Հովհաննես Թումանյանի դուստրը՝ Նվարդ Թումանյանը, եւ տատիկս՝ գրականագետ Արփիկ Ավետիսյանը, չափազանց մտերիմ էին: Ընկերություն անում էին ընտանիքներով: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո զինվորական պապիկս, որը անցել էր ողջ պատերազմի միջով, կնոջ՝ Արփիկի ու փոքրիկ աղջկա՝ Իոննայի հետ, տեղափոխվում է Գերմանիա: Իոննան (Նոնան)՝ մայրս, անգամ առաջին դասարանը Գերմանիայում է սովորել:
Գերմանիայից նրանց վերադարձի պատճառը ավտովթարն էր. մեքենայի ղեկին պապիկս էր: Թե ում մեղքով է տեղի ունեցել վթարը, տատիկիս պատմությունից չեմ հիշում: Բայց այդ վթարի պատճառով հեռացնում են տատիկիս ոտքը: Ընդ որում, վթարի վայր ժամանած բժիշկները խորհուրդ են տալիս պապիկիս, որ կնոջը տանի Գերմանիայի լավագույն հիվանդանոցը, սակայն պապիկս հրաժարվում է՝ կնոջը վստահելով խորհրդային ռազմական հոսպիտալի բժիշկներին: Ամբողջ կյանքում տատիկս վստահ էր՝ գերմանացի բժիշկներն իր ոտքը կփրկեին…
Նվարդ Թումանյանն ու Արփիկ Ավետիսյանը այդ տարիներին ակտիվ նամակագրություն են վարել: Նվարդի նամակները մեր տանն են, տատիկիս անձնական արխիվում: Մեդիամաքսի ընթերցողներին ենք ներկայացնում այդ նամակներից երեքը: Սրանք երբեւէ չհրապարակված նամակներ են: Երկուսը միայն ամիս-ամսաթվի նշումով է, մեկը՝ նաեւ թվականի՝ 1947:
***
Արփիկ ջան,
Վերջապես քեզնից երեկ մի նամակ ստացանք. շատ էի անհանգիստ, թե ինչու գնացիր ու էդպես լռեցիր: Լավ է հիշում ես մեզ բոլորիս ու նույնիսկ կարոտում: Կարոտը լավ զգացում է, ոչինչ. Էլ ավելի կսիրես ու կգնահատես էն ամենը, ինչ որ թողիր ոչ թե սարերի, այլ տափաստանների ետեւ:
Նամակիցդ երեւում է, որ բոլորդ առողջ եք ու լավ: Տնաշեն, մի ձեր երեքիդ լուսանկարները ղրկիր: Ես էս բացիկներում ձեզ էի փնտրում-նուրբ ծառերի ճղները ձյունոտ լեռների ֆոնի վրա զիս մխիթարեցին ու գոհացրին:
Գրողների միության համագումարը արդեն հնություն է դարձել: Հիմա այնտեղ Հրաչիկ Գր.-ի տեղը Սիրասն է, Բորյան ու Քոչարը՝ Վարպետի նախագահությամբ: Թեեւ վաղուց հեռացել ես, բայց առանձին նորություն չկա: Նոյեմբերի 17-ին Մուշեղի (խոսքը Նվարդ Թումանյանի ամուսնու, Ղազարոս Աղայանի որդի Մուշեղ Աղայանի մասին է-Լ.Ա.) ծննդյան օրը քեզ շատ հիշեցինք (անցյալ տարի իմ միակ հյուրն էիր Նոնչկայիդ հետ ու անհաջող անցավ): Այս տարի Փերիխանյաններն էին (ամենայն հավանականությամբ, խոսքը կուսակցական գործիչ Գեւորգ Փերիխանյանի եւ նրա ընտանիքի մասին է-Լ.Ա.) ու մերոնք. շատ լավ անցավ. Մուշեղը նույնիսկ երգեց: Դեկտ. երկուսին երաժտ. սեկցիայի սեսիան է: Մուշեղը զեկուցում ունի, երգելու է օրորոցի երգը: Ձայնը նորից փչացավ, կոկորդը բորբոքվել էր:
Արփիկ ջան, քանի էդտեղ ես, իմացիր ՝ կոկորդը երբ մրսած, ձայնը նստում է, ի՞նչ դեղ են տալիս, դրա փոխարեն՝ կգաս, Մուշեղը քեզ համար «Ո՜հ, ինչ անույշ»-ը կերգի: Ուղարկում եմ գիտական սեկցիայի ծրագիրը: Այսօր երեկոյան Գրողների տանն էլ ժողով ունենք: Բարեւներդ դեռ տեղ չեմ հասցրել- վաղը լինելու եմ ինստիտուտում, բոլորին կբարեւեմ: Անցյալ օրը Հրայրին տեսա, նա էլ էր զարմանում լռությանդ վրա: Երանին երկու անգամ եմ տեսել. մեզ մոտ դեռ չի եղել: Արփիկ ջան, եթե չես մոռացել, հետաքրքրվիր, իմացիր ՝ ի՞նչ արժեն փոքրիկ գրամեքենաները եւ հեշտ է ձեռք բերե՞լ, թե՞ ոչ: Դեռ նա չեմ հանձնել:
Համագումարի օրը լույս տեսավ «Անտոլոգիան». շատերը ասում են թալանլոգիա - 120 ռ. արժե: Ասում են եւ խաթրոլոգիա - մի շարք գրողների խաթրով են տեղ տվել- կամ խաթալոգիա եւ այլն, եւ այլն: Կգաս, կտեսնես: Շուտ-շուտ գրի: Շատ բարեւի Ցոլակիդ: Նոնչկայիդ ու քեզ ՝ պինդ համբույրով՝
Նվարդից
2 / XII
***
Արփիկ ջան, վաղուց քեզնից լուր չունեմ: Ի՞նչ օրի եք: Երեկ թանգարանում Հրայրին տեսա, խնդրեց, որ միասին ուղարկենք նամակները: Հույս ունեմ, որ կստանաս: Ակադեմիայի սեսիայից հետո որոշ փոփոխություններ տեղի ունեցան : Պրեզիդենտը հիմա Համբարձումյանն է (խոսքը այդ պաշտոնին Հովսեփ Օրբելուն փոխարինած Վիկտոր Համբարձումյանի մասին է-Լ.Ա.): Ասում են՝ դիրեկտորիայի տեղաշարժություններ էլ պիտի կատարվի: Տեսնենք:
Նախորդ նամակում գրել էի, որ գրամեքենայի մասին այլեւս չմտածես. նախկինը մնում է մոտս, ուրեմն ունեմ:
Երեկ գիշեր երազումս քեզ տեսա. եկել էիր: Գիտե՞ս ինչ կապակցությամբ: Անցած օրը ինձ պետհրատ էին կանչել: Հայրիկի «Մի կաթիլ մեղրը» եւ «Ծաղիկների երգը» ուզում են հրատարակել: Ես էլ անցա Երանի մոտ, որ էն գիրքը, որ Նոնչկային էի նվիրել, ուզում էի տանել եւ ցույց տալ, որ նույն ձեւով նկարեն: Իհարկե, չգտանք: Երանը ենթադրում էր, որ գրքերի պահարանում կլինի: Էս բոլորից հետո գիշերը երազումս քեզ եմ տեսնում, եւ ուզում ես պահարանը բացել…Բացելուս ուրախությունից զարթնում եմ եւ տեսնում եմ ին՝ձ մեր տանը, իսկ քեզ՝ հեռավոր վայրերում: Ա՛յ քեզ ինչ պատրանքներ է տալիս մարդուն երազը: Ինչեւէ: Դու երկար գրիր: Էս քանի օրը երեք հիմնարկի գծով էլ զանազան պարտականություններ ու հաշվետվություններ կան վրաս դրած. գրում եմ շտապ: Մուշեղն էլ նստած Քյոռօղլի է նվագում, քեզ էլ՝ շատ բարեւում- բոլորը, բոլորը, բոլորը…
Ինչպե՞ս են Ցոլակն ու Նոնչկան: Նոնչկային երեւի չենք ճանաչի՝ էնքան մեծացած կլինի:
Դեհ, լավ կաց, շուտ-շուտ գրի:
Պինդ համբույրով՝ Նվարդից:
28/ I, 47
***
Արփիկ ջան,
Նամակդ ստացել եմ ու պատասխանել, բայց մինչեւ հիմա քեզնից ոչ մի լուր: Անցյալ օրը Երանի մոտ էի, նա էլ էր գանգատվում, որ քիչ ես գրում: Եղա քո սենյակում. ամեն ինչ իր տեղն էր ու մաքուր, նույնիսկ Ֆիկուսդ:
Բարեւներդ տեղ հասցրի. ընդունեցին շնորհակալությամբ եւ բարեւում են փոխարինաբար: Նամակս, հուսով եմ, Նոր տարուն կստանաս, էնպես որ, Արփիկ ջան, Նոր տարիդ շնորհավոր, լավագույն ցանկություններով ու ցանկություններիդ կատարումով:
Լուսիկը դեռ Մոսկվա է, Արփիկը գնաց, եւ էսօր նրան էլ եմ նամակ գրում: Թեեւ էսօր քեֆս շատ է վատ. վերարկուս՝ բոստոնը, տվի կարելու մի անծանոթ կնոջ ու փչացրեց: Նորից է վերանորոգում…Ինչ պիտի լինի, չգիտեմ: Ինչեւէ: Երեկ մի տարօրինակ բան ասին. իբր թե մեր Հրայրի կինը թողել է տուն-տեղ եւ ուրիշի հետ (Դավթյանի) ամուսնացել: Ինճիկյանը հաստատեց:
Դեկտեմբերի 30-ին Ինճիկյանի դիսերտացիայի պաշտպանության օրն է: Դեկտեմբերի 22-ին մայրիկի ծննդյան օրն էր. 75-ամյակը կատարեցինք. «Վերնատան» ներկայացուցիչներն էին հրավիրված՝ Վարպետն ու Դերենիկը (Դեմիրճյան-Լ.Ա.) եւ մենք…
Վերջին տասն օրը Երեւանում սառնամանիքներ են անում. շատ է ցուրտ: Ինչպե՞ս է Նոնչկան, ի՞նչ է անում, իր մոր նման արդյո՞ք կարոտում է Երեւանը, հիշում է մեզ, թե՞ մոռացել է բոլորին…
Նվարդ ԹումանյանըԳրիր մի քիչ շուտ-շուտ եւ երկար: Լույս է տեսել Մուշեղի «Սայաթ Նովան»: Քեզ համար մեկ օրինակ պահել է: Քեզ, իհարկե, հիշում ենք, էնպես որ բարեւներ շա՜տ մայրիկից, Մուշեղից եւ մերոնցից բոլորից: Մուշեղը քեզ փոքրիկ պատվեր է ուզում տալ- մի քանի մատիտ: Ասում է՝ Արփիկին գրի, մեզ համար բերի kon-i-noor (13)
բե:
Առայժմ՝ այսքանը, շատ բարեւներ Ցոլակիդ, համբույրներ՝ քեզ ու Նոնչկային:
Նվարդից
25/ XII
***
Մայրիկս՝ ազգագրագետ Իոննա (Նոնա) Ավագյանը, որն այնքան հրաշալի մանկություն էր ունեցել՝ շրջապատված ժամանակի լավագույն գրողների, գեղանկարիչների, գիտնականների ուշադրությամբ ու հոգատարությամբ, այդ պատմությունները ինձ փոխանցելը երեւի չի կարեւորել: Այդ մասին իմանում եմ, փաստորեն, տատիկիս անձնական նամակագրությունից:
Շատ ափսոսում եմ, որ վաղ կորցրեցի պապիկիս, իսկ տատիկիս ու մայրիկիս հետ նրանց անցյալից ու մանկությունից հետաքրքրվելու կարեւորությունը ուշ հասկացա…
Լիլիթ Ավագյան
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: