Մեդիամաքսի զրուցակիցը գեղանկարիչ, երաժիշտ Ռաֆֆի Ադալյանն է։ Զրույցի թեման ընդգրկուն է, առիթը «Վան Արյան» հրատարակչության լույս ընծայած «Հակասությունների միասնություն» գիրքն է, որում արվեստագետի խոհական մտազննումներն են կյանքի մասին: Գիրքը ձեւավորված է հեղինակի գծանկարներով։

- Ձեր «Հակասությունների միասնություն» գրքում տեղ գտած խոհերը թվագրվում են 1959-1978 թթ։ Գրել եք հիմնականում այդ շրջանու՞մ։

- Այդ տարիքի մարդիկ՝ 25-30 տարեկան, գրում են, ես գրեցի եւ մոռացա դրա մասին։ Եվ քանի որ 26 տարով մեկնեցի Միացյալ Նահանգներ, իսպառ մոռացա։ Երբ հետ եկա, արխիվս էի նայում ու գտա դրանք։ Առանձին թերթերի վրա էին:

 

Երբ էջը վերջանում էր, փորձում էի ինչ-որ նախադասությամբ ավարտել։ Դրա համար այդպես կարճ-կարճ են գրվածքներս, ընդհանուր բան չկա։

- Գրում եք․ «Երազումս մի մարդ գնում էր Սովետական Միություն»։ Ձեր հիշողություններն այդ տարիների մասին ավելի շատ վա՞ռ գույներով են, թե՞ սեւ-սպիտակ։ Եվ ո՞վ էր այդ «մի մարդը»։

- Տխուր, բայց լուսավոր էին այդ տարիները։ Ես շատ լավ հասկանում էի՝ ինչ է Սովետական Միությունը, որովհետեւ միջով անցնում էի։ Իսկ «մի մարդը» այս դեպքում մի մարդ չէ։ Ես կարող էի ասել՝ 447 մարդ գնում էր Սովետական Միություն, բայց ինձ համար մեկ մարդը շատ ավելի է։ Այդպես եմ մտածել, ու կարծես տեղ է հասել ասելիքս։ Երբ եղբայրս՝ Նորայր Ադալյանը, կարդաց, ասաց՝ մեկ մա՞րդ, սա մեկ մարդ չէ․ շատ մարդ էր գնում...

- «Դու ամեն ինչ տեսնում ես ինչպես կա, ինձ պես քչերն են տեսնում»։ Հե՞շտ, թե՞ դժվար են ապրում այդ քչերը։

- Դժվար։

- Դուք նաեւ երաժիշտ եք, փոխկապակցվա՞ծ են մեկը մյուսի հետ երաժշտությունը, նկարչությունը, գրականությունը։

- Իմ մտածողության մեջ են փոխկապակցված։ Այդ երեքը, իսկապես, անցել են իմ միջով։ Փաստերը կան՝ ես նկարիչ եմ, ես երաժիշտ եմ. ավարտել եմ Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիան, 20 տարի աշխատել Հայաստանի պետական սիմֆոնիկ նվագախմբում (ներկայում՝ Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախումբ), նվագել եմ ամերիկյան նվագախմբերում, ջութակ եմ դասավանդել Հայաստանում եւ ԱՄՆ-ում։

- Ե՞րբ եք սկսել նկարել։

- 16-17 տարեկանից։ Եղբայրս՝ Ռուբեն Ադալյանը, նկարելու ընթացքում տան անդամներին թույլ չէր տալիս նայել նկարներին։ Ես ասացի, որ ուզում եմ տեսնել՝ ինչպես ես սկսում նկարել, ինչպես ես խառնում ներկերը։ Ինձ թույլատրեց ու չսխալվեց։

Ռաֆֆի Ադալյանը

 

Մենք շատ մտերիմ էինք, գրքում գրել եմ, որ ես լսող եմ, բանավիճող չեմ։ Եղբայրս խոսում էր, իսկ ես հետո մտածում էի՝ ի՞նչ ասաց եղբայրս։ Պատասխաններ կարող էին լինել, կարող էին եւ չլինել։ Երբ սկսեցի նկարել, նա առանց միջամտելու իմ գործերին՝ դարձյալ խոսում էր արվեստից, ես էլի լսում էի...

- Գուցե Ձեր պատասխանները հենց նկարներն էին։

-Այդպես կարելի է ձեւակերպել։

- «Հակասությունների միասնության» առաջաբանը գրել է Նորայր Ադալյանը։ Նրանք (Ձեր եղբայրները) Ձեր առաջի՞ն քննադատն են։ Կա՞ր պատասխանատվություն՝ ինչ կասի՝ Նորայրը կամ Ռուբենը։

- Ոչ, չկա նման բան, երբեք չեմ մտածել՝ ինչ կասեն Նորայրը, Ռուբենը կամ մեկ ուրիշը։ Երբ սկսում ես նկարել, պետք է մոռանաս ամեն բան, սպիտակ տարածությանը մոտենաս սպիտակ տարածության պես։ Ես հաճախ լավ կամ վատ գործ դիտելիս մտածել եմ՝ իսկ ե՞ս, ո՞վ եմ ես։ Եվ դա ինձ, պատկերացրեք, օգնել է։

- Նորայր Ադալյանը նկատում է, որ Ձեր գրքում առկա են բոլոր ժանրերը՝ արձակ տող, բանաստեղծություն, հուշ, վավերագիր, դրամա, վեպ ու պատմվածք, հրապարակախոսություն, նույնիսկ քննադատական խոսք։ Աբստրակցիա նո՞ւյնպես կա, ինչպես Ձեր կտավներում։

- Իհարկե։ Հիմա աբստրակցիայի՝ վերացարկման մասին։ Արդեն մեծ տարիքում, ԱՄՆ-ում, մտածում էի, որ, ասենք, 15-րդ դարում աբստրակցիայի մասին գիտություն չկար, բայց 20-րդ դարի առաջին կեսին «պայթեցրին» արվեստն ու բաժանեցին տարբեր-տարբեր բեկորների, մտածելով, թե այդպես հեշտ է բացատրել՝ ինչ է արվեստը՝ սա աբստրակցիա է, սա՝ դադաիզմ, սա էլ՝ կուբիզմ...

Ռաֆֆի Ադալյանի արվեստանոցում

 

Ես ուզում եմ մոռանալ այդ ամենը, չարժե դրանով զբաղվել, կան շատ ավելի կարեւոր բաներ․ իզմերով չի բացատրվում նկարչությունը, այլ շատ ավելի խորքային բաներով։ Ո՞նց ասեմ՝ ինչով։ Գուցե սրտո՞վ։ Միայն ուղեղով չէ, միայն սրտով էլ չէ։ Ամեն ինչն էլ կարեւոր է, բայց սրտով նկարածը դեռ շատ կարիք ունի ուսումնասիրման, առեղծված է, գաղտնիք...

-«Իրական- ոչ իրական թվականներ» էսսեում գրում եք․ «Եվ կգա 1963 թվականը, իսկ հետո ես կաշխատեմ տեսնել 1980 թվականը, իսկ 2020 թվականին ես կլինեմ վաթսուն տարեկան եւ կտեսնեմ, թե ինչ փոփոխություն կա երկրի ու երկնքի միջեւ»։ Եվ, ի՞նչ եք տեսել 2020-ին, արդյո՞ք այն, ինչ ենթադրում էիք։

- Ինչ-որ առումով՝ այո։ Երբ վեց, յոթ, տասը տարեկան էի, Նար-Դոսի փողոցում էինք ապրում,  ժամերով մի մեքենա չէր անցնում այդտեղով։ Հետո փոխվեց, չէ՞, ամեն ինչ։ Եթե առաջ ենք գնում, ֆանտազիաները իրականություն են դառնում։

- «Աշխարհում ոչ մի տգեղ բան չկա։ Կա միայն «տգեղ» բառը»։ Սա գեղեցիկի Ձեր ընկալո՞ւմն է, թե՞ տգեղի, տձեւի մերժումը։

- Այստեղ կա իմ սերը այս աշխարհի նկատմամբ, ես չեմ տեսնում տգեղ բան, ես տեսնում եմ հետաքրքիր բաներ։ Ո՞վ ասաց, որ սա տգեղ է, դա՝ գեղեցիկ։ Չկա այդպիսի բան։ Եթե մանրացնենք, ապա տգեղը գեղեցիկ է, գեղեցիկը՝ տգեղ, որովհետեւ քեզ համար տգեղ է, իսկ ինձ համար՝ գեղեցիկ։ Ես կարող եմ ժամերով խոսել այս մասին։

- «Նկարը» էսսեում գրում եք. «Նա գունավոր մատիտներով գրել էր. ես գնում եմ ցուցահանդես, ես նկար եմ, ես մի աչք ունեմ, ապրում եմ ես մի պատի վրա, ինքս ինձնից մեծ չեմ, շփվում եմ օդի հետ, բոլորին նայում եմ, գիտեմ, որ նրանք ապրում են Երեւանում»։ Կարծում եք՝ արվեստի գործերը ստեղծվելուց հետո գնում են ապրելու իրենց կյա՞նքը։

- Այո, ամեն ինչն էլ կարող է ոտքեր ունենալ, եւ ես կարող եմ ազատ մտածել այդ բաների մասին, ոչ թե կաղապարվել՝ ոնց թե նկարը գնաց թանգարան, նայում է ինձ, ես էլ իրեն եմ նայում։ Այստեղ միախառնվում են աբսուրդն ու ռեալիզմը։

- Բայց ունե՞ք զգացողություն, որ նկարը Ձեզ նայում է:

- Այո, իհարկե, ունեմ, սա հալյուցինացիա չէ, սա իմ ապրած կյանքն է, ինչի մասին հնարավորինս ռեալ գրել եմ։

- «Հասկանում եմ՝ մարդը ինքնաոչնչացմա՞մբ է զբաղված։ Այո, ինչ են պատերազմները․ ոչնչացված մարդիկ, տներ, ամեն-ամեն ինչ՝ օդի մեջ նկարված նկարների պես, կամ ջութակից դուրս եկած ձայներ, որոնք աստիճանաբար մեռնում են մարդկանց ականջներում»։ Մենք 2020-ին ողբերգական ելքով պատերազմ ունեցանք։ Դրանից հետո կամ դրա մասին գրե՞լ եք։

- Չեմ գրել, առհասարակ, 1978-ից հետո ոչինչ չեմ գրել, մտածել եմ, դա էլ է գրել։ Ինչ կապ ունի՝ գրի ես առնում թղթի վրա, թե մեկի հետ խոսելիս մի բան ես ասում, կամ մտածում ես։ Այս աշխարհը բացված վերք է։ Չկա այնպիսի տեղ, որ վերք չլինի։ Ամբողջ աշխարհն է այդպես...

Արմինե Սարգսյան