել է «Արցախի հերոս» կոչումը:
***
Շահեն Մեղրյանի հետ ծանոթացանք 1991 թ․ձմռանը։ Դեռ Խորհրդային Միությունում։ Ես «Մոսկովսկիյե նովոստի» թերթի թղթակից էի, իսկ նրա ով լինելը ինձնից էր կախված։ Այսինքն՝ այն ռեպորտաժում, որի համար եկել էի Շահումյան, պիտի նրան ինչ-որ կերպ բնութագրեի, նրա դերը նկարագրեի։ Այդքան էլ դյուրին գործ չէր։
Այն ժամանակ արդեն ի հայտ եկած բոլոր ազատություններով հանդերձ, դեռ Խորհրդային Միություն էր, իր բոլոր շտամպերով ու սահմանափակումներով։ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ չկար ու չէր կարող որեւէ «պատերազմ» լինել․ թույլատրված էր միայն «իրադրությունը Լեռնային Ղարաբաղում եւ դրա շուրջ» ձեւակերպումը։ Ապօրինի զինված խմբավորումների դաշտային հրամանատարներ, պարտիզաններ կամ ապստամբներ նույնպես չկային։ Ստիպված էի Շահեն Մեղրյանին այսպես նկարագրել․ «․․․Շահումյանի շրջանում անառարկելի հեղինակություն վայելող մարդը»։ Նրա հետ ոչ մի հարցազրույցի մասին խոսք լինել չէր կարող․ես երջանիկ էի, որ կարողացա հոդվածում մեկ կարճ մեջբերում պահել։
Շահեն ՄեղրյանըԼուսանկարը` Հակոբ Պողոսյան
Հետո եղան այլ հետսովետական պատերազմներ, այլ հրամանատարներ։ Նրանց մեջ տարբեր մարդիկ կային։ Բայց ես այլեւս երբեք չհանդիպեցի մեկին, ով պատերազմին կվերաբերեր Շահեն Մեղրյանի պարզությամբ։ Պատերազմը նրա համար աշխատանք էր, որը նա չէր փնտրել ու չէր սիրել։ Սակայն նրանից բացի այդ գործն անողներ չկային, եւ նա դա գիտեր։ Իսկ ցանկացած աշխատանք պետք է լավ արվի՝ դա գործի հանդեպ ոչ թե պարտաճանաչ սովետական ղեկավարի վերաբերմունք էր, այլ գյուղացու, ով ապրում է սեփական աշխատանքով եւ ոչ մեկի վրա չի կարող հույս դնել։
Նրա մեջ ոչ ֆանատիզմ կար, ոչ էլ գազանի ազարտ։ Նա պատերազմն ընկալում էր ոչ թե որպես օտարների սպանություն, այլ որպես յուրայինների փրկություն։ Եթե դրա համար պետք է սպանել, ուրեմն այդպես է պետք։ Եթե կարելի է չսպանել՝ փառք Աստծո։
Նրա մեջ կար հպարտություն լավ արված աշխատանքի համար։ Ռոմանտիզմ էլ կար։ Շահեն Մեղրյանը անկեղծ հավատում էր, որ կռվում է ոչ միայն հայերի կյանքները փրկելու համար, բայց եւ նրա համար, որ հայերը ապրեն այլ պետության մեջ՝ ոչ միայն անվտանգ, այլեւ ազնիվ ու արդար բոլորի համար։
Շահեն Մեղրյանը իր ջոկատի հետԼուսանկարը` Հակոբ Պողոսյան
Երբ Շահեն Մեղրյանը զոհվեց, ես բազմաթիվ վարկածներ լսեցի։ Մեղադրում էին եւ օտարներին, եւ յուրայիններին։ Այժմ, երբ անցել է քսանից ավելի տարի, կարծում եմ, ամենակարեւորն այլ հարց է՝ եթե Շահենը ողջ լիներ, կհավաներ արդյո՞ք այն, ինչ կտեսներ։
Ինձ թվում է, դժվար թե։ Դեռ չի ստեղծվել մի պետություն, որտեղ Շահեն Մեղրյանի նմանների համար արդարությունը կբավականացներ։
Նա պինդ մարդ էր, բայց դաժան չէր։ Նպատակասլաց էր, բայց ցինիկ չէր։ Ամբիցիոզ էր, բայց խենթ չէր։ Նման մարդկանց պատերազմում առաջինն են սպանում։
Այն միակ մեջբերումը մեր խոսակցություններից, որն ինձ հաջողվեց պահպանել «Մոսկովսկիե նովոստիի» ռեպորտաժում, այսպես էր հնչում․«Այս հողի համար արժե կռվել ու մահանալ»։ Փոքր-ինչ պաթոսայի՞ն է հնչում հիմա։ Չէ, դուք պարզապես Շահենին չեք ճանաչել։ Նա դրան հավատում էր։
Միխայիլ Շեւելեւ (Մոսկվա)
***
Шаумяновский район - война по просьбам трудящихся?
Московские Новости
3 февраля 1991 года
14 января 1991 года Президиум Верховного Совета Азербайджанской ССР принял решение: объединить два соседних района республики - Шаумяновский и Касум-Исмайловский. Оба района расположены рядом с Нагорно-Карабахской автономной областью. В Шаумяновском проживает около двадцати тысяч человек, из которых 82 проц. составляют армяне; пятидесятичное население Касум-Исмайловского состоит в основном из азербайджанцев.
Даты предыстории
25 ИЮЛЯ 1989 года сессия Шаумяновского районного Совета обратилась к Верховному Совету Азербайджана с просьбой о включении района в состав НКАО. 1 августа Баку ответил отказом. 15 января 1990 года в Шаумяновской районе объявлено чрезвычайное положение, введенное одновременно в НКАО и прилегающих к ней районах.
29 августа 1990 года бюро ЦК компартии Азербайджана приостановило деятельность Шаумяновского райкома и исключило из КПСС его первого секретаря Владимира Агаджаняна за национализм и сепаратизм.
2 сентября Азеринформ распространил информацию, в которой ставилась под сомнение необходимость существования Шаумяновского района как административной единицы.
28 сентября Президиум ВС Азербайджана отменил на территории района выборы в республиканский и местные Советы, приостановил деятельность существовавших Советов и передал их полномочия временному организационному бюро, которое подчиняется непосредственно республиканским властям.
Район разделен негласной, но строго соблюдаемой границей. Четыре азербайджанских села, расположенные на окраине района, снабжаются из Азербайджана. Шаумяновск и армянские села прервали отношения с республикой. Отсутствует телефонная, почтовая, телеграфная связь, не приходят газеты. Мало кто рискует ехать до Степанакерта мимо азербайджанских сел. Круглосуточное патрулирование сел и ферм добровольцами стало уже образом жизни. Проехать через "чужое" село можно только в сопровождении солдат, иначе в лучшем случае попадешь в заложники. По данным военных, в районе бродит масса оружия - от охотничьих ружей до градобойных пушек, и есть люди, умеющие им пользоваться.
Раз в день, если позволяет погода, прилетает вертолет из Еревана (пилоты, летающие в Шаумяновск, отказываются расставаться с выданным им в свое время оружием). Главная валюта - бензин, масло, солярка. То мизерное количество, которое удается с невероятным трудом достать, распределяется по каплям. К севшему вертолету люди рвутся с канистрами за керосином для ламп, поскольку электричество отключается регулярно. Дома отапливаются "буржуйками" и самодельными электрообогревателями: мазута нет совсем. Очень плохо с лекарствами. Из шестидесяти восьми положенных по штату врачей работают шестеро. Очередь за хлебом в Шаумяновске с 7 утра, а к половине девятого торговля заканчивается. В достатке - вино, которое некуда вывозить местному винзаводу. Гипсовый рудник, самое крупное предприятие района, закрыт: его продукцию отправляли раньше через железнодорожную станцию Герань в Касум-Исмайловском районе.
Остались без зарплаты те, кто прежде получал ее от республиканских организаций. Но о деньгах вспоминают здесь в последнюю очередь, все разговоры - о близкой войне.
Война начнется, думаю, как только республиканские власти возьмутся осуществлять решение о слиянии двух районов. Как жить, если милиция, прокуратура и суд будут находиться в Касум-Исмайлове? Кто будет руководить районом? Кто будет распределять деньги, строй материалы, квартиры? Но это аргументы, которыми убеждают только московского журналиста. Армяне в Шаумяновском районе не сомневаются: подчиниться указу, значит покинуть эту землю. "За эту землю стоит бороться и умереть", - выразил общее настроение Шаген Мегрян, человек, пользующийся сейчас в Шаумяновском районе непререкаемым авторитетом.
В новом районе, который должен называться Гераньбойским, армяне окажутся в меньшинстве. Они убеждены, что им не простят сегодняшнего противостояния и рано или поздно заставят продать свои дома азербайджанцам или туркам-месхетинцам, которым разрешено селиться в этих местах. Но и об этом в Шаумяновске думают во вторую очередь. Ближайшая перспектива страшнее: если войска уйдут в новый райцентр, смелее станут действовать базирующиеся в азербайджанских селах отряды милиционеров, называющие себя омоновцами. Одно такое подразделение, контролирующее аэропорт в Степанакерте, 22 января задержало и отправило в Баку народных депутатов РСФСР, которые приехали для изучения обстановки в НКАО. В обращении Верховного Совета Азербайджанской ССР к населению Шаумяновского района говорится: "Сложившееся напряженное положение в районе, критическое состояние экономики, а также многочисленные просьбы и ходатайства его жителей вынудили руководство Азербайджанской ССР с учетом осуществляемых мер по структурной перестойке экономики, финансовому оздоровлению, фактической экономической и географической взаимосвязи объединить Шаумяновский и Касум-Исмайловкий районы". Республика имеет право менять границы районов на своей территории. Но надо ли пользоваться этим правом тогда, когда такой шаг приведет к кровопролитию?
Неизбежные вооруженные столкновения в Шаумяновском районе обязательно отзовутся в НКАО и других местах на территории Азербайджана и Армении. Верховный Совет Армении уже заявил, что он "предпримет все необходимые шаги для обеспечения безопасности жизни и имущества армянского населения этого района".
"Я боюсь 5 февраля", - сказал полковник Николай Черновол, комендант Шаумяновского района чрезвычайного положения. В этот день открывается сессия Верховного Совета Азербайджана, на утверждение которого выносится решение о присоединении Шаумяновского района.
Михаил Шевелев, спецкор «МН»
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: