2001 թվականի մայիսին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ֆրանսիացի նոր համանախագահ Ֆիլիպ դե Սյուրմենը, որը մինչ Քի Ուէսթը զբաղեցնում էր Իրանում Ֆրանսիայի դեսպանի պաշտոնը, բացառիկ հարցազրույց տվեց Մեդիամաքսի տնօրեն Արա Թադեւոսյանին, որում որոշ մանրամասներ բացահայտեց քիուէսթյան քննարկումներից: Կարծում ենք, որ այսօր, 10 տարի անց, հետադարձ հայացքով այս հարցազրույցի ընթերցումը շատ հետաքրքիր է:

- Ինչպե՞ս եք գնահատում Ձեր առաջին այցը տարածաշրջան որպես Մինսկի խմբի համանախագահ:

- Միջնորդների յուրաքանչյուր  այցը տարածաշրջան ինքնին կարեւոր է, քանի որ վկայում է հակամարտության լուծումների ինտենսիվ  որոնման, այս խնդրի վերաբերյալ միջազգային հանրության ուշադրության մասին: Պետք է հաստատեմ, որ նախագահներ Շիրակը, Պուտինը եւ Բուշը անձնական հետաքրքրություն են ցուցաբերում այս խնդրին: Ադրբեջանում, Լեռնային Ղարաբաղում եւ Հայաստանում մենք հանդիպել ենք ոչ միայն ղեկավարներին եւ քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչներին,  այլեւ հասարակ մարդկանց, փախստականներին: Մեր աշխատանքում շատ կարեւոր է պահպանել հիշողությունը այդ մարդկանց տառապանքների մասին:

Մենք պետք է ջանքեր գործադրենք եւ ապացուցենք, որ խաղաղության տնտեսական առավելությունները նշանակալի կլինեն: Հենց այս հեռանկարն է պետք ներկայացնել հասարակական կարծիքին: «Ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» վիճակը շատ անառողջ բնույթ ունի:

- Քի Վեսթում կայացած բանակցությունների վերջին փուլից հետո միջնորդները հայտարարել էին Իրանի ղեկավարության հետ խորհրդակցություններ սկսելու  մտադրության մասին: Կարելի՞ է ենթադրել, որ այն փաստը, որ Դուք մինչեւ վերջերս զբաղեցնում էիք Իրանում Ֆրանսիայի դեսպանի պաշտոնը, վճռորոշ դեր է խաղացել Ձեր նշանակման հարցում:

- Ես վստահ չեմ, որ ինձ համանախագահ են նշանակել Իրանում իմ ունեցած դիվանագիտական ծառայության պատճառով: Կարծում եմ, որոշակի դեր է խաղացել այն փաստը, որ ես լավ ծանոթ եմ Կենտրոնական Եվրոպային եւ Ռուսաստանին, խոսում եմ ռուսերեն: Միաժամանակ, ակնհայտ է, որ Իրանում իմ անցկացրած 2,5 տարիները թույլ են տալիս հասկանալ այդ երկրի հետաքրքրությունը իր անմիջական հարեւանի նկատմամբ: Համանախագահները մտադիր են տեղեկացնել Իրանի ղեկավարությանը խաղաղ գործընթացի ընթացքի մասին, որպեսզի նրանք համոզվեն, որ Թեհրանի դեմ  “դավեր” չեն նյութվում: Մենք շատ լավ հասկանում ենք, որ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը չպետք է վնասի եւ ոչ մեկին: Կարծում եմ, առաջին հերթին Իրանն է շահագրգռված տարածաշրջանում կայունության հաստատմամբ` հաշվի առնելով այդ երկրի շուրջ բավականաչափ ճգնաժամային գոտիների առկայությունը:

- Վերջերս միջնորդները չեն թաքցնում իրենց մտահոգությունն այն փաստով, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ղեկավարները, նրանց խոսքերով, ավելի շատ են պատրաստ փոխզիջումներին, քան այդ երկրների ժողովուրդները:  Արդյո՞ք նախագահները պետք է պատրաստեն իրենց երկրների հասարակությանը փոխզիջումներին, թե՞ նրանց կօգնեն միջնորդները: 

- Մենք չենք ապրում ամբողջատիրական երկրներում: Իհարկե, շատ ավելի հեշտ կլիներ, եթե որոշումներ ընդունեին միայն երկու երկրների ղեկավարները: Սակայն ամուր խաղաղությունը հնարավոր չէ առանց հասարակական աջակցության: Անկասկած, երկու երկրների հասարակական կարծիքը պետք է պատրաստել խաղաղությանը՝ հասկանալով, որ այդ ուղին երբեմն ցավագին փոխզիջումներ է պահանջում: Սակայն, կարգավորման օգուտն այնքան էական կլինի, որ կմեղմի այդ ցավը:

- Իսկ ի՞նչ  կանեն միջնորդները, եթե Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ժողովուրդները եւ քաղաքական ուժերը չընդունեն այն համաձայնագիրը, որը ձեռք կբերեն նախագահները:

- Դա երկրների ներքին գործն է: Համանախագահները չեն պարտադրում որոշումներ, այլ օգնում են նոր գաղափարներ որոնել: Ես հասկանում եմ, որ համատարած համաձայնությունն անհնարին է, բայց, միաժամանակ, երկու կողմերն էլ ձգտում են խաղաղության:

- Կարելի՞ է ասել, որ Լեռնային Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակի խնդիրն ամենաբարդն է բանակցություններում:

- Խաղաղ համաձայնագիրը բարդ փոխկապակցված տարրերի անսամբլ է: Այն նման է խաղաքարտերից պատրաստված մի տնակի: Երբ դուք կպչում եք խաղաքարտերից որեւէ մեկին, շարժվում է ողջ կառույցը: Այսօր մենք գտնվում ենք բանակցությունների բավականին նուրբ փուլում: Եթե համեմատենք այն տան կառուցման հետ, ապա ներկայումս մենք զբաղված ենք ներքին հարդարման աշխատանքներով, որոնք, որպես կանոն, երկարատեւ բնույթ են կրում:

- ԼՂՀ արտգործնախարարը միջնորդների հետ հանդիպումից հետո հայտարարել էր, որ  համանախագահները հասկացել են, որ անիմաստ է խոսել Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանին ենթարկելու մասին: Արդյոք  ճի՞շտ է ձեզ հասկացել Նաիրա Մելքումյանը:

- Մենք այցելել էինք Լեռնային Ղարաբաղ հենց այն նպատակով, որ լսենք տարբեր տեսակետներ: Մենք համոզվել ենք , որ այդ մարդիկ չափազանց ամուր են կապված իրենց հողին: Լինելով այնտեղ՝  ավելի լավ պատկերացում ես ստանում շատ բաների մասին: Սակայն դրանք շատ նուրբ հարցեր են: Դրանք նուրբ բնույթ են կրում նաեւ Ադրբեջանի համար:

- Դատելով միջնորդների վերջին արտահայտություններից՝ հունիսին Ժնեւում նախատեսված հանդիպումը կհետաձգվի: Հայտարարությունների իմաստն այն է, որ այն պետք է մանրակրկիտ պատրաստվի: Ո՞վ է պատրաստվելու տվյալ փուլում` նախագահնե՞րը, թե՞ նոր առաջարկների եւ գաղափարների ուղղությամբ աշխատող միջնորդները:

- Չէի ասի, որ միջնորդներն անգործ են մնացել: Մենք անընդհատ շփման մեջ ենք: Պետք չէ սխալ եզրակացություններ անել այն փաստից, որ Շվեյցարիայում նախատեսված հանդիպումը կկայանա, պատկերավոր ասած, ոչ վաղը: Վերջնական արդյունքի համար հանդիպումը պետք է լավ պատրաստել:

- Հաղորդագրություններ կան այն մասին, որ բանակցությունների հաջորդ փուլի հետաձգման նախաձեռնողը ռուսաստանյան կողմն է:

- Դա բոլորովին չի համապատասխանում իրականությանը: Երեք համանախագահների միջեւ լիակատար փոխըմբռնում կա, եւ ես դա չեմ ասում՝ դիվանագիտական նկատառումներից ելնելով: Ես ինչ-որ տեղ «նոր մարդ» եմ այս գործընթացում, եւ աշխատանքը սկսելիս զարմացած էի միջնորդների փոխգործակցության մակարդակով: Եթե դուք հետեւեք մեր հայտարարություններին եւ դրանցում հակասություններ գտնեք, ես շատ կզարմանամ:

Ինչո՞ւ ոչ. ղարաբաղյան կարգավորումը կարող է  համագործակցության օրինակ դառնալ նաեւ այլ ոլորտներում: Միաժամանակ, կարող եմ հավաստիացնել ձեզ, որ համանախագահ երկրների հնարավոր տարաձայնություններն այլ հարցերի շուրջ ոչ մի կերպ չեն արտացոլվի ղարաբաղյան գործընթացի վրա:

- Չնայած բանակցությունների գաղտնիությանը, տեղեկություն է տարածվել այն մասին, որ քննարկվում է Ադրբեջանին կոմունիկացիոն միջանցքի տրամադրման տարբերակը՝ Նախիջեւանի հետ կապ ունենալու համար: Շատ քաղաքական ուժեր Երեւանում գտնում են, որ այդ նախագծի իրականացման դեպքում Հայաստանը կկորցնի իր ինքնիշխանության մի մասը:

- Այդ հարցի շուրջ բավական շահարկումներ կան: Մենք գիտակցում ենք այդ հարցերի կարեւորությունը երկու կողմերի համար: Կարծում եմ, որ  անհանգստանալու պատճառները չափազանցված են:

- Շատ հաճախ է հնչում «փոխզիջում» բառը:  Ինչպե՞ս եք դասակարգում այդ հասկացությունը: 

- Ամեն անգամ, երբ խոսքը գնում է խաղաղության հաստատման մասին, կողմերից յուրաքանչյուրը գտնում է, որ առավելագույնը բաժին է հասնում հակառակորդին: Գործընթացի ողջ բարդությունը կայանում է հենց հավասարակշռության կետի որոնման մեջ: Դա շատ կարեւոր է, քանի որ երերուն խաղաղությունը կարող է ցանկացած պահին ռեւանշիստական տրամադրություններ ծնել:

- Ադրբեջանին վերոհիշյալ կոմունիկացիոն միջանցքի տրամադրումը գնահատվո՞ւմ է որպես փոխզիջում Հայաստանի կողմից:

- Դուք կարող եք տպավորություն կազմել այդ մասին, երբ հրապարակվեն փաստաթղթերը: Իսկ հիմա, պատկերավոր ասած, դուք համտեսում եք մի կերակրատեսակ եւ ասում, որ այն համեղ չէ: Սակայն ամբողջ արվեստը կայանում է նրանում, որ հաջողվի սոուսը: Իսկ սոուսը առայժմ պատրաստ չէ: 

- Զգացվո՞ւմ է արդյոք տարբերություն Ալիեւի եւ Քոչարյանի տրամադրություններում: 

- Երկու կողմերն էլ վճռական են տրամադրված հակամարտությունը կարգավորելու ուղղությամբ: Այդ երկու մարդկանց անձնական պատասխանատվության զգացումը շատ ուժեղ է զարգացած: Ինձ վրա դա ուժեղ տպավորություն է գործել: Բնական է, որ յուրաքանչյուրն ունի իր խառնվածքն եւ անհատականությունը: Բայց երկու նախագահներն էլ ընդունակ մարդիկ են եւ մեծ հայրենասերներ:

- Հայաստանի որոշ քաղաքական ուժեր համոզված են, որ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման քողի ներքո տեղի է ունենում տարածաշրջանի «աշխարհաքաղաքական վերաձեւում»:

- Ոչ մի «վերաձեւման» մասին խոսք անգամ չի կարող լինել: Քննարկումների թեման տարածաշրջանի ինտեգրացիան է: Գլոբալիզացիայի ժամանակաշրջանում իր մեջ ներփակված երկիրը դատապարտված է: Ի դեպ, այս համատեքստում դինամիկ սփյուռքի առկայությունը հնարավորություն է ընձեռում Հայաստանին: Սակայն այն կօգտագործվի այն դեպքում, եթե երկիրը չմնա որպես «մեկուսացված ճամբար»:

- Տարածաշրջանային ինտեգրացիային խոչընդոտում է Հայաստանի շրջափակումը Թուրքիայի կողմից եւ այդ երկրի կողմնակալ դիրքորոշումը կարգավորման վերաբերյալ:

- Թուրքիան տարածաշրջանային հզոր տերություն է: Իհարկե, շատ ավելի հեշտ կլիներ, եթե Անկարայի եւ Երեւանի հարաբերությունները կարգավորվեին: Ես վստահ եմ, որ Թուրքիան իր շահը կգտնի ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման մեջ, եւ դա կնպաստի Հայաստանի հետ նրա հարաբերությունների կարգավորմանը:

- Ձեր ամերիկացի գործընկեր Քերի Քավանոն օրերս հիշեցրել է, որ համաշխարհային ղեկավարներից շատերը խաղաղության են հասել իրենց կյանքի գնով: Հնարավո՞ր է արդյոք նման հոռետեսական սցենար ղարաբաղյան հակամարտության դեպքում:

- Ես այդքան հոռետես չեմ: Այո, եղել են բացթողումներ: Բայց երկրների ղեկավարներին իսկապես դժվար է որոշում ընդունել: Կարելի է ասել, որ ծայրաստիճան զգույշ գործելը իրենց պարտքն է: Պետք է հույս ունենալ, որ երկու կողմերից էլ չեն առաջանա ծայրահեղականության դրսեւորումներ:

Շատ բան կախված կլինի հասարակական կարծիքից: Պետք չէ լինել հոռետես կամ  միամիտ լավատես: Պարզապես պետք է բաց չթողնել հնարավորությունը: