Ներկայացնում ենք ամերիկացի քաղաքագետ, Eurasia Group-ի նախագահ Իեն Բրեմերի հոդվածի հայերեն թարգմանությունը:
Իեն Բրեմեր
Միացյալ Նահանգները սաստկացնում է «առավելագույն ճնշման» արշավը Իրանի դեմ։
Իրանի գերագույն առաջնորդ Ալի Խամենեիին մարտի սկզբին ուղարկված նամակում Դոնալդ Թրամփը վերջնագիր էր ներկայացրել. երկու ամսվա ընթացքում ԱՄՆ-ի հետ նոր միջուկային գործարք կնքել կամ առերեսվել ռազմական գործողություններին՝ «ռմբակոծություններին, որոնց նմանը նրանք երբեք չեն տեսել», ինչպես նա ասել էր NBC News-ին տված վերջին հարցազրույցում։
Նամակում առաջարկվել էր Միացյալ Արաբական Էմիրությունների միջնորդությունը (որի բանագնացները հանձնել էին նշված ուղերձը) եւ նշվել էր, որ Թրամփը նախապատվությունը տալիս է դիվանագիտական լուծմանը։ Այս երեք շաբաթների ընթացքում, որոնց ընթացքում իրանական ղեկավարությունը փորձում էր հասկանալ, թե ինչպես արձագանքել Թրամփի նամակին, ԱՄՆ-ն բարձրացրեց լարվածության աստիճանը։
Սկիզբը դրվեց տարածաշրջանում Իրանի վերջին ֆունկցիոնալ դաշնակցի՝ Եմենի հութիների դեմ օդային հարվածներով, որոնք մեկնարկեցին մարտի 15-ին եւ շարունակվում են առ այսօր։ Այնուհետեւ ԱՄՆ-ն առաջին անգամ պատժամիջոցներ կիրառեց չինական կազմակերպությունների դեմ՝ իրանական հում նավթի գնման համար։ Իսկ վերջին օրերին ԱՄՆ B2 ռմբակոծիչներ տեղակայեց Հնդկական օվկիանոսի Դիեգո-Գարսիա ռազմակայանում: Դրանք կարող են 30 000 ֆունտանոց ռումբեր կրել, որոնք անհրաժեշտ են Իրանի ուրանի հարստացման ստորգետյա օբյեկտները ոչնչացնելու համար։
Թրամփի նամակին պաշտոնական պատասխանում Իրանը մերժեց ԱՄՆ-ի հետ ուղղակի բանակցությունների առաջարկը: Պատասխանը հանձնվեց Օմանի միջոցով։ Իրանի նախագահ Մասուդ Փեզեշկիանը հայտարարեց, որ թեեւ Իսլամական Հանրապետությունը ուղղակիորեն չի բանակցի Թրամփի վարչակազմի հետ, քանի դեռ ճնշումը չի թուլացել, Թեհրանը պատրաստ է Վաշինգտոնի հետ անուղղակի կերպով փոխգործակցել օմանցիների միջոցով։
Լուսանկարը` REUTERS
Անհասկանալի է մնում, թե Թրամփի երկամսյա ժամկետը սահմանվե՞լ էր համաձայնագիր կնքելու, թե բանակցություններ սկսելու համար։ Ցանկացած դեպքում, որեւէ հնարավորություն չկա, որ միմյանց հանդեպ անվստահությամբ լցված կողմերը կարող են պայմանավորվել մի քանի ամսվա ընթացքում։
Բայց արդյոք դա նշանակո՞ւմ է, որ Թրամփի վերջնագիրն ավարտվելու է հակամարտությամբ։ Պարտադիր չէ։ ԱՄՆ նախագահի «էսկալացիա հանուն դեէսկալացիայի» ռազմավարությունը կարող է լավագույն հույսը լինել այս տարի ճգնաժամից խուսափելու համար։
Ժամանակային ռումբ
Թեեւ ԱՄՆ հետախուզական տվյալները վկայում են, որ Իրանը միջուկային զենք չի ստեղծում, այն «շեմային միջուկային պետություն» է դարձել՝ բավարար քանակությամբ մինչեւ 60% հարստացված ուրանով, որպեսզի վեց միջուկային ռումբ արտադրի (եթե ուրանը հարստացնի մինչեւ 90%) մոտ վեց ամսվա ընթացքում (թեեւ սարքը զենքի վերածելը, հավանաբար, կտեւի 1-2 տարի)։
Եվրոպական կառավարությունները վաղուց հասկացրել են, որ եթե Իրանը չսանձի իր հարստացման գործունեությունը մինչեւ 2025 թվականի ամառը, նրանք «կվերադարձնեն» ՄԱԿ-ի պատժամիջոցները, որոնք վերացվել էին 2015 թվականի միջուկային համաձայնագրի շրջանակներում։
Իրանն էլ սպառնացել է պատասխանել պատժամիջոցների վերադարձին Միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրից դուրս գալով։ Հաշվի առնելով Հյուսիսային Կորեայի ստեղծած նախադեպը, Պայմանագրից դուրս գալը կարող է գործողության մղող իրադարձություն դառնալ, որն անհրաժեշտ է Իսրայելին՝ Իրանի ստորգետնյա միջուկային օբյեկտների դեմ համատեղ հարված հասցնելու հարցում Թրամփի համաձայնությունը ստանալու համար:
Տարօրինակ դաշնակիցներ
Այնուամենայնիվ, թե՛ Թրամփը, թե՛ Իրանի ղեկավարությունը կնախընտրեին խուսափել ռազմական առճակատումից մոտակա հեռանկարում։
Թրամփի քաղաքական կոալիցիան ներառում է ինչպես ավանդական հանրապետական «բազեներին», այնպես էլ «Նախ՝ Ամերիկան» ճամբարի մեկուսապաշտներին, ովքեր դեմ են ԱՄՆ-ի ներգրավմանը նոր անվերջ պատերազմներում։ Ու չնայած վարչակազմի այնպիսի անդամներ, ինչպիսիք են պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն, ազգային անվտանգության խորհրդական Մայք Ուոլցը եւ պաշտպանության նախարար Փիթ Հեգսեթը, հանդես են գալիս Իսլամական Հանրապետության նկատմամբ ավելի ռազմատենչ մոտեցման օգտին, նրանցից ոչ մեկը պատասխանատու չէ իրանական «թղթապանակի» համար՝ դրանով զբաղվում է Մերձավոր Արեւելքի հարցերով Թրամփի հատուկ բանագնաց Սթիվ Վիթկոֆը, որը զսպվածության կողմնակցի համբավ ունի։
Լուսանկարը` REUTERS
Ամենակարեւորը՝ Թրամփն ընտրվել է որպես խաղաղարար եւ բազմիցս հայտարարել է գործարք կնքելու իր ձգտման մասին, կարծելով, որ Իրանի ռմբակոծումը կարող է ԱՄՆ-ին ներքաշել պատերազմի մեջ, որը կշեղի արժեքավոր ռեսուրսները նրա ներքին առաջնահերթություններից եւ կվտանգի բարեկամներին Պարսից ծոցում։ Փոխնախագահ Ջեյ Դի Վենսը՝ MAGA շարժման հաստատուն կողմնակիցը, կրկնեց այս մտահոգությունը, երբ խոսեց հութիների դեմ հարվածների պատճառով նավթի գների աճի ռիսկերի մասին:
Իր հերթին, Իրանը պատմականորեն խոցելի է եւ ձգտում է գործարք կնքել, որը պատժամիջոցների թեթեւացում կապահովի իր տնտեսության համար։ Թեեւ Թրամփի պահանջներին կապիտուլյացիան քաղաքականապես վտանգավոր է Խամենեիի համար եւ կթուլացնի ռեժիմի դիրքերը երկրի ներսում, ո՛չ նա, ո՛չ էլ մյուս կոշտ դիրքորոշման կողմնակիցները չէին ողջունի ռազմական բախումը ԱՄՆ-ի եւ Իսրայելի հետ։
Take it or leave it
2025 թվականի վերջում ճգնաժամի սպառնալիքը Թրամփին հնարավորություն է ստեղծում ճնշում գործադրել Թեհրանի վրա, որպեսզի այն առաջարկի զիջումներ, որոնք թույլ կտան ԱՄՆ նախագահին հայտարարել առաջընթացի մասին եւ խուսափել պատժամիջոցների կիրառումից։
Անցյալ տարվա ընթացքում Իրանի տարածաշրջանային փոխկապակցված ցանցի արդյունավետ ոչնչացումը. ՀԱՄԱՍ-ը՝ Գազայում, Հըզբոլլահը՝ Լիբանանում, Բաշար ալ-Ասադի ռեժիմը՝ Սիրիայում, բարձրացրել է Իրանի միջուկային ծրագրի կարեւորությունը։ Հետեւաբար, Թեհրանը դիմադրելու է այս ճակատում ցանկացած էական զիջումների։ Եթե կա միջուկային «թղթապանակի» մեկ տարր, որում այն կարող է զիջել, ապա դա նրա 60% հարստացված ուրանի պաշարներն են, որոնք Թեհրանը տեսականորեն կարող է համաձայնել սառեցնել։
Լուսանկարը` REUTERS
Որտեղ Իրանը կարող էր ավելին առաջարկել, դա իր պրոքսիներից հեռանալն է, առնվազն՝ ժամանակավորապես։ Թեեւ այն չունի գործառնական վերահսկողություն հութիների նկատմամբ (ի տարբերություն ջախջախված Հըզբոլլահի), Իսլամական Հանրապետությունը կարող է նրանց զրկել զինամթերքի եւ հետախուզական տվյալների մեծ մասից, որոնց վրա նրանք հիմնվում են Կարմիր ծովում նավագնացության ուղիների վրա հարձակումների համար։ Այն նաեւ կարող էր հանձնարարել Իրաքի շիա աշխարհազորայիններին ձեռնպահ մնալ ամերիկյան զորքերի վրա հարձակումներից։
Քանի որ այսպես կոչված «Դիմադրության առանցքը» ավերակների մեջ է, եւ Թեհրանը քիչ բան կարող է անել մոտ ապագայում այն վերականգնելու համար, պատժամիջոցների վերադարձից եւ ԱՄՆ ռմբահարումներից խուսափելու հնարավորությունը կարող է դիտարկվել որպես արժանի փոխանակում։
Պակաս՝ պակասի դիմաց
Թեեւ մինչեւ ամառ (կամ ընդհանրապես) հեղափոխական համաձայնագրի հասնելը քիչ հավանական է, էսկալացիայից խուսափելու կողմերի փոխադարձ ցանկությունը ենթադրում է, որ Թրամփը ընկալունակ կլինի համեմատաբար աննշան զիջումների նկատմամբ, որոնց Թեհրանը կարող է գնալ՝ առավելագույնը, ինչ այն կարող է առաջարկել տվյալ հանգամանքներում։
Բայց այս զիջումները պետք է ի հայտ գան շուտ, նախքան պատժամիջոցները կվերադարձվեն։ Եվ նույնիսկ այս ամենաբարենպաստ սցենարը Իրանին պատժամիջոցներից որեւէ թեթեւացում չի բերի։ Փոխարենը նրանք կստանան պատժամիջոցների վերադարձի եւ ԱՄՆ-ի հավանական ռազմական գործողությունների հետաձգում։ Բայց եթե Իրանի համեստ զիջումները ավելի ցածր լինեն այն մակարդակից, որը Թրամփը ընդունելի կհամարի, ռազմական էսկալացիայի ռիսկը կտրուկ կաճի։
Իրանը դեռեւս որոշում չի կայացրել միջուկային զենք ստեղծելու մասին։ Եթե նրա վրա հարձակում չգործեն, նա, հավանաբար, չի անի դա՝ լավ հասկանալով, որ միջուկային զենք ստեղծելու ցանկացած բացահայտ քայլ անհապաղ եւ կործանարար հակազդեցություն է առաջացնելու։ Բայց ոչինչ չի ստիպի Իսլամական Հանրապետությանը ավելի ուժեղ ձգտել ռումբ ունենալուն, քան հարվածները նրա տարածքին։
Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները:
Կարծիքներ
Հարգելի այցելուներ, այստեղ դուք կարող եք տեղադրել ձեր կարծիքը տվյալ նյութի վերաբերյալ` օգտագործելուվ Facebook-ի ձեր account-ը: Խնդրում ենք լինել կոռեկտ եւ հետեւել մեր պարզ կանոներին. արգելվում է տեղադրել թեմային չվերաբերող մեկնաբանություններ, գովազդային նյութեր, վիրավորանքներ եւ հայհոյանքներ: Խմբագրությունն իրավունք է վերապահում ջնջել մեկնաբանությունները` նշված կանոնները խախտելու դեպքում: