Արամ Ավետիսն իր նոր՝ «Երբ առնետները կարդալ գիտեին» վեպը անվանում է հակավեպ, հակաուտոպիա, նույնիսկ հակա հակաուտոպիա։ «Երբ առնետները կարդալ գիտեին»-ը արձակագրի երրորդ գիրքն է։ Լույս է ընծայել «Ակտուալ արվեստ» հրատարակչությունը` «Ջեբկիր» մատենաշարով։ Մինչ այս ընթերցողին Արամ Ավետիսը ներկայացել էր «Կույր կետադրություն» եւ «Ճարտարապետական մուտացիա» գրքերով։

- Արամ, ե՞րբ, ինչպե՞ս եւ ինչո՞ւ  ծնվեց գիրքդ։

- Այս գիրքը ծնվեց նման այն բոլոր տարօրինակ ու ժամանակից դուրս մնացած գրքերի, այսինք, չիմանալով եւ պատասխան չունենալով՝ «երբ», «ինչպես» եւ «ինչու» հարցերին: Ես ինքս չգիտեմ` ինչպես դա ստացվեց: Այդ գիրքը գրելուց առաջ ես Նիցշեի մոտ գտա մի բանաձեւ, որին հավատարիմ մնացի եւ հավատարիմ եմ արդեն մի քանի տարի: Ահա այն.

«Ուխտ: -Ես այլեւս չեմ ուզում կարդալ ոչ մի հեղինակի, ում մոտ նկատվում է, որ նա ուզեցել է գիրք ստեղծել. այլ՝ միայն նրան, ում մտքերը անսպասելիորեն գիրք են դարձել»:

Ահա Նիցշեի հստակ բանաձեւը: Իմ գիրքը ուղղակի մտքերի հավաքածու է, որոնք միանալով իրար` դառնում են մի օրգանիզմ: Եվ թե ինչ անուն նրան կտան, որ ժանրին նրան կդասեն, ինձ չի հետաքրքրում: Նա համապատասխանում է Նիցշեի կոնցեպտին եւ դա ինձ արդեն հերիք է:

 

- Նախորդ գիրքդ՝ «Ճարտարապետական մուտացիան», քաղաքի մասին էր, նոր գիրքդ՝ ճարտարապետական մուտացիան ստեղծողի՞։

- Իմ բոլոր գրքերը խոշորացույցներ են, որ ուղղված են դեպի ինձ: Ամեն գրքում ես մի բան եմ ուսումնասիրում: Սկզբից՝ մաշկը, հետո՝ միսը, հետո ինչպես իմ վերջին գիրքը՝ ներքին ճարտարապետությունը: Գրքերը խոշորացույցներ են, որոնք եթե ճիշտ ճառագայթներով լցված լինեն, կվառեն մարդու ներսում ինչ-որ կրակ: Իսկական գրողը պետք է լինի այն Պրոմեթեւսը, ով կրակ է բերում սկզբից իր համար ու իր ներսում վառում այն:

«Գրքերի տաղավար» | 2019-07-06 13:56:19

Արամ Ավետիս՝ հեղափոխության, քաղաքի եւ Գազանի մասին

Երկրորդ քայլը գրողի համար այն է, որ ինքն իր համար դառնա այն արծիվը, որ ուտում է Պրոմեթեւսի միսը, այս դեպքում՝ հենց ինքն իրեն: Այդ չավարտվող ինքնակերության մեջ կարող է ապրել այն կրակը, որ կարող է պետք գալ նաեւ ուրիշներին: Այդ իսկական կրակի վրա եմ ես եփում իմ գրականությունը:

Եվ վերջապես դա այն մոգական կրակն է, որ կարող է խոշարացույցը դարձնել աստղադիտակ:

 - Գրքում դու կասկածի տակ ես դնում ընթերցողի լինել-չլինելը։ Ուրեմն ո՞վ է գրքիդ ընթերցողը։

- Գրքիս ընթերցողը այն մարդն է, ով չունի կարծիք: Վերջերս ընկերներիցս մեկը, ով իմ պես սիրում է խոսել՝ բառի իմաստը հասկանալով, ասաց, որ ԿԱՐԾԻՔ բառը առաջացել է ԿԱՐԾՐ բառից: Այսինքն՝ նա, ով կարծիք ունի, այնքան է քարացել, որ չի կարող ընդունել ոչ մի նոր բան: Իսկ ես փորձում եմ ամեն գնով նորություն ստեղծել:

Իմ գրքի ընթերցողը կարծիք չունեցող ազատ մարդն է: Նա ով կարծիք չունի, նման է այն մաքուր թղթին, որին նայելով՝ դու տեսնում ես աշխարհի բոլոր չգրված պոեմները:

- Ընթերցողը հեղինակին՝ քե՞զ է տեսնելու գրքումդ, թե՞ ինքն իրեն։

- Իմ ու իմ ընթերցողի մեջ չկա ոչ մի պատ: Ես կտեսնեմ նրան, նա ինձ: Ես կգրեմ նրա մասին՝ նկատի ունենալով՝ ինձ, նա կկարդա իր մասին՝ պատկերացնելով ինձ: Իմ գիրքը երկերեսանի ստեղծագործություն է: Ամեն ընթերցող համահեղինակ է, ամեն լավ հեղինակ՝ տաղանդավոր ընթերցող:

- Գիրքդ կարծես ժանրային սահմանափակում չունի։ Այնուամենայնիվ, ինչ-որ բնորոշումներ, սահմանումներ տրվո՞ւմ են։

- Իմ գիրքը ինքնին մի նոր ժանր է այս համատարած սահմանումների մեջ, ես այն անվանում եմ ԲԱՌՆԵՏԻԶՄ:

- Ունես տողեր (հատկապես բառախաղերդ) որ աբստրակտ նկար են հիշեցնում․ կարելի է նայել տարբեր դիրքերից ու հասկանալ տարբեր կերպ։ Համամի՞տ ես։

- Այո: Իմ գիրքը նման է այն առակին. երբ կույրերը տարբեր կողմերից շոշափում են փղին: Իմ դեպքում՝ սա առնետն է: Մեկը շոշափում է բեղիկները եւ մտածում, որ սա նուրբ ստեղծագործություն է մարդու էության մասին, մյուսը շոշափում է սուր ատամները եւ ասում, որ սա հատու եւ կծող գրականություն է, որը ստորացնում եւ փոքրացնում է մարդուն, մյուսը մազոտ մարմինն է շոշափում եւ մտածում, որ սա խիտ գրականություն է, որի մեջ իրար են խառնվել ամեն ինչ եւ չկա ելք այս ամենից, մյուսը «բռնել է պոչը» եւ նրան թվում է նա հասկացել է այն, ինչ կարդացել է: Իսկ իմ «առնետը» ինչպես իրեն հարգող ամեն կրծող, գիտի մարդու հոգու բոլոր անցքերը, խցկվում է այնտեղ եւ իր թղթե մարմնով փակում այդ բացերը:

- 2020-ը գրքիդ վրա ազդեցություն թողե՞լ է։ Առերեւույթ թվում է՝ շրջանցել ես այս օրերի կարեւոր իրադարձությունները՝ համավարակ, պատերազմ։

- Առնետն ինքնին արդեն մի սիմվոլ է, որ կապում է իրար հետ եւ՛ պատերազմը, եւ՛ համավարակը: Գրքի մեջ ես գրում եմ Կելխունի փորձերի եւ ժանտախտի մասին:  2020 թվականն ինքնին առնետի խորհրդանշանը կրող տարի էր եւ այս ամենը, իհարկե, ուղղակի համընկնում չէ: Ես չգիտեմ՝ ինչ է սպասվում մարդուն վաղը, բայց ես կանխագուշակում եմ առնետների ապագան: Ես առնետների համար մարգարե եմ:

- «Նրանք սպանում ու այրում են, խարդախություն անում ու դարանում: Շրջապատվելով ճոխությամբ՝ ուտում ու խմում են բավականաչափ եւ ամեն ինչ առատորեն ունեն»։ Կարծես քաղաքական հնչերանգներ կան։

- Այս հատվածը ես վերցրել եմ Ալեքսանդր Գրինի «Առնետ որսացողը» պատվածքից: Հետաքրքիր է, որ առնետի սիմվոլը իր մեջ կրում է հազարավոր իմաստներ: Եվ ինչու՝ ոչ, նաեւ քաղաքական: Բայց ես չէի ուզի, որ իմ ստերիլ առնետներին մարդիկ խառնեին քաղաքական այրերի հետ: Իմ առնետների մեջ մարդկային երանգներ դեռ մնացել են:

- Առնետների թեման զուգորդվում է նաեւ փորձարկումների հետ։ Կյանքը, որ մարդն ապրում է աշխարհի վրա, կարո՞ղ ենք դիտարկել որպես փորձաշրջան։

- Այդպես էլ կա: Այս փորձաշրջանը մի նեղ ու փակ աշխարհ է, որտեղ ինչպես ավստրիացի գրող Վոլֆգանգ Բաուերն է իր «Տաք գլուխ» վեպում է ասում՝ մարդիկ կարող են միայն ջերմաչափ ծննդաբերել: Այս համատարած հիվանդության մեջ, այս առնետավազքի մեջ, գրող կարող է լինել միայն նա, ով գրչի փոխարեն ջերմաչափ է օգտագործում, իսկ թանաքի տեղ՝ սնդիկ: Գրող-ջերմաչափը զգում է իր դարի տաքությունը:

Արամ Ավետիսը

Լուսանկարը` Միսակ Սարգսյանի

Ամեն մարդու այսօր հուզում է միայն իր տաքությունը եւ եթե այն 36.6-ից ավել է, նա պատրաստ է իր ամբողջ ունեցվածքը տալ դեղերին, որոնք կապահովեն իրեն եւս մի տարի՝ 366 օր, մնալ 36.6-ի մեջ, այսինքն՝ ընդամենը մի խողովակի համար, որում արյունը կապահովի իր նորմալ ջերմությունը: Արյունը իր մեջ կտանի ու կբերի այդ թանկարժեք դեղերը: Շուտով մարդիկ տոներին եւ ծնունդներին իրար դեղեր կնվիրեն ու վիտամիններ: Քրիստոնեական խաչին կփոխարինի Կարմիր խաչը: Բժիշկները կդառնան նոր հոգեւորականներ եւ Հիպոկրատը վերջնական կվռնդի Նազովրեցուն:

- «Ամեն օր միլիոնավոր մարդիկ ինչ-որ տեղ են շտապում այս կլոր թակարդում, բայց իրականում նրանք կանգնած են, դա ճանապարհն է անցնում նրանց ոտքերի տակով»: Աշխարհը, որ թվում է անընդհատ առաջ է գնում, փոփոխվում, իրականում անշարժ է, եւ այնտեղ ոչինչ չի՞ փոխվում։ Սրա՞ մասին է խոսքը, մանավանդ ակնարկում ես, որ ապագան էլ է անցյալ։ Թե՞ ավելի տեղային խնդիր ես վեր հանում։

- Իրականում տեղային խնդիրը կրկնում է այն, ինչ համընդհանուր խնդիր է դարձել: Ես չգիտեմ: Մի քանի դար առաջ Սայաթ-Նովան արդեն ասում էր, որ այսօրը ավելի վատ է, քան երեկը, եւ այդ փիլիսոփայությամբ եթե նայենք՝ երեկ էլ ավելի վատ էր, քան նրանից մի օր առաջ: Այսինքն՝ բոլոր օրերը մեկը մեկից վատ են եղել: Որպեսզի ավելի լավ լինի, պետք է երեկն ուղղակի նույն կերպ կրկնվի, որովհետեւ ինչպես տեսնում ենք, վաղը իր հետ ավելի վատ բաներ է բերում:

- «Ես չգիտեմ՝ որտեղ է ավարտվում հավերժությունը, եւ սկսվում ավարտը»։ Այդ ավարտը ե՞լքն է, սկիզբը ինչ-որ նոր բանի։

- Ավարտը ոչ ելք է ոչ սկիզբ, որովհետեւ ոչ ելքը եւ ոչ էլ առավել եւս սկիզբը ավարտ չեն խոստանում: Ավարտը այն է, երբ ոչ դուրս ես գալիս եւ ոչ էլ մտնում: Ուղղակի ավարտ: Մնում ես տեղում: Մուտք դեպի ավարտ եւ ավարտով ելք:

- «Դու պարփակվում ես ինքդ քո մեջ եւ դառնում քո իսկ թակարդը»։ Մարդը հայտնվում է իր իսկ ստեղծած թակարդո՞ւմ, թե իր նմանի ստեղծած թակարդում։

- Մարդը ծնվելով մտնում է իր մարմնի մեջ: Ամեն մարմին ինքն իրենով թակարդ է, որովհետեւ ունի սահմաններ: Այս իրեն հանձնած թակարդին մարդ ամբողջ կյանքի ընթացում ավելացնում է նոր թակարդներ: Բայց պետք է լինի հակառակը, նա ամեն գնով պետք է ձգտի ազատության:

Լուսանկարը` Միսակ Սարգսյանի

Իմ ընկերներից մեկն ասում է, որ երբ նայում է, թե ինչպես եմ ես հաց ուտում, զգում է իմ զզվանքը ուտելիքի ու այդ պրոցեսի նկատմամբ: Ես ենթագիտակցորեն չեմ համակերպվում իմ սահմանների հետ, որ ի սկզբանե ստացել եմ: Ես ընդվզում եմ իմ բնության դեմ:

- Ակնարկում ես՝ դպրոցը, համալսարանը խլում են ազատություն, իսկ գիրքը՝ ո՞չ։

- Գիրքը ինձ խլում է համալսարանի, դպրոցի, ընտանիքի ձեռքից: Բայց նա չի խլում ազատությունս, որովհետեւ նրա միջոցով ես շփվում անարխիստների հետ, որոնք, ինչպես կասեր Թոմաս Բերնհարդի պապը՝ «Երկրի աղն են»: Ես փոխում եմ ճահիճ կենցԱՂս, որպեսզի միաձուլվեմ ԵՐԿՐԻ ՍՈՒՐԲ ԱՂԻՆ:

- «Տխուր քաղաքում գրողները մտածում են գրելու մասին, բայց այդպես էլ չեն գրում: Ուրախ քաղաքում գրականություն չկա»: Մեր քաղաքում ուրա՞խ է, թե՞ տխուր։

- Մեր քաղաքը դեռ պետք է քաղաք դառնա եւ հետո նոր մտածի տխրի, թե ուրախանա:

- Դու նմանեցնում ես մարդուն եւ առնետին, ես քո գիրքը կարդալուց հետո ընդհանուր եզրեր տեսա գրքի ու մահվան մեջ։ Երկուսն էլ անիմանալի են, մինչեւ ներս չմտնես։ Պարզապես մահն ինքն է գալիս, դեպի գիրքդ ինքդ պիտի գնաս։

- Սովորական մարդու մոտ մահը ինքն է գալիս, իսկ հանճարները իրենք են գնում մահվան մոտ: Դա ինչպես ասում են՝ իմացյալ մահն է: Պետք է ինքնակամ գնաս դեպի գրականությունը: Իսկ ձեր կարծիքով կա՞ տարբերություն լավ գրականության եւ մահվան միջեւ: Ամեն անգամ մեծ գրողի կարդալով՝ ես մեռնում եմ եւ ինձ ու իմ մարմինը հանձնում այդ գրողին, ով ինձ ձուլում է իր ստեղծագործության հետ: Իսկ կա՞ ավելի մեծ երջանկություն, քան տալ սեփական գլուխդ, որպեսզի դառնաս հանճարեղ վեպի գլուխներից մեկը:

- «Սպանելով առնետին, որն ընկավ ոտքիս տակ՝ ես սպանեցի ինձ այս լքված սենյակում»: Գրքիդ ավարտը նաեւ աշխարհի՞ վերջն է գուժում։

- Բառափոխելով Ջոն Դոնին ես կպատասխանեմ՝ բնավ ոչ մեկին մի հարցրու, թե որ աշխարհի մահն է գուժում իմ գիրքը. նա քո՛ ներքին աշխարհի մահն է գուժում:

Արմինե Սարգսյան

Լուսանկարները՝ Միսակ Սարգսյանի