Լեհ դիվանագետ, դեսպան Անջեյ Կասպշիկն սրդեն 23 տարի ԵԱՀԿ Գործող նախագահի Անձնական ներկայացուցիչն է ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցերով: Չնայած նրան, որ դիվանագետն ամիսը մի քանի անգամ այցելում է Հայաստան եւ նրա անունը պարբերաբար հայտնվում է լրատվամիջոցներում, շատ քիչ բան է հայտնի նրա մասին: Դեսպան Անջեյ Կասպշիկը հազվադեպ է շփվում մամուլի հետ եւ հարցազրույց գրեթե չի տալիս: Նա բացառություն է արել Մեդիամաքսի համար, սակայն մի պայմանով՝ հարցազրույցը չի անդրադառնալու բանակցային գործընթացի մանրամասներին: 

- Պարոն դեսպան, դուք 1996 թվականից ի վեր զբաղվում եք ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմամբ, բայց թե՛ Հայաստանում, թե՛ Ադրբեջանում Ձեր մասին քիչ բան է հայտնի: Պատմեք, թե ինչո՞վ էիք զբաղվում մինչ այդ պաշտոնը ստանձնելը:

- Նույն մարդն էի, ինչ այսօր, բայց մի փոքր ավելի երիտասարդ (ծիծաղում է-հեղ.): Իսկ եթե ավելի լուրջ, ապա ժամանակին հեղինակավոր տնտեսական ինստիտուտ էի ավարտել Վարշավայում: Ես ծնվել եմ Վարշավայում, իսկ ծնողներս Լեհաստանի տարբեր կողմերից էին: Մեր ընտանեկան տունը գտնվում է լեռներում, ես սիրում եմ հանգստանալ այնտեղ: Բուհն ավարտելուց հետո աշխատում էի Լեհաստանի արտաքին առեւտրային համակարգում:

Մի օր հոգնեցի փող հաշվելուց ու ապրանք վաճառելուց եւ որոշեցի, որ ժամանակն է ինչ-որ բան փոխել կյանքում: Որպես կամավոր մեկնեցի Հարավային Վիետնամ: Այն ժամանակ՝ Փարիզյան պայմանագրի ստորագրումից հետո, Լեհաստանում կամավորներ էին փնտրում, որոնք կմեկնեին Վիետնամ ՝ վերահսկողության եւ մոնիտորինգի միջազգային հանձնաժողովում աշխատելու համար: Այնտեղ աշխատեցի մեկուկես տարի, իսկ դրանից անմիջապես հետո աշխատանքի անցա Լեհաստանի արտաքին գործերի նախարարությունում: Վարշավայում երկար չմնացի. ինձ գործուղեցին Կուբա՝ Հավանայում մեր դեսպանատուն, որտեղ զբաղվում էի մշակութային համագործակցությամբ:

- Իսկ ինչպե՞ս դարձաք ԵԱՀԿ Գործող նախագահի Անձնական ներկայացուցիչ:

- Այդ ժամանակ ավարտել էի աշխատանքս Զիմբաբվեում Լեհաստանի դեսպանի պաշտոնում եւ վերադարձել էի հայրենիք` նոր նշանակում ստանալու համար: Այնպես ստացվեց, որ այս գրասենյակը հիմնող լեհ դիվանագետն անձնական պատճառներով հրաժարվեց պաշտոնից, եւ մեր ԱԳՆ-ն նրան փոխարինող դիվանագետ էր փնտրում: Կային որոշակի պայմաններ, որոնց համապատասխանում էի՝ եւ տարիքային, եւ լեզուների իմացության առումներով: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները նույնպես դեմ չէին: Այդ տարի ԵԱՀԿ-ուն համանախագահող երկիրը Շվեյցարիան էր, նրանք էլ հաստատեցին թեկնածությունս:

- Կարո՞ղ էիք ակնկալել, որ Ձեր գործուղումը կտեւի 23 տարի: 

- Ինձ ուղարկել էին 3 ամսով, բայց, ինչպես ասում են՝ ժամանակավորից ավելի կայուն բան չկա (ծիծաղում է– հեղ.): Այս 23 տարին շատ արագ անցավ: Բայց հիմա կարող եմ ասել, որ Կովկասը բավականին լավ գիտեմ (ծիծաղում է–հեղ.):

Անջեյ Կասպշիկը 2002 թվականին

Լուսանկարը` OSCE/ Alexander Nitzsche

- Դուք անընդհատ ճանապարհին եք, չե՞ք հոգնում դրանից:

- Դա կյանքիս ամենամեծ դժվարություններից է. ես անընդհատ պետք է երեք կետում լինեմ: Մեր աշխատանքի մի մասը հասարակությանը տեսանելի չէ: Չեմ ուզում բարդացնել, բայց պարզապես պատկերացրեք, որ, երբեմն, մի քանի ժամվա ընթացքում անհրաժեշտ է հարյուրավոր կիլոմետրեր հաղթահարել: Նախկինում Բաքվից Թբիլիսի հնարավոր էր հասնել միայն մեքենայով, իսկ դա մոտ 600 կմ է: Թբիլիսիից Երեւան էլ 300 կմ է: Նույնքան էլ՝ Երեւանից Ստեփանակերտ հասնելու համար: Դրան գումարեք նաեւ աշխարհի տարբեր կետերում համանախագահների հանդիպումները, որոնց ես նույնպես մասնակցում եմ: Նաեւ պարտավոր եմ ամեն ինչի մասին զեկուցել ԵԱՀԿ Գործող նախագահին, եւ դա անել ոչ թե հեռախոսով, այլ անձամբ: Եղել էին դեպքեր, երբ մեկ շաբաթվա ընթացքում ես ամեն առավոտ արթնանում էի մի նոր մայրաքաղաքում:

- Այդպիսի ծանրաբեռնվածությանը դիմանալու համար հարկավոր է լավ մարզավիճակում լինել: Սպորտով զբաղվու՞մ եք: 

- Փորձում եմ: Առավոտյան մարզանք եմ անում: Երբեմն, ստացվում է լողավազան գնալ: Փորձում եմ նաեւ անձամբ մասնակցել շփման գծում իրականացվող  մոնիտորինգին, չնայած միշտ չէ, որ դա ստացվում է: Իմ գրասենյակում աշխատում է ընդամենը 6 մարդ, եւ մենք մոնիտորինգին մասնակցում ենք երկու կողմից միաժամանակ: 

Անջեյ Կասպշիկը իր գրասենյակի աշխատակիցների հետ

Լուսանկարը` անձնական արխիվից

Ինձ համար շատ կարեւոր է, որ անձամբ մասնակցեմ այս գործընթացին եւ սեփական աչքերով տեսնեմ իրավիճակը: Մոնիտորինգի ընթացքում պետք է սաղավարտ եւ 18 կիլոգրամանոց զրահաբաճկոն կրեմ եւ քայլեմ խրամատներով: Ահա այսպիսին է իմ մարզանքը (ծիծաղում է- հեղ.):

- Իսկ ինչպե՞ս է Ձեր ընտանիքը վերաբերվում առաջնագիծ կատարած Ձեր այցերին: 

- Կարծում եմ, ընտանիքս ժամանակի ընթացքում համակերպվել է դրանց հետ: Ես նրանց միշտ ասում եմ, որ մոնիտորինգի ընթացքում բոլոր կողմերն անվտանգության երաշխիքներ են տալիս, եւ նրանք հանգստանում են: Նախկինում, իհարկե, եղել են դեպքեր, երբ հայտնվել ենք փամփուշտների տակ, բայց հիմա նման բան չի պատահում:

-  Որքա՞ն հաճախ եք տեսնվում ձեր ընտանիքի հետ: Ձեր կինն ուղեկցո՞ւմ է Ձեզ ուղեւորությունների ընթացքում, թե՞ տանն է սպասում:

- Նախկինում պատահում էր, երբ ընտանիքս այցելում էր ինձ տարածաշրջանում, բայց այժմ նախընտրում եմ ինքս այցելել նրանց, երբ Եվրոպա եմ գնում: Դրան մեծապես նպաստեց այն հանգամանքը, որ հիմա Թբիլիսիից եւ Երեւանից ուղիղ չվերթներ կան դեպի Վարշավա: Եվրոպա մեկնելիս, տոմս եմ վերցնում Վարշավայով եւ մի քանի ժամով տուն եմ մտնում: Իհարկե, կան հաղորդակցության ժամանակակից միջոցները, որոնք թեեւ շատ են զիջում կենդանի շփմանը, սակայն միեւնույն է շատ են օգնում: 

- Այս տարիների ընթացքում եղե՞լ են հուսահատության պահեր, երբ պատրաստ էիք հրաժարականի դիմում գրել:

- Այդպիսի բան չի եղել, բայց դժվար պահեր եղել են: Հուսահատություն չկար, քանի որ ես միշտ զգում էի բոլոր կողմերի աջակցությունը, եւ դա օգնում էր ինձ հաղթահարել բոլոր դժվարությունները: Ես գիտեի, որ կարող եմ նորմալ զրուցել կողմերից յուրաքանչյուրի հետ, եւ մենք միասին կգտնենք խնդրի լուծումը:

- Դեռ որքա՞ն կցանկանայիք աշխատել այս պաշտոնում:  

- Իմ ցանկությունն այդքան մեծ նշանակություն չունի: Բոլոր կողմերը ցանկանո՞ւմ են, որ ես շարունակեմ մնալ այս պաշտոնում: Առայժմ չեմ նկատել գործողություններ, որոնք կհասկացնեին ինձ, որ այլեւս պետք չեմ: Ամենամեծ պարգեւն այս աշխատանքում այն ժամանակ է, երբ տեսնում եմ, որ ինչ-որ լավ բան եմ արել: Եթե  գիտեմ, որ կարողացա հանդարտեցնել իրավիճակն այնտեղ, որտեղ ինչ-որ մեկն արդեն զոհվել է, դա ինձ համար ձեռքբերում է: Մենք կողմերին օգնում ենք նաեւ մարդասիրական հարցերում: 

Անջեյ Կասպշիկը

Լուսանկարը` OSCE/Jonathan Perfect

Մարդասիրական բոլոր հարցերը սկսվում են հենց իմ գրասենյակից, եւ հետո միայն նրանցով սկսում է զբաղվել Կարմիր Խաչի Միջազգային Կոմիտեին: Մենք ներկա ենք գտնվում զոհվածների մարմինների հանձնման եւ գերիների փոխանակման ժամանակ: Իմ գրասենյակն ակտիվ մասնակցություն է ունենում հանդիպումների կազմակերպմանը: Ես մշտապես ուղիղ կապի մեջ եմ արտաքին գործերի նախարարների հետ:

- Ո՞րն է Ձեր գործում ամենադժվար բանը՝ մարդկային առումով: 

- Այն, որ երկու ժողովուրդները, որոնք ապրում են կողք կողքի, չեն կարող միմյանց հետ շփվել: Սա շատ ցավոտ հարց է ինձ համար, քանի որ կարծում եմ, որ այդ շփումները օգտակար կլինեին: Նախկինում ես շատ էի աշխատում այդ ուղղությամբ եւ նույնիսկ հաջողություններ կային: Բայց դա արդեն վաղուց էր: Իսկ հիմա ես ուրախ եմ, որ վերջերս տեղի ունեցավ լրագրողների փոխանակումը:

- Հավատու՞մ եք, որ ղարաբաղյան հակամարտության լուծումը կգտնվի Ձեր պաշտոնավարման ընթացքում: 

- Ես չգիտեմ, երբ դա կլինի: Հակամարտությունը շատ բարդ է, ես էլ իրատես եմ: Ես պարզապես փորձում եմ ներդնել իմ օգնության մի փոքր բաժինը՝ այդ պահը մոտեցնելու համար: Բայց ես լիահույս եմ, որ կհասցնեմ կոնյակ խմել այն հայտնի «խաղաղության տակառից», որը պահվում է Երեւանի կոնյակի գործարանում (ծիծաղում է- հեղ.):

- Այս տարիների ընթացքում Դուք հանդիպել եք Հայաստանի, Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի բոլոր ղեկավարների հետ: Ի՞նչ եք կարծում, կա՞  ինչ-որ բան, որը նրանց միավորում է:

- Ես չեմ կարող գնահատական տալ ղեկավարներին: 

Անջեյ Կասպշիկը եւ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը

Լուսանկարը` ՀՀ կառավարության մամուլի ծառայություն

Բայց կարող եմ ասել հետեւյալը. ես շատ սերտ շփվել ու շփվում եմ նրանց բոլորի հետ, եւ բոլորն էլ բանակցությունները շարունակելու եւ խաղաղություն ձեռք բերելու մեծ ցանկություն ունեն: 

- Ինչո՞վ եք զբաղվում ազատ ժամանակ:  

- Ամբողջ ազատ ժամանակը նվիրում եմ ընտանիքիս՝ կնոջս, որդուս, դստերս եւ թոռնուհուս հետ շփմանը: Երբ թոռներ ես ունենում, վերանայում ես վերաբերմունքդ կյանքին:

Անջեյ Կասպշիկը՝ թոռնուհու հետ

Լուսանկարը` անձնական արխիվից

- Ունե՞ք որեւէ հոբբի, հետաքրքրություններ: Երաժշտությո՞ւն, սպո՞րտ:

- Ես տարօրինակ մարդ եմ եւ սպորտ չեմ սիրում: Բայց շատ եմ սիրում բնությունը: Սիրում եմ ձկնորսությունը: Եվ կարեւոր չէ, թե ինչքան ձուկ կորսամ, կարեւորը բուն գործընթացն է:

- Արդեն մտածե՞լ եք, թե ինչով եք զբաղվելու թոշակի անցնելուց հետո: 

- Դրա մասին մտածելու ժամանակ դեռ չեմ ունեցել: Բայց, կարծում եմ, երբ դա տեղի ունենա, պարապ չեմ մնա: Լեռներում մեծ այգով տուն ունեմ, որը կցանկանայի կարգի բերել: 

- Հնարավո՞ր է, որ մի օր կարդանք Ձեր գիրքը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի մասին:

- Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչպես կշարունակվի գործընթացը եւ ինչպես այն կավարտվի: Դիվանագետը պետք է հաշվի առնի ներգրավված կողմերի շահերը: Բայց երբ ամեն ինչ ավարտվի խաղաղությամբ, միգուցե մի օր կկարողանամ պատմել ձեզ բանակցությունների մի քանի սուր պահերի մասին (ծիծաղում է- հեղ.):

- Պարոն դեսպան, Դուք շատ հետաքրքիր զրուցակից եք: Ինչո՞ւ եք այդքան հազվադեպ հարցազրույցներ տալիս:

- Կպատասխանեմ անեկդոտով: Մի մարդ 20 տարի Աստծուց խնդրում էր, որ օգնի իրեն վիճակախաղում շահել: Վերջապես, Աստծուն դա ձանձրացնում է, եւ նա ասում է այդ մարդուն. «Դե օգնիր ինձ վերջապես, ինչ-որ թիվ ջնջիր»: (ծիծաղում է-հեղ.):

Անջեյ Կասպշիկի հետ զրուցել է Դավիթ Ալավերդյանը